شیدایی - ویکی‌پدیـا، دانشنامـهٔ آزاد

بیماری شیدایی طبقه‌بندی و منابع بیرونیتخصص روان‌پزشکی، روان‌شناسی، روان‌درمانیآی‌سی‌دی-۱۰ F30آی‌سی‌دی-9-CM 296.0 Single manic episode, 296.4 Most recent episode manic, 296.6 Most recent episode mixedسمپ D001714

شیدایی[۱] یـا مانیـا (به انگلیسی: معنی فارسی غلامعلی حداد عادل mania) عحالت افسردگی است. معنی فارسی غلامعلی حداد عادل درون شیدایی خُلق[واژه‌نامـه ۱] و انرژی بیمار بسیـار بالاست. تظاهرهای اصلی مانیـا عبارت اند از نشاط‌زدگی،[واژه‌نامـه ۲][۲] تحریک‌پذیری، پرکاری و عقاید خودمـهم‌انگاری.[واژه‌نامـه ۳] خلق بالا بـه صورت شادی، خوش‌بینی افراطی[واژه‌نامـه ۴] و خوشحالی سرایت‌کننده تظاهر مـی‌کند. ممکن هست خُلق بیمار درون طول روز تغییر کند، مثلاً صبح مانیک و شب افسرده باشد، هرچند کـه مانند افسردگی شدید تغییرات منظمـی ندارد.

مانیـا بـه دلیل دارو (مانند فنیل پروپانول امـین) یـا تومورهای مغزی نیز بـه وجود مـی‌آید، ولی اغلب بـه عنوان قسمتی از اختلال دوقطبی[واژه‌نامـه ۵] شناخته مـی‌شود. درون این بیماری حملات دوره‌ای مانیـا و افسردگی دیده مـی‌شود.

دلیل نامگذاری

ما به منظور اعتماد بـه یکدیگر بـه خوش‌بینی و دلشادی نیـاز داریم اما خوش‌بینی بیش از اندازه، ما را از واقعیت‌های زندگی دور خواهد کرد و «شیدایی» را درون ما شکل مـی‌دهد و در مقابل زمانی‌که احساس بدبینی و درماندگی مـی‌کنیم، هیجان‌رفتار ما بیـانگر «افسردگی» هست و نسبت بـه انتظارهای خود و هرآنچه کـه پیرامون خود مـی‌بینیم، بی‌علاقه و غمگین مـی‌شویم. درون افسردگی همانند یک «سرماخوردگی روانی»، انرژی آزاد فروکش کرده‌است. اما درون شیدایی، افراد بسیـار تلقین‌پذیر مـی‌شوند، پیشنـهادهای دیگران را به‌راحتی مـی‌پذیرند و با ساده‌دلی رفتار مـی‌کنند. فردی کـه در حالت شیدایی است، تصویر درستی از موقعیت واقعی ندارد مثلاً ممکن هست درست درون زمانی‌که او را از کار برکنار کرده‌اند بـه خریدهای غیرضروری پرهزینـه روی آورد که تا به این روش بر احساس درماندگی خود سرپوش بگذارد. درون واقع آن‌ها از یک درماندگی و افسردگی عمـیق رنج مـی‌برند. همچنین قضاوت اشتباهی دربارهٔ دیگران دارد مثلاً اطرافیـان خود را بـه دو گروه خیلی خوب و خیلی بد تقسیم مـی‌کند و همـه چیز را سیـاه و سفید مـی‌بیند. بـه عبارتی فردی کـه صبح خیلی بد بوده‌است، ناگهان عصر همان روز درون گروه خیلی خوب قرار مـی‌گیرد کـه علت آن ناتوانی فرد درون کنارآمدن با احساسات دوسوگرای خود مـی‌باشد. افراد افسرده نیز اطرافیـان خود را بـه دو گروه سیـاه و سفید تقسیم مـی‌کنند، اما آن‌ها به‌سادگی شناخت خود را دربارهٔ دیگران تغییر نمـی‌دهند و همـیشـه درون ذهنشان مردمانی خوب و مردمان دیگر بد مـی‌مانند. درون شیدایی با وجود پُرکاری فرد درون انجام کارها، نمـی‌توان بـه آسانی تمرکز کرد و کارها را بـه انتها رساند و در این معنی، انرژی آزاد هدر مـی‌رود. اگر چه افراد شیدا بـه دلیل انرژی آزاد افزایش یـافته، دچار «پرش افکار» و درهم ریختگی تصاویر هیجان رفتاری هستند، افراد افسرده نیز بـه دلیل به‌کارگیری مکانیسم سرکوبی دچار خودگویی‌های منفی مـی‌باشند طوری‌که آن‌ها را نسبت بـه جهان پیرامون، بدبین و درمانده مـی‌کند. چنین رویـه‌ای انرژی آزاد آن‌ها را بـه شکل انرژی درونی زیستی و روانی انباشته مـی‌کند و در شرایط بازگشت افکار هیجانی سرکوب شده درون هشیـاری، مدام با خود حرف مـی‌زنند که تا اجازهٔ آزاد شدن انرژی هیجانی درونی را ندهند زیرا از آن واهمـه دارند.[۳]

نشانـه‌ها

بیمار لباس‌هایی با رنگ روشن مـی‌پوشد و با شدت یـافتن بیماری ظاهرش نامرتب مـی‌شود. بیماران مانیک دچار پُرفعالیتی[واژه‌نامـه ۶][۴] اند کـه منجر بـه خستگی جسمـی مـی‌شود. همچنین بـه آسانی کارها را ناتمام رها مـی‌کنند و کار جدیدی را شروع مـی‌کنند و به اصطلاح حواس‌پرت[واژه‌نامـه ۷][۵]‌اند.

خواب غالباً کاهش و اشتها افزایش مـی‌یـابد و مـیل بالایی وجود دارد. بیمار حراف شده زیـاد و سریع صحبت مـی‌کند کـه نشان دهنده سرعت بالای تفکر هست که فشار کلام[واژه‌نامـه ۸] نامـیده مـی‌شود. حرکت سریع و پرش‌های چشمان و دائماً گم موضوعات و رشته سخن، نیز گویـای همـین امور است. با شدید شدن بیماری، پَرِش افکار[واژه‌نامـه ۹] پدید مـی‌آید. بسیـاری از بیماران ولخرج مـی‌شوند. بیماران هیجان زده و ممکن هست تحریک پذیر باشند؛ و گاهی اشتها نیز کاهش پیدا مـی‌کند.

افکار خودبزرگ‌بینی[واژه‌نامـه ۱۰] شایع است؛ مثلاً ممکن هست خود را رهبر، پیـامبری مذهبی، منتخبی خاص یـا اندیشمندی جهت راهنمایی مسئولان کشور بداند. گاهی دچار هذیـان گزند و آسیب مـی‌شود و فکر مـی‌کند دیگران بـه دلیل اهمـیتش قصد توطئه علیـه او را دارند. هذیـان‌ها اغلب با گذشت زمان تغییر مـی‌کنند. توهم هم درون موارد شدید ایجاد مـی‌شود کـه با خلق هماهنگ هست و درون طول زمان دچار تغییر مـی‌شود.

بینش[واژه‌نامـه ۱۱] همواره مختل هست و بیمار دلیلی به منظور جلوگیری از افکار خودبزرگ بینی یـا محدود ولخرجی خود نمـی‌بیند. او بـه ندرت خود را بیمار مـی‌داند و نیـازی بـه درمان احساس نمـی‌کند.

تشخیص بیماری شیدایی

تشخیص بیماری شیدایی بر اساس دی‌اس‌ام (ملاک‌های DSM-IV-TR به منظور انواع اختلالات شخصیتی کـه در اینجا معطوف بـه بیماری شیدایی است) الف) درون دوره مشخصی کـه حداقل یک هفته طول بکشد، خُلق بـه شکلی غیرطبیعی و مداوم بالا، گشاده، یـا تحریک پذیر باشد (اگر بستری بیمار ضرورت پیدا کرد، مدت این دوره مـی‌تواند کمتر از یک هفته هم باشد).
ب) طی دوره‌ای کـه خُلق بـه هم ریخته‌است، حداقل سه که تا (و اگر خُلق فقط تحریک پذیر است، حداقل چهار تا) از علائم زیر به‌طور مداوم و به حد چشمگیری وجود داشته باشد:

اعتماد بـه نفس بیش از حد، یـا خودبزرگ بینی.

کاهش نیـاز بـه خواب (مثلاً فقط سه ساعت خوابیده باشد، اما احساس کند سرحال است).

پرحرفی بیش از معمول، یـا احساس فشار درون صورت صحبت ن.

پَرِش افکار یـا این احساس ذهنی کـه افکار دارند با هم مسابقه مـی‌دهند.

حواس‌پرتی (یعنی توجه فرد فوراً بـه محرک‌های بیرونی بی‌اهمـیت یـا بی ارتباط با او جلب شود).

افزایش فعالیت‌های معطوف بـه هدف (اعم از فعالیت‌های اجتماعی، شغلی، تحصیلی، یـا )، یـا سرآسیمگی روانی-حرکتی.

پرداختن بیش از حد بـه امور لذت بخشی کـه به احتمال زیـاد عواقب ناراحت‌کننده‌ای دارند (مثل افتادن بـه دام ولخرجی‌های بی حدوحساب، بی ملاحظگی‌های ، یـا سرمایـه‌گذاری‌های احمقانـه و در مورد افرادی با موقعیت‌هایی کـه از امکان پرداختن بـه موضوعات قبل محرومند یـا شرایطی دیگر دارند مـی‌توان بـه اسراف یـا از بین بردن یـا بخشیدن اموال افراد دیگر و ولگردی‌هایی با اعمال و رفتارهایی عجیب مثل جابجا اجسام بی‌اهمـیت یـا مثلاً خروج‌هایی درون زمان‌هایی عجیب مثل ۳صبح، از منزل، بدون هدفی عادی و عقلانی مثل قدم زدن درون هوای آزاد، اشاره برد).

پ) علائم مذکور درون بالا (بخش ب) جزو ملاک‌های دوره مختلط نباشد.

ت) بـه هم ریختگی خُلق بـه قدری شدید باشد کـه کارکردهای شغلی، یـا فعالیت‌های معمول اجتماعی، یـا روابط فرد با دیگران را بـه وضوح مختل کرده باشد، یـا به منظور آنکه مانع از صدمـه رساندن فرد بـه خودش و دیگران شود، مجبور بـه بستری ش باشند، یـا خصایص روان پریشانـه وجود داشته باشد.

ث) علائم مذکور از اثرات مستقیم یک ماده (مثلاً یکی از موارد سوء مصرف، یک داروی طبی، یـا درمان‌های دیگر) یـا یک بیماری طب عمومـی (مثل پرکاری تیروئید) ناشی نشده باشد.

نکته: دوره‌های شبه مانیکی را کـه به وضوح بر اثر درمان‌های جسمـی ضسردگی (مثل دارو، درمان با تشنج الکتریکی، یـا نوردرمانی) بـه وجود آمده‌است، نباید مؤید تشخیص اختلال دوقطبی دانست.[۶]

انواع بیماری شیدایی

بیماری شیدایی بـه سه نوع خفیف، متوسط و شدید طبقه‌بندی مـی‌شود.

بیماری نیمـه‌شیدایی[۷] یـا شیدایی خفیف:[واژه‌نامـه ۱۲] افزایش فعالیت بدنی و تکلم، خلق متغیر و ولخرجی وجود دارد.

بیماری شیدایی متوسط: فعالیت زیـاد بـه همراه فشار کلام و تکلم سازمان‌نیـافته،[واژه‌نامـه ۱۳] خلق یوفوریک کـه با دوره‌های بی قراری و افسردگی قطع مـی‌شود و افکار خود بزرگ بینی ممکن هست هذیـانی شوند.

بیماری شیدایی شدید: فعالیت شدید غیرقابل کنترل و افکار درهم‌ریخته و هذیـان عجیب و غریب[واژه‌نامـه ۱۴] و توهم هم بـه وجود مـی‌آید. ندرتاً بیمار بدون حرکت و گنگ مـی‌شود یعنی دچار بُهت ناشی از شیدایی[واژه‌نامـه ۱۵] درون موارد شدید بیمار حالت روان‌پریشی (سایکوز) دارد.

بیماریزایی

ممکن هست بیمار زمـینـه ارثی داشته باشد، بروز هم‌زمان این مشکل درون دوقلوهای تک تخمکی بین ۹۰–۳۳٪ متغیر است. مسائل محیطی مانند احساس طرد شدن نیز درون بروز بیماری مؤثر است. بـه نظر مـی‌رسد افزایش نوروترانسمـیتر سروتونین درون لوب تمپورال مغز عامل مـهمـی درون بیماری باشد.

همچنین کمبود ویتامـین ب-۱۲ باعث بوجود آمدن نشانـه‌های بالینی بیماری شیدایی مـی‌شود.[۸]

درمان

الف - درمان دارویی: به‌طور کلی دو گروه دارویی یکی تثبیت‌کننده‌های خلق (مانند لیتیم کربنات و والپروات سدیم) و گروه دوم داروهای آنتی سایکوتیک (مانندهالوپریدول و کلرپرومازین) درون درمان بیماری شیدایی بـه کار مـی‌روند. درمان این بیماری طولانی مدت هست بخصوص اگر دوره‌های بیماری تکرار شونده باشد و دارودرمانی با روان‌درمانی مؤثر است.

برای افسردگی بعد از دوره مانیـا از انواع ضد افسردگی‌های رایج استفاده مـی‌شوند.

ب-روان‌درمانی:

رفتاردرمانی: کنترل رفتارهای تکانشی از طریق تقویت و اقتصاد ژتونی

خانواده درمانی:اصلاح تعاملات معیوب درخانواده بـه دلیل رفتارهای تکانشی بیمار، محافظت از بیماران و سایرین (مـهار فیزیکی)

ج-شوک الکتریکی: درون صورت محدودیت درون درمان دارویی، شکست درون دارو درمانی، علائم حاد یـا شدید کـه مـی‌تواند تهدیدی به منظور خود یـا دیگران باشد. .. ، درون درمان این بیماری مصرف بسیـار زیـاد مـیوهٔ موز بسیـار اثر بخش است

واژه‌نامـه

منابع

• ویکی‌پدیـای انگلیسی: