سلطان ولد - ویکی‌پدیـا، دانشنامـهٔ آزاد

بهاءالدین محمد بن جلال‌الدین محمد بن بهاءالدین محمد معروف بـه سلطان وَلَد و متخلص بـه ولد (۲۵ ربیع‌الثانی ۶۲۳ ق. اهنگ عربی همام ابراهیم حدود ۶۰۵ ش. اهنگ عربی همام ابراهیم لارنده - ۷۱۲ ق. ۶۹۱ ش. قونیـه) فرزند بزرگ جلال‌الدین مولوی - شاعر و عارف نامدار - و جانشین و خلیفهٔ او درون طریقه مولویـه است.

مولانا سلطان ولد را بسیـار دوست داشت؛ زیرا همـین فرزند او بود کـه راه پدر را درون پیش گرفت و بسیـاری از آداب خانقاهی طریقت مولویـه را گسترش داد.

زندگی شخصی

سلطان ولد درون دوران حیـات مولانا بـه خواست پدر با صلاح الدین زرکوب بـه نام فاطمـه خاتون ازدواج کرد.

سلطان ولد چهار پسر داشت بـه نام عارف چلبی، عابد چلبی، زاهد چلبی، واجد چلبی و دو کـه یکی عابده و دیگری عارفه نام داشت.

آثار

آثار منظوم و منثور سلطان ولد از این قرار است:
۱-دیوان اشعار
۲-مثنویـات سه‌گانـه
۳-معارف

دیوان اشعار

سلطان ولد بـه تقلید و اقتداء پدر، آثاری بـه نظم و نثر انشاء کرده و موجود هست و از جمله آثار منظوم او یکی دیوان قصائد و غزلیـات اوست کـه قبل از شروع بـه نظم ولدنامـه آن را تمام کرده بود و بسیـاری از غزلیـات او اشتباهاً داخل کلیـات شمس درون هندوستان بـه طبع رسیده‌است.

دیوان اشعار وی کـه در قالب قصیده و غزل و رباعی هست که مجموعاً نزدیک بـه سیزده هزار بیت مـی‌شود.

ولد درون سرودن غزل و رباعی نیز بـه تشبه و تتبع کلام مولوی پرداخته و گاهی اشعارش از جهت لفظ و معنی و حتی موسیقی شعر و آهنگ درونی مصراع‌ها بـه حدی بـه غزلیـات پدرش شبیـه مـی‌شود کـه نسخه بعضی از آن‌ها درون کلیـات دیوان کبیر مولانا جای داده‌اند.

مثنویـات سه‌گانـه

ولدنامـه مشتمل هست بر سه جزء:

نخستین مثنوی آن – کـه در نسخه‌های کهن بـه نام (ابتدانامـه) خوانده شده‌است – مثنوی ولدنامـه است. این مثنوی کـه بروزن حدیقه سنایی غزنوی سروده شده، بین ماه‌های ربیع‌الاول سال ۶۹۰ که تا جمادی‌الثانی همان سال ساخته و پرداخته شده و به قول استاد همایی ولد درون این مثنوی «دلکش‌ترین موضوع‌ها و احسن القصص یعنی سرگذشت مولانا جلال الدین صاحب مثنوی معنوی و اصحاب و یـاران و پیروان او را آورده است.»

اما محمد علی موحد، کتاب ابتدانامـه را از دو نظر بسیـار مـهم مـی‌داند: اهنگ عربی همام ابراهیم یکی از جنبه تاریخی کـه قدیمـی‌ترین گزارش دست اول را از ماجرای شمس و مولانا درون اختیـار ما مـی‌گذارد و دوم از جنبه تعلیمـی کـه باید آن را بـه منزله ذیلی بـه مثنوی دانست. ذیلی کـه تلقی نزدیک‌ترینان مولانا را از تعالیم او منعمـی‌سازد، هم درک و فهم تحولاتی را کـه پس از مولانا درون راه و روش سلسله‌ای کـه به نام او ایجاد شد، آسان مـی‌گرداند.

سلطان ولد درون این اثرش از چگونگی رسیدن بـه مقام شیخی و مراتب انبیـا و اولیـا و شرح و تفسیر آیـاتی از قرآن و احادیثی از پیـامبر اسلام و گزارش سخنان و قصه‌های عارفانی چون حلاج و با یزید بسطامـی را نیزگنجانیده است.

مثنوی مزبور درون سال ۱۳۱۵ خورشیدی بـه اهتمام جلال الدین همایی درون تهران بـه چاپ رسیده‌است.

دومـین منظومـه ولد مثنوی هست به وزن مثنوی مولانا کـه سلطان ولد آن را جهت رعایت خاطر دوستان کـه بر آن وزن آورده، آن را از رباب آغازکرده و به نام رباب نامـه خوانده است.

ولد درون این مثنوی بسیـاری از دقایق مثنوی مولوی را شرح و تفسیر کرده و بسیـاری از نکات مربوط بـه اصول و معارف صوفیـه را باز نموده و به تفسیر آیـات قرآنی و احادیث نبوی پرداخته، و دلالت و فضلیت اولیـا، و مدح مولوی و شمس، و دردهای عشق و عاشقی، مقامات مشایخ متقدم صوفیـه را عنوان کرده‌است. این مثنوی نیز بـه اهتمام آقای علی سلطانی گرد فرامرزی بـه سال ۱۳۵۹ درون تهران منتشر شده‌است.

سومـین مثنوی سلطان ولد کـه به نام انتها نامـه شـهرت دارد و در واقع بازگوی و باز نمونی مطالب ابتدا نامـه ورباب نامـه است.

معارف

اثر دیگری کـه از سلطان ولد بـه جا مانده‌است؛ رساله ایست بـه نثر درون تصوف کـه با کتاب معروف فیـه مافیـه پدرش مولانا جلال الدین درون تهران بـه عنوان جلد دوم فیـه مافیـه درون ۱۳۳۳–۱۳۳۴ قمری درون ۱۹۳صحیفه چاپ سنگی کرده‌است و ظاهراً نام درست آن «معارف سلطان ولد» هست و این نام را بـه تقلید کتاب جدش بهاءالدین ولد بر آن گذاشته هست که نیز همـین عنوان را دارد.

سلطان ولد این گونـه معارف صوفیـه را با زبانی بسیـار شیوا و ساده مطرح کرده که تا حدی کـه مـی‌توان گفت: این نگاشته ولد بسیـار شبیـه بـه نگاشته‌های فارسی دور نخست زبان فارسی، و همانند مولفات نویسندگان سبک خراسانی است. وی از تمثیلهای بسیـار زیبایی کـه در حدیقه و کلیله و دمنـه و مثنوی مولانا نیز وجود دارد مانند زاغ و بلبل، گرگ و آهو، شاه و رعیت بهره، ونیز از داستانـهای قرآنی مانند داستان آدم و قصه یوسف، موسی وخضر، و موسی وفرعون وغیره سود جسته وامثال فارسی و عربی را با مـها رت درون مـیان گفتارش درج کرده، و گفتارش را با ابیـاتی از سنایی غزنوی، عطار نیشابوری، مثنوی مولوی و دیگران آراسته است.

نکات و دقایقی کـه در معارف سلطان ولد آمده‌است بعضی از آن‌ها را درون مثنوی مولانا و مقالات شمس مـی‌توان دید و نیز برخی از مطالب معارف ولد درون فیـه ما فیـه و معارف بها ءولد با شبا هتهایی دیده مـی‌شود کـه مسلماً ولد، حین مجلس گویی بـه کتاب‌های مذکور توجه داشته یـا بر اثر تتبع و تحریر آن‌ها مطالبی را با همان استنباط و تفصیل درون ذهن داشته و هنگام معارف گویی آن مطالب را بازگفته است.

مولوی درون حدود سال ۶۵۲ درگذشت و حسام‌الدین چلبی بـه جای او نشست. سلطان ولد درون سال ۶۶۳ خورشیدی، یعنی ۱۱ سال بعد از مرگ پدرش بـه خلیفگی فرقه مولویـه رسید (پس از حسام‌الدین چلبی) و سی سال خلافت کرد. درون این مدت وی بـه نشر طریقت پدر و وضع آداب و رسوم فرقه مولویـه پرداخت و مولوی‌خانـه‌هایی درون آسیـای کوچک ایجاد کرد و مشایخ و صوفیـانی درون آنجا گماشت و به شرح و گسترش افکار مولوی پرداخت. درون واقع با تلاش او طریقه مولویـه دارای آین‌های ویژه خود شد کـه آن را که تا مدت‌ها حفظ د.

نمونـه اشعار

مثنوی: غزل:

منابع

مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط بـه سلطان ولد درون ویکی‌گفتاورد موجود است.

• ولد نامـه، استاد علامـه جلال الدین همایی بـه اهتمام ماهدخت بانوهمایی، انتشارات هما، چاپ اول، ۱۳۷۶، ص۲
• معارف سلطان ولد فرزند مولانا جلال الدین محمد مولوی، نجیب مایل هروی، انتشارات مولی، چاپ دوم، ۱۳۷۷، ص۱۹
• صفا، ذبیح‌اللّه، تاریخ ادبیـات درون ایران (۵ جلد)، انتشارات فردوس، ۱۳۶۷.
• سایکس، سرپرسی، تاریخ ایران (۲ جلد)، ترجمـه سید محمدتقی فخرداعی گیلانی.
• تاریخ ادبیـات ایران و جهان (۱و۲)، سال دوم و سوم آموزش متوسطه، رشتهٔ علوم انسانی، دفتر برنامـه‌ریزی و تألیف کتاب‌های درسی ایران، ۱۳۸۲ و ۱۳۸۳.
• دربارهٔ سلطان ولد نگاه کنید بـه کتابهای: مجمل فصیحی - حبیب السیر - نفحات الانس - ریـاض العارفین - مناقب العارفین - مقدمـهٔ ولدنامـه سلطان ولد بـه تصحیح جلال‌الدین همایی.
• مصطفی و ریحانـه حجت‌الاسلامـی. «سلطان ولد و خلافت او بعد از مولانا». مطالعات عرفانی بهار و تابستان ۱۳۸۹ (یـازدهم): ۲۰۱–۲۲۶. 
• مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامـی. «بهاءالدین سلطان ولد (دانشنامـه بزرگ اسلامـی)». کتابخانـه مرکز فقاهت. بازبینی‌شده درون ۲۳ مـه ۲۰۱۶.