Pashtuns
پښتانـه
Pax̌tānəکل جمعیت ۴۰٬۵۲۹٬۰۰۰ (ژوئن ۲۰۱۰)[۱]مناطق با جمعیت قابل توجه پاکستان ۲۸ مـیلیون (۲۰۰۶)[۲] افغانستان ۱۰ مـیلیون (۲۰۰۹)[۳] امارات متحده عربی ۳۱۵٬۵۲۴ (۲۰۰۸)[۴] ایران ۱۱۰٬۰۰۰ (۲۰۱۰)[۵] بریتانیـا ۱۰۰٬۰۰۰ (۲۰۰۹)[۶] کانادا ۲۶٬۰۰۰ (۲۰۰۶)[۷] هند ۱۱٬۰۸۶ (۲۰۰۱)[۸] ایـالات متحده آمریکا ۷٬۷۱۰ (۲۰۰۰)[۹] مالزی و  سنگاپور ۵٬۱۰۰ (۲۰۰۸)[۱۰]زبان‌ها پشتو
اردو و دری بـه عنوان زبان دومدین اسلام (سنی حنفی)
همراه بـه اقلیلتی کم شیعه دوازده امامـیگروه‌های قومـی مرتبط مردم بلوچ

مردم پشتون یـا پختون (به پشتو: مقاله پشتو درباره کتاب پښتانـه، مقاله پشتو درباره کتاب (به اردو: پٹھان)) (در گذشته: افغان) بـه زبان پشتو سخن مـی‌گویند و بیشترشان سنی حنفی هستند. مقاله پشتو درباره کتاب این قوم درون شمال پاکستان، اکثراً شرق و جنوب افغانستان وبه‌طور پراکنده درون تمام افغانستان زندگی مـی‌کنند. مقاله پشتو درباره کتاب درون گذشته بـه پشتون‌ها، «افغان» مـی‌گفتند اما بعد از استقلال افغانستان، دولت این کشور واژهٔ افغان را بـه همـهٔ مردم افغانستان اطلاق کرد و پس از آن بیشتر بـه معنی تکلم کنندگان زبان پشتو استعمال مـیشود.

ریشـه‌شناسی واژهٔ پشتون

مورخ معروف یونانی (هیرودتس) پکتهای ریگودی را (پاکتیوس) خوانده واهالی منطقهٔ پکتیـا که تا قندهار و ساکنین دوطرف کوه‌های سلیمان را پاکتیـاها نامـیده‌است. از نوشته او معلوم مـی‌شود که تا قرن چهارم قبل از مـیلاد مردم قندهار و پکتیـا و ننگرهار و خیبر (پاکتیـاها) نامـیده مـی‌شده‌اند. بطلمـیوس هم آن را پکتین نوشته‌است؛ بنابراین نام پشتو از همان پکهت – پکتویس – پکتین ساخته شده و پشتو و پختو تلفظ مـی‌شود. در ریگوید مذکور آمده‌است کـه قوم پکهت درون محاربه بین ده پادشاه آریـایی کـه به کنار دریـای (راوی) بوقوع پیوسته بود شرکت کرده بودند. هیلی برانت مورخ و محقق درون زبان وفرهنگ سانسکریت:در (ریگوید) مذکور هست که درون اراکوشیـا (قندهار) قبیله‌ای سداشت کـه شاه (واسودیوا: دیوه درون پشتو بـه نام نور و روشنایی و آس بـه منای اسب مـی‌باشد) فرمانروای ان بود و این قبیله تحت قیـادت خلف او (سوداس: درون پشتو سور بـه معنای سرخ و آس بـه منای اسب مـی‌باشد دامنـه فتوحات را که تا وادی (اندس) وسیع ساخت و کارنامـه‌های جنگی (واسودیوا) بطور افسانـه یـاد مـی‌شد. مورخین موجودیت پکتها را درون منطقه‌ای کنونی کـه افغانستان نامـیده مـی‌شود. قبل از ظهور سلطنت سلیمان پیـامبر درون حدود ۱۰۰۰سال قبل از مـیلاد تخمـین زده‌اند (تاریخ مختصر افغانـها. تألیف مولوی یعقوب حسن خان سال ۱۳۱۲). پشتو ظاهراً از لفظ پشتون یـا پختون آمده‌است کـه نام قبیله‌ای از نژاد آریـایی است. زبان پشتو اصلاً جزء زبان‌های ایرانی است. قواعد آواشناسی نشان مـی‌دهد کـه واژه پشتو شکل دیگرگون‌شده‌ای از همان واژه پَرْسَوا (به معنی پارسی) است.[۱۱][۱۲]بطلمـیوس هم آن را پکتین نوشته‌است؛ بنابراین نام پشتو از همان پکهت – پکتویس – پکتین ساخته شده و پشتو و پختو تلفظ مـی‌شود.

خاستگاه پشتون‌ها

خاستگاه اصلی پشتون‌ها کوه‌های سلیمان، جنوب و شرق افغانستان مـی‌باشد.

تعریف واژه پشتون

افغان واژه‌ای هست که بـه اقوام پشتون زبان درون قدیم گفته مـی‌شد. اما قانون اساسی افغانستان هر یک از شـهروندان افغانستان را صرفنظر از قومـی کـه بدان تعلق دارد «افغان» اطلاق مـی‌کند.

شاخه ای از اقوام افغانستان بوده کـه به زبان پشتو تکلم مـی‌کند، دارای خصوصیـات و فرهنگ مخصوص بـه خود بوده و علاوه بر زبان مشترک دارای ریشـه و شجره خونی یـا عرقی مشترک نیز مـی‌باشند. با این تعریف اشتراک خونی شرط اخص و اول به منظور پشتون بودن مـی‌باشد و آن عده از گویندگان پشتو را کـه هم ریشـه (تبار) نیستند دربرنمـی‌گیرد.

به هر آنکه با زبان پشتو، عادات و سنن پشتون بزرگ شده باشد و زبان اولش پشتو باشد، پشتون اطلاق مـی‌گردد، صرفنظر از علایق عشیره‌ای، خونی و تبار.

دین

اکثر پشتون‌ها مسلمان بیشتر و پیرو مذهب سنی حنفی و اقلیتی کوچکی شیعه دوازده امامـی هستند و علاوه بر زبان پشتو کـه از شاخه زبان‌های آریـایی هست به زبان‌ها فارسی اورمری هندوکوهی (شامل پشتون‌های خیبر) و اقلیتی ناچیزی بـه اردو (در پاکستان و هند) صحبت مـی‌کنند.

قبیله‌های پشتون

پشتون‌ها

پشتون‌ها (پشتو زبانان) بـه دوبخش و هفت شاخه تقسیم مـی‌گردد:

اول

سربن

غرغشت

بیتن

این سه با هم برادر اند (طبق روایـات سنتی)

دوم

کرلانی

اورمر

متی (بی بی متو)

جامعه پشتون یـا (پشتو زبان) بـه دو بخش و هفت شاخه عمده و بخش‌های کوچک دیگر تقسیم گردیده‌است کـه به استثنای سربن، غرغشت، و بیتن بقیـه از نظر شجره، عشیره، روابط خونی ویـا تباری هیچ پیوندی باهم نداشته و فقط زبان مشترک سبب ایجاد هویت مشترک پشتون گردیده کـه روی این اصل همـه خودرا پشتون مـی‌خوانند. اما درون داخل نظام قبیله‌ای مسئله فرق مـی‌کند و آنجا نظام شجره، عشیره، روابط خونی، بزرگ و کوچک بودن، قوی و ضعیف بودن قبیله، و درجه‌بندی طبقاتی، اصالت و عدم اصالت اتنیکی بـه نوعی مشـهود است.

افغانستان

پشتو زبان افغانستان بـه دو طائفه بزرگ تقسیم مـی‌شوند:

بارکزای کـه از جمله قدیمترین اقوام بوده کـه تواریخ مختلف درون از آن‌ها یـادآوری شده و سلسله‌های پادشاهی امـیر دوست محمد خان بارکزی مربوط همـین قوم مـی‌باشد.

دیگر طایفه‌ها شامل زدران، منگل، غلزی، درانی، هوتک، اندر، کاکر، احمدزی، سربنی، پوپل، سوری، گدون، لودی، احمدزی، ستانکزی، محمدزی، یوسفزی، بنوچی، خروطی، سواتی، سهاک، شینوار، ابدالی، غلجایی وغیره هستند کـه از جمله گروه‌ها و ایل‌های مـهم قوم پشتون هستند.

پاکستان

طایفه‌های «وزیر» و «محسود» از مـهم‌ترین طوایف مناطق غربی پاکستان هستند.[۱۳]وزیرستان شمالی توسط طایفه «وزیر» اداره مـی‌شود. این طایفه درون وزیرستان جنوبی هم حضور دارد و یک سوم جمعیت آن را تشکیل مـی‌دهد. دو سوم باقی‌مانده جمعیت وزیرستان جنوبی از طایفه «محسود» هستند.[۱۴] بخش پاکستانی شامل منطقه‌ای از چترال درون شمال که تا سیبی درون جنوب غربی مـی‌گردد. این منطقه درون پاکستان بنام منطقه مرزی شمال غرب (صوبه سرحد شمالغرب) نامـیده مـی‌شود. اما این منطقه همچنان مشـهور بـه افغانیـه هست که این نام بیـانگر روابط قومـی باشنده‌های آن با پشتون‌های افغانستان است.

ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی

• اتن: اتن شامل اجتماع مانند یک حلقه توسط مردان و زنان بـه طور جداگانـه و انجام گروهی (این رسم کـه از زمان ‌‌آریـایی های کهن سر چشمـه مـی‌گیرد کـه به دین زرتشت بودند و به دور آتش حلقه مـی‌زدند وبه‌طور گروهی مـی‌یدند کـه با ظهور اسلام آتش حذف شده‌است و این آیین کهن هم چنان پابه‌جا مانده‌است)
• لنگی یـا دستار بستن بر روی سر به منظور مردان.

شخصیت‌های پشتون

فهرست مشاهیر پشتون

جستارهای وابسته

• پشتون‌سازی
• پشتونستان
• قبایل پشتون
• پشتونوالی

پانویس

• ^ دانشنامـه بریتانیکا، ذیل واژهٔ «Pashtun»
• ^ مقدمـه بر افغانان، آلفرد جاناتا

منابع

• افغانستان درون پنج قرن اخیر نوشته مـیر محمد صدیق فرهنگ
• افغانان (گزارش سلطنت کابل)، مونت استوارت الفنستون، ترجمـهٔ محمد آصف فکرت، ۱۳۷۶ شمسی
• مقدمـه بر افغانان، آلفرد جاناتا
• افغانستان: اقوام - کوچ‌نشینی، مجموعه مقالات، بـه کوشش محمد حسین پاپلی یزدی، ۱۳۷۲ شمسی
• مجمل‌التواریخ، ابوالحسن گلستانـه، صص ۶۴ – ۷۸
• دانشنامـه ایرانیکا
• دانشنامـه بریتانیکا
• ویکی‌پدیـای انگلیسی

در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ پشتون‌ها موجود است.

پیوند بـه بیرون

• پژوهش انجنیر سید محمد باقر مصباح زاده درباره نژاد پشتون‌ها
• سفر بـه دیـار پشتونـها