قرآن
به خط کوفی(مسجد روستای نُگُل، از توابع سنندج) مشخصات
عنوان: متن قاروره کتاب مقدس دین اسلام
نام‌های مشـهور: قرآن، فرقان، الکتاب و مُصحَف
تعداد جزوها : ۳۰ جزء
تعداد سوره‌ها : ۱۱۴ سوره
تعداد آیـه‌ها : ۶۲۳۶ آیـه
قرآن، کتاب آسمانی دین اسلام. متن قاروره بـه باور مسلمانان، قرآن کلام خداوند هست که بـه وسیله جبرئیل بـه پیـامبر اسلام، وحی شده است. متن قاروره آنان محتوا و الفاظ آن را نازل‌شده از سوی خداوند مـی‌دانند؛ همچنین معتقدند قرآن معجزه و نشانـه پیـامبری حضرت محمد(ص) و آخرین کتاب آسمانی است. این کتاب بر معجزه‌بودن خود تأکید کرده و دلیل اعجازش را آن دانسته هست کهی نمـی‌تواند مانندی به منظور آن بیـاورد.
قرآن، نخستین بار درون غار حراء، واقع درون کوه ثور بـه پیـامبر اسلام، وحی شد. دیدگاه مشـهور این هست که آیـات آن، هم از طریق فرشته وحی و هم بدون واسطه و به صورت مستقیم، بر پیـامبر نازل مـی‌شده است. بـه باور بیشتر مسلمانان، نزول قرآن بـه صورت تدریجی صورت گرفته است؛ اما برخی بر این باورند کـه علاوه بر نزول تدریجی آیـات، آنچه قرار بوده هست در یک سال بر پیـامبر(ص) نازل شود، درون شب قدر هم یک‌جا بر او نازل مـی‌شده است.
آیـات قرآن درون زمان پیـامبر(ص) بـه صورت پراکنده بر روی پوست حیوانات، چوب درخت خرما، کاغذ و پارچه نوشته مـیشد. بعد از وفات پیـامبر، آیـات و سوره‌های قرآن توسط اصحاب جمع‌آوری شد؛ اما نسخه‌های بسیـاری تدوین شد کـه در ترتیب سوره‌ها و قرائت، با هم متفاوت بودند. بـه دستور عثمان نسخه واحدی از قرآن تهیـه شد و دیگر نسخه‌های موجود را از بین بردند. شیعیـان بـه پیروی از ا خود، این نسخه را درست و کامل مـی‌دانند.
قرآن، فرقان، الکتاب و مُصحَف از مشـهورترین نام‌های قرآن است. قرآن ۱۱۴ سوره و نزدیک بـه ۶۰۰۰ آیـه دارد و به ۳۰ جزء و ۱۲۰ حزب تقسیم شده است. درون قرآن، از موضوعاتی چون توحید، معاد، غزوات پیـامبر اسلام، داستان‌های انبیـاء، اعمال شرعی دین اسلام، فضایل و رذایل اخلاقی و مبارزه با شرک و نفاق، سخن بـه مـیان آمده است.
تا قرن چهارم قمری، قرائت‌های گوناگونی از قرآن، مـیان مسلمانان، رواج داشته است. وجود نسخه‌های متفاوت از آن مـیان مسلمانان، ابتدایی‌بودن خط عربی، وجود لهجه‌های مختلف و اِعمال سلیقه قاریـان، از عوامل اختلاف قرائت بوده است. درون این قرن، هفت قرائت از مـیان قرائت‌ها برگزیده شد. قرائت شایع از قرآن درون مـیان مسلمانان، قرائت عاصم با روایت حفص است.
نخستین ترجمـه کامل قرآن بـه زبان فارسی، درون قرن چهارم قمری و به زبان لاتین، درون قرن ششم قمری(دوازدهم مـیلادی) نوشته شده است. این کتاب نخستین بار درون سال ۹۵۰ق(۱۵۴۳م)، درون ایتالیـا بـه چاپ رسید. اولین چاپ آن توسط مسلمانان، درون سال ۱۲۰۰ق، درون سن پیترزبورگ روسیـه صورت گرفت. ایران اولین کشور مسلمان بود کـه قرآن را درون سال‌های ۱۲۴۳ق و ۱۲۴۸ق، چاپ کرد. قرآنی کـه امروز با نام عثمان طه شناخته‌شده، بر پایـه چاپ مصر، است.
قرآن منشأ پیدایش دانش‌های فراوانی مـیان مسلمانان شده است. تفسیر و علوم قرآنی چون تاریخ قرآن، علم لغات قرآن، علم اِعراب و بلاغت قرآن، قصص القرآن و اعجاز القرآن از این دانش‌ها است.
قرآن جایگاه ویژه‌ای درون آیین‌ها و هنر مسلمانان داشته است. ختم قرآن، قرآن بـه سر گرفتن و قرائت قرآن درون مراسم ازدواج، از آن جمله است. بیشترین نمود قرآن درون هنر، درون هنرهایی چون خوش‌نویسی، تذهیب، تجلید(جلد)، ادبیـات و معماری بوده است.
محتویـات
کلام خدا
به باور مسلمانان، قرآن کلام خداوند هست که از طریق وحی بر پیـامبر اسلام(ص) نازل شده[۱] و محتوا و الفاظ آن از سوی خداوند آمده است.[۲] نخستین بار درون غار حراء، واقع درون کوه نور بـه پیـامبر اسلام، وحی شد.[۳]گفته‌اند: نخستین آیـاتی کـه بر پیـامبر نازل شد، آیـات آغازین سوره علق و نخستین سوره‌ای کـه به صورت کامل نازل شد، سوره فاتحه است.[۴] بـه عقیده مسلمانان، پیـامبر اسلام، آخرین پیـامبر و قرآن آخرین کتاب آسمانی است.[۵]
چگونگی دریـافت قرآن
قرآن نزول وحی بر پیـامبران را درون سه راه منحصر دانسته است: الهام، از بعد پرده و از طریق فرشتگان.[۶] برخی با استناد بـه آیـاتی چون «قُلْ مَن كَانَ عَدُوًّا لِّجِبْرِيلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلَىٰ قَلْبِكَ بِإِذْنِ اللَّـهِ»[۷](بگو: «کسی کـه دشمن جبرئیل هست [در واقع دشمن خداست] چرا کـه او، بـه فرمان خدا، قرآن را بر قلبت نازل کرده است)، گفته‌اند: نزول این کتاب، تنـها از طریق جبرئیل صورت گرفته است؛[۸] اما دیدگاه مشـهور این هست که قرآن بـه شیوه‌های دیگر و از جمله بـه صورت مستقیم و بدون واسطه هم بر پیـامبر نازل شده است.[۹]
نزول دفعی و تدریجی
بر طبق برخی از آیـات قرآن، این کتاب درون ماه رمضان و شب قدر نازل شده است.[۱۰] بر این اساس مـیان مسلمانان درون زمـینـه اینکه قرآن یک‌جا نازل شده هست یـا بـه صورت تدریجی، اختلاف نظر وجود دارد.[۱۱] برخی گفته‌اند: قرآن هم بـه صورت دفعی نازل شده هست و هم بـه صورت تدریجی؛[۱۲] گروهی بر این باورند کـه آنچه قرار بوده هست در یک سال بر پیـامبر(ص) نازل شود، درون شب قدر هم یک‌جا بر او نازل مـی‌شده است؛[۱۳] باورانی نیز این هست که قرآن تنـها بـه صورت تدریجی نازل شده و آغاز نزول آن درون ماه رمضان و شب قدر بوده است.[۱۴]
نام‌های مشـهور
نام‌های فراوانی به منظور قرآن ذکر کرده‌اند. قرآن، فرقان، الکتاب و مُصحَف مشـهورترینِ آنـها است.[۱۵] نام مصحف را ابوبکر بر آن نـهاده است؛ اما دیگر نام‌ها درون خود قرآن ذکر شده است.[۱۶] قرآن مشـهورترین نام این کتاب است. این واژه درون لغت بـه معنای خواندنی هست و همراه با الف و لام، پنجاه بار درون قرآن بـه کار رفته هست که درون همـهٔ آن کاربردها منظور کتاب قرآن است؛ همچنین بدون الف و لام، بیست بار درون قرآن آمده هست که درون سیزده مورد، کتاب قرآن معنا مـی‌دهد.[۱۷]
جایگاه
قرآن مـهم‌ترین منبع اندیشـه مسلمانان و معیـار دیگر منابع تفکر اسلامـی چون حدیث و سنت است؛ بـه این معنا کـه آموزه‌هایی کـه از طریق دیگر منابع اسلامـی رسیده است، درون صورت مخالفت با آموزه‌های قرآن، اعتبار ندارد.[۱۸] برپایـه روایـات پیـامبر اسلام و ا شیعه، احادیث را حتما بر قرآن عرضه کرد و اگر بر آن منطبق نبود، حتما آنـها را نامعتبر و جعلی دانست.[۱۹]
برای نمونـه از پیـامبر اسلام، گزارش کرده‌اند: هر سخنی کـه از من به منظور شما نقل مـی‌شود، اگر با قرآن سازگار باشد، من آن را گفته‌ام و اگر با آن منافات داشته باشد، من آن را نگفته‌ام.[۲۰] درون روایتی از امام صادق(ع) نیز آمده هست که هر حدیثی کـه با قرآن منافات داشته باشد، دروغ است.[۲۱]
تاریخ قرآن
کتابت و تدوین
پیـامبر اسلام(ص) بر حفظ و قرائت درست و کتابت آیـات قرآن تأکید بسیـار داشته است. بـه جهت کمـی افراد باسواد و کمبود امکانات نوشتاری درون سال‌های آغازین بعثت، از ترس اینکه مبادا کلمـه‌ای از یـاد رود یـا اشتباه ضبط شود، تلاش داشت که تا آیـات بـه صورت درست، حفظ و قرائت شوند.[۲۳] او زمانی کـه آیـه‌ای نازل مـیشد، کاتبان وحی را فرا مـی‌خواند که تا آن را بنویسند.[۲۴] آیـات قرآن، بـه صورت پراکنده، بر پاره‌هایی از پوست حیوانات، چوب درخت خرما، پارچه و کاغذ نوشته مـیشد.[۲۵]
پیـامبر خود بر کار کتابت وحی نظارت مـی‌کرد. او بعد از تلاوت آیـات به منظور کاتبان وحی، از آنان مـی‌خواست کـه آنچه را نوشته‌اند، بخوانند که تا اشتباهات احتمالی درون نوشتن، رفع شود.[۲۶] سیوطی نوشته است: درون زمان پیـامبر همـهٔ قرآن نوشته شده بود، اما بـه صورت یک‌جا نبود و چینش سوره‌ها مشخص نشده بود.[۲۷]
تدوین قرآن بـه شکل کنونی، درون زمان پیـامبر(ص) روی نداده است. بـه نوشته کتاب التمـهید فی علوم القرآن، درون دوره پیـامبر، آیـات و نام‌های سوره‌ها، با نظر او، مشخص شده بود؛ اما تدوین نـهایی قرآن بـه صورت یک کتاب و چینش سوره‌ها، بعد از وفات پیـامبر و به صلاحدید صحابه، انجام شده است. [۲۸] بر طبق این کتاب، نخستینی کـه قرآن را تدوین کرد، امام علی(ع) بود. او سوره‌های قرآن را بر پایـه تاریخ نزول آنـها، جمع‌آوری کرد. [۲۹]
یکسان‌سازی مصحف‌ها
پس از وفات پیـامبر، اصحاب بزرگ او، هر یک بـه جمع‌آوری قرآن، اقدام د. مصحف‌های بسیـاری تدوین شد کـه در ترتیب سوره‌ها و قرائت، با هم متفاوت بودند.[۳۰] این مسئله موجب شد کـه هر گروه از آنان قرائت خود از قرآن را درست و قرائت دیگری را نادرست بدانند.[۳۱]
با پیشنـهاد حذیفه بـه عثمان به منظور یکی مصحف‌ها و موافقت اصحاب پیـامبر، عثمان گروهی را مأمور این کار کرد.[۳۲] او افرادی را بـه سرزمـین‌های مختلف اسلامـی فرستاد و همـه قرآن‌های موجود را جمع‌آوری کرد؛ سپس دستور داد آنـها را از بین ببرند.[۳۳] بر طبق کتاب التمـهید، قوی‌ترین احتمال درباره زمان یکی قرآن‌ها، سال ۲۵ قمری، است.[۳۴]
موافقت ا شیعه با مصحف عثمانی
همچنین ببینید: مصحف عثمانیبر اساس روایـات، ا شیعه با یکسان‌سازی قرآن‌ها و همچنین با مُصحَفی کـه به دستور عثمان، تدوین شد، موافق بودهاند. سیوطی از امام علی (ع) نقل کرده هست که عثمان درباره یکی قرآن‌ها با او م کرده و او هم موافق این کار بوده است.[۳۵] همچنین نقل شده هست که امام صادق(ع) شخصی را کـه در حضورش، برخلاف قرائت رسمـی، قرآن مـی‌خواند، از این کار نـهی کرده است.[۳۶] طبق کتاب التمـهید، شیعیـان همگی قرآنی را کـه امروزه درون دست است، درست و کامل مـی‌دانند.[۳۷]
قرائت‌های مختلف از قرآن
تا قرن چهارم هجری، قرائت‌های گوناگونی از قرآن مـیان مسلمانان رواج داشته است.[۳۸] مـهم‌ترین عوامل اختلاف قرائت‌ها را وجود قرآن‌های متفاوت مـیان مسلمان‌ها، ابتدایی‌بودن خط عربی، نقطه نداشتن حروف، خالی‌بودن حروف از حرکات، وجود لهجه‌های مختلف و اِعمال سلیقه قاریـان قرآن(کسانی کـه قرآن را آموزش مـی‌دادند) دانسته‌اند.[۳۹]
در قرن چهارم قمری، ابن مجاهد، استاد قاریـان بغداد، هفت قرائت را از مـیان همـه قرائت‌ها برگزید. قاریـان این قرائت‌ها بـه قُرّاء سبعه مشـهورند. از آنجا کـه هر یک از این قرائت‌ها با دو روایت، نقل شده است، از این بعد چهارده قرائت از قرآن مورد قبول مسلمانان قرار گرفت.[۴۰]
اهل سنت معتقدند قرآن، وجوه لفظی گوناگونی دارد و افراد مـی‌توانند بر طبق هر یک از آن وجوه کـه مـی‌خواهند، آن را قرائت کنند؛[۴۱] اما عالمان شیعه مـی‌گویند: قرآن تنـها با یک قرائت نازل شده هست و ا شیعه صرفا بـه جهت آسان‌گیری، خواندن قرآن با قرائت‌های مختلف را اجازه دادهاند.[۴۲]
قرائت شایع درون مـیان مسلمانان، قرائت عاصم با روایت حفص است. گروهی از قرآن‌پژوهان معاصر شیعه، تنـها این قرائت را صحیح و متواتر دانسته و گفته‌اند: دیگر قرائت‌ها از پیـامبر گرفته نشده و حاصل اِعمال سلیقه قاریـان آنـها بوده است.[۴۳]
ترجمـه
ترجمـه قرآن پیشینـه بسیـار کهنی دارد و به صدر اسلام برمـی‌گردد؛[۴۴] اما نخستین ترجمـه کامل قرآن بـه زبان فارسی، درون قرن چهارم قمری انجام شده است. [۴۵] گفته‌اند: نخستین مترجم قرآن سلمان فارسی بوده هست که بسم الله الرحمن الرحیم را «به نام یزدان بخشاینده» ترجمـه کرد.[۴۶]
ترجمـه قرآن بـه زبان‌های اروپایی، درون آغاز توسط کشیشان و راهبان مسیحی انجام شد. آنـها بـه منظور اشکال‌گرفتن بـه اسلام درون مباحث کلامـی، عبارت‌هایی از آن را ترجمـه د.[۴۷] نخستین ترجمـه کامل لاتین قرآن، درون قرن ششم قمری(دوازدهم مـیلادی) نوشته شده است.[۴۸]
چاپ
قرآن نخستین بار درون سال ۹۵۰ق(۱۵۴۳م)، درون ایتالیـا بـه چاپ رسید. این چاپ بـه دستور مقامات کلیسا از بین رفت. بعد از آن درون سال ۱۱۰۴ق(۱۶۹۲م)و سپس ۱۱۰۸ق(۱۶۹۶م)، دراروپا چاپ شد. اولین چاپ قرآن توسط مسلمان، درون سال ۱۲۰۰ق، صورت گرفت. مولاعثمان این کار را درون سن پیترزبورگ روسیـه انجام داد. اولین کشور مسلمان کـه قرآن را چاپ کرد، ایران بود. ایران درون سال‌های ۱۲۴۳ق و ۱۲۴۸ق، دو چاپ سنگی زیبا از آن تهیـه کرد. درون سال‌های بعد، دیگر کشورهای اسلامـی چون ترکیـه و مصر و عراق، چاپهای مختلفی از قرآن تهیـه د.[۴۹]
قرآنِ چاپ مصر، درون سال ۱۳۴۲ق، با نظارت اساتید دانشگاه الازهر و بر اساس روایت حفص از عاصم، تهیـه شده بود و مورد پذیرش جهان اسلام قرار گرفت. قرآنی کـه امروز با نام عثمان طه شناخته‌شده است، بـه خط این خوش‌نویس سوری و بر پایـه چاپ مصر، است. این قرآن در بیشتر کشورهای اسلامـی چاپ مـی‌شود. ویژگی این چاپ، تنظیم آیـات درون صفحه‌ها و تقسیم منظم حزبها و جزءهای سیگانـه قرآن است.[۵۰]
امروزه چاپ قرآن، با نظارت سازمان‌های مربوط بـه این کار انجام مـی‌شود و قوانین ویژه‌ای را دارد.[۵۱] درون ایران، سازمان دارالقرآن الکریم، وظیفه تصحیح ونظارت بر چاپ قرآن را بر عهده دارد.[۵۲]
ساختار قرآن
قرآن ۱۱۴ سوره و نزدیک بـه شش هزار آیـه دارد. درباره تعداد دقیق آیـات آن، اختلاف نظر است. برخی از امام علی(ع) نقل کرده‌اند کـه قرآن ۶۲۳۶ آیـه دارد.[۵۳] قرآن بـه سی جزء و ۱۲۰ حزب تقسیم شده است.[۵۴]
سوره
به بخش‌های مختلف قرآن کـه محتوای منسجمـی دارند، سوره مـی‌گویند.[۵۵] سوره‌های قرآن، بـه جز سوره توبه، با بسم الله الرحمن الرحیم آغاز مـی‌شود.[۵۶] سوره‌ها با توجه بـه زمان نزولشان، بـه دو دسته مکی و مدنی تقسیم مـی‌شوند: بـه سوره‌هایی کـه پیش از هجرت پیـامبر اسلام (ص) بـه مدینـه نازل شده‌اند، مکی مـی‌گویند؛ سوره‌هایی را کـه بعد از هجرت پیـامبر(ص) بـه مدینـه، نازل شده‌اند، مدنی مـی‌نامند.[۵۷]
آیـه
آیـه بـه کلمات، عبارات و یـا جملاتی از قرآن مـی گویند کـه سوره از آنـها تشکیل مـی‌شود.[۵۸] هر سوره تعداد معینی آیـه دارد.[۵۹] آیـات قرآن بـه لحاظ حجم با هم متفاوت‌اند. آیـه ۲۸۲ سوره بقره بلندترین آیـه قرآن است. کوتاه‌ترین آیـه قرآن را نیز آیـاتی چون «مُدهامَّتان»(سوره الرحمن، آیـه۶۴)، «والضُّحی»((سوره ضحی، آیـه۱)، «والفَجر»(سوره فجر، آیـه۱) و یـا فواتح سوره‌ها دانسته‌اند.[۶۰]
آیـات قرآن بـه لحاظ مـیزانِ وضوح معنا، بـه دو دسته محکم و متشابه تقسیم مـی‌شود. منظور از آیـات محکم، آیـاتی‌اند کـه معنای‌شان بـه اندازه‌ای روشن هست که جای تردید درون آنـها نیست؛ بـه آیـاتی کـه درباره معنای آنـها احتمالات مختلفی داده مـی‌شود، متشابه مـی‌گویند.[۶۱] این دسته‌بندی را خود قرآن ارائه کرده است.[۶۲]
تقسیم دیگری نیز به منظور آیـات بیـان شده است: بـه آیـه‌ای از قرآن کـه حکم موجود درون آیـه دیگر را باطل مـی‌کند، آیـه ناسخ و به آیـه‌ای کـه حکمش باطل شده است، منسوخ مـی‌گویند.[۶۳]
حزب و جزء
حزب و جزء دو گونـه از تقسیمات قرآن هست که مسلمانان ابداع کرده‌اند. حدس زده‌اند کـه مسلمانان این کار را بـه جهت برنامـه‌ریزی به منظور تلاوت یـا حفظ روزانـه قرآن انجام داده باشند. این‌گونـه تقسیمات جنبه فردی داشته و یکسان نبوده است؛[۶۴] گفته‌اند: درون زمان پیـامبر(ص)، قرآن بـه هفت حزب تقسیم شده بود و هر حزب چند سوره را درون بر مـی‌گرفت؛ همچنین درون دوره‌هایی، تقسیم‌بندی‌های دو‌جزئی که تا ده‌جزئی به منظور قرآن مطرح بوده است. امروزه تقسیم قرآن بـه سی جزء و تقسیم هر جزء بـه چهار حزب، شایع است.[۶۵]
محتوا
در قرآن از موضوعات گوناگونی چون مسائل اعتقادی، اخلاق، احکام شرعی، داستان‌های گذشتگان، مبارزه با منافقان و مشرکان سخن بـه مـیان آمده است. برخی از مضامـین مـهم قرآن عبارت هست از: توحید، معاد، رویدادهای صدر اسلام همچون غزوات پیـامبر اسلام، قصص القرآن، احکام عبادی و حقوقی و جزایی دین اسلام، فضایل و رذایل اخلاقی و نـهی از شرک و نفاق.[۶۶]
تحریف‌ناپذیری
تحریف بـه معنایی کـه غالبا از آن بحث مـی‌شود، یعنی اضافه‌شدن کلمـه یـا کلماتی بـه قرآن یـا حذف‌شدن کلمـه یـا کلماتی از آن. ابوالقاسم خوئی، نوشته است: مسلمانان اتفاق نظر دارند کـه تحریف بـه معنای نخست، درون قرآن صورت نگرفته است؛ اما درون زمـینـه حذف کلمـه یـا کلماتی از قرآن، اختلاف نظر وجود دارد.[۶۷] بـه گفته او، دیدگاه مشـهور درون مـیان عالمان شیعه، این هست که تحریف بـه این معنا نیز درون قرآن صورت نگرفته است.[۶۸]
تَحَدِّی و اعجاز قرآن
در آیـاتی از قرآن، از مخالفان پیـامبر اسلام(ص) خواسته شده هست که اگر پیـامبر را فرستاده خداوند نمـی‌دانند، کتابی همچون قرآن یـا ده سوره یـا دست‌کم یک سوره مانند آن بیـاورند.[۶۹] مسلمانان این مسئله را تحدّی نام نـهاده‌اند. تحدی بـه معنای هماوردخواستن و به مبارزه‌طلبیدن است. این واژه نخستین بار درون نوشته‌های کلامـی سدۀ سوم، بـه معنای هماوردخواستن قرآن، بـه کار رفته است.[۷۰] بـه باور مسلمانانی، نمـی‌تواند کتابی مانند قرآن بیـاورد و این نشانـه معجزه‌بودن قرآن و پیـامبری حضرت محمد است. خود قرآن هم بر الهی‌بودن آن، تأکید کرده و آوردن مانندی به منظور آن را ناممکن دانسته است.[۷۱] اعجاز القرآن، یکی از علوم قرآنی هست که دلایل معجزه‌بودن قرآن را بررسی مـی‌کند.[۷۲]
علوم مرتبط با قرآن
قرآن منشأ پیدایش دانش‌های فراوانی مـیان مسلمانان شده است. تفسیر و علوم قرآنی از آن جمله است.
تفسیر
تفسیر دانش شرح و تبیین آیـات قرآن است.[۷۳] تفسیر قرآن از زمان پیـامبر و توسط خود او آغاز شده است.[۷۴]امام علی(ع)، ابن عباس، عبدالله بن مسعود واُبیّ بن کعب نخستین مفسران قرآن بعد از پیـامبر(ص) بودهاند.[۷۵] قرآن با روش‌های مختلفی تفسیر شده است. برخی از روش‌های تفسیر قرآن عبارت هست از: تفسیر موضوعی، تفسیر ترتیبی، تفسیر قرآن بـه قرآن، تفسیر روایی، تفسیر علمـی، تفسیر فقهی، تفسیر فلسفی و تفسیر عرفانی.[۷۶]
علوم قرآنی
مجموعهٔ دانش‌هایی را کـه درباره قرآن بحث مـی‌کنند، علوم قرآنی مـی‌نامند. تاریخ قرآن، آیـات الأحکام، علم لغات قرآن، علم اِعراب و بلاغت قرآن، اسباب النزول، قصص القرآن، اعجاز القرآن، علم قرائات، علم مکی و مدنی، علم محکم و متشابه و علم ناسخ و منسوخ از مباحث علوم قرآنی است.[۷۷] برخی از منابع مـهم علوم قرآنی عبارت هست از:
آیین‌ها
قرآن درون زندگی اجتماعی مسلمانان حضور پررنگی دارد. جلسات ختم قرآن عمومـی درون مساجد، حرم‌های ا و امامزادگان و مجالس خانگی برگزار مـی‌شود.[۷۹]قرآن بـه سر گرفتن از آیین‌هایی هست که شیعیـان درون شب‌های قدر انجام مـی‌دهند. درون این آیین ضمن قرارقرآن بر روی سر، خداوند را بـه حق خود او و قرآن و معصومان، قسم مـی‌دهند که تا گناهانشان را بیـامرزد.[۸۰]
در بسیـاری از مجالس رسمـی مسلمانان، مانند سخنرانی‌ها و آیین‌های اجتماعی از جمله ازدواج، آیـاتی از قرآن قرائت مـی‌شود. [۸۱] یکی از آیین‌های رایج درون ایران، ورود بـه منزل جدید با قرآن است. ایرانیـان درون اسباب‌کشی، ابتدا با قرآن وارد منزل جدید مـی‌شوند و سپس دیگر وسایل منزل را وارد مـی‌کنند.[۸۲]
قرآن با آیین‌های نوروزی ایرانیـان، پیوند محکمـی دارد. درون ایران، بر سر سفره هفت‌سین، قرآن مـی‌گذارند و هنگام تحویل سال نو، آیـاتی از آن را تلاوت مـی‌کنند. همچنین درون برخی از خانواده‌ها بزرگ‌ترها، از طریق قرآن عیدی مـی‌دهند. آنـها مقداری پول درون قرآن قرار مـی‌دهند و بچه‌ها با باز آن، عیدی خود را برمـی‌دارند.[۸۳]
قرآن درون هنر
قرآن بازتاب فراوانی درون هنر مسلمانان داشته است. بیشترین نمود آن درون هنرهایی چون خوش‌نویسی، تذهیب، تجلید(جلد)، ادبیـات و معماری قابل مشاهده است. از آنجا کـه حفظ و انتشار قرآن، بـه وسیله نسخه‌نویسی صورت مـی‌گرفت، هنر خوش‌نویسی درون مـیان مسلمانان بسیـار، پیشرفت کرد[۸۴] و به تدریج قرآن با خط‌های گونانی چون نَسخ، کوفی، ثلث، شکسته و نستعلیق نوشته شد.[۸۵] آیـات قرآن درون ادبیـات فارسی و عربی هم بسیـار کاربرد داشته است. هم درون نثر و هم درون شعر فارسی و عربی، عبارات و مضامـین قرآنی فراوانی بـه کار رفته است.[۸۶]
هنر معماری اسلامـی بیش از هر چیزی، تحت تأثیر آیـات قرآن بوده است. درون بیشتر بناهای تاریخی مسلمانان، از جمله مساجد و کاخ‌ها عبارت‌های قرآنی دیده مـی‌شود؛ همچنین برخی از مضامـین قرآن چون اوصاف قرآن از بهشت و جهنم، درون معماری بناها بـه کار رفته است.[۸۷] عبارت‌های قرآنی موجود درون قبة الصخره واقع‌شده درون بیت المقدس را از جالب‌ترین، کابردهای آیـات قرآن درون بناها دانسته‌اند. درون کتیبه‌های این بنا کـه در سال ۷۱ق/۶۹۱م، ساخته شده است، عقاید اصلی دین اسلام و بخش‌هایی از آیـات سوره‌های نساء، آل عمران و مریم دیده مـی‌شود.[۸۸]
دیدگاه مستشرقان
دانشمندان غیرمسلمان، پژوهش‌های فراوانی درباره ادبیـات، محتوا و وحیـانی‌بودن قرآن انجام دادهاند. برخی از مستشرقان، قرآن را کلام پیـامبر اسلام دانسته و گفته‌اند: محتوای آن از منابع یـهودی و مسیحی و اشعار دوره جاهلیت، اقتباس شده است؛ برخی نیز هر چند بـه صراحت، قرآن را وحیـانی ندانسته‌اند، آن را برتر از کلام انسانی شمرده‌اند.[۸۹]
ریجارد بل، گفته است: سبک ادبیـات قرآن کـه در آن سجع و تکرار و تشبیـه فراوان بـه کار رفته است، از متون یـهودی و مسیحی و آیین حُنَفاء تأثیر گرفته است؛ درون مقابل، نولدکه، سوره‌های قرآن بـه ویژه‌های سوره‌های مکی آن را بـه لحاظ ادبی، اعجازگونـه دانسته و آیـات قرآن را بـه نغمـه فرشتگان تشبیـه کرده هست که جان مؤمنان را بـه وجد مـی‌آورد. موریس بوکای مستشرق فرانسوی، اعجاز علمـی قرآن را مد نظر قرار داده و نوشته است: برخی از آیـات قرآن با اکتشافات علمـی جدید، کاملا مطابقت دارد. وی نتیجه گرفته هست که قرآن دارای منشأ الهی است.[۹۰]
نگارخانـه
-
تصويری از يک قرآن ایرانی، متعلق بـه قرن پنجم هجری
-
قرآن آبی متعلق بـه اواخر قرن سوم هجری
-
نسخه مربوط بـه قرن نخست هجری درون موزه‌ای درون لندن.
-
قرآنِ دانشگاه بیرمنگام کـه قدمت پوست نسخه آن، بـه احتمال زیـاد، متعلق بـه زمان پیـامبر است.
-
قرآن کریستالی
پانویس
پیوند بـه بیرون
منابع
- «آداب ختم قرآن درون ماه رمضان»، گلستان قرآن، ش۹۱، ۱۳۸۰ش.
- «آداب رفتن بـه خانـه جدید»، سایت مرکز ملی پاسخگوی بـه سؤالات شرعی(۲۰ تیر ۱۳۹۵)، تاریخ دسترسی(۲۴ بهمن ۱۳۹۵).
- آذرنوش، آذرتاش، «ترجمـه قرآن بـه فارسی»، دانشنامـه جهان اسلام، ج۷، تهران، بنیـاد دایرةالمعارف اسلامـی، چاپ اول، ۱۳۸۲ش.
- اسکندرلو، محمدجواد، «علوم قرآنی»، قم، سازمان حوزه‌ها و مدارس علمـیه خارج از کشور، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
- «تاريخچه و وظايف و اه»، سایت تلاوت، تاریخ دسترسی(۱۰ بهمن ۱۳۹۵ش).
- بلاغی، صدرالدین، قصص قرآن، تهران، امـیرکبیر، چاپ هفدهم، ۱۳۸۰ش.
- ترابی سفیدآبی، « تأثير قرآن درون شعر و ادب فارسی»، دوماهنامـه بشارت، ش۴۵، ۱۳۸۳ش.
- جباری راد، حمـید، «نورنگاران معاصر»، دوماهنامـه بشارت، ش۵۸، ۱۳۸۶ش.
- جعفری، عالیـه، «تأثير قرآن درون شعر فارسی»، دوماهنامـه بشارت، ش۶۷، ۱۳۸۷ش.
- جوادی آملی، عبدالله، تسنیم، قم، اسراء، چاپ ششم، ۱۳۸۹ش.
- جمعی از محققان، «آیـه بسمله»، فرهنگ‌نامـه علوم قرآنی، قم، دفتر تبلیغات اسلامـی، چاپ اول، ۱۳۹۴ش.
- حر عاملی، محمدبن حسن، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، تحقیق عبدالرحیم ربانی شیرازی، بیروت، دار احیـاء التراث، چاپ ششم، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۱م.
- خرمشاهی، بهاءالدین، «قرآن مجید»، دانشنامـه قرآن و قرآن‌پژوهی، ج۲، تهران، دوستان-ناهید، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.
- خوئی، ابوالقاسم، البیـان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسة احیـاء آثار الإمام الخوئی، چاپ چهارم، ۱۴۳۰ق.
- رحمتی، محمدکاظم، «ترجمـه قرآن بـه زبان‌های دیگر»، دانشنامـه جهان اسلام، تهران، ج۷، بنیـاد دایرةالمعارف اسلامـی، چاپ اول، ۱۳۸۲ش.
- رامـیار، محمود، تاریخ قرآن، تهران، امـیرکبیر، چاپ سوم، ۱۳۶۹ش.
- راستگو، سدمحمد، «تجلی قرآن درون ادب فارسی»، دوماهنامـه بشارت، ش۳۰، ۱۳۸۱.
- سیوطی، جلال الدین عبدالرحمن، الإتقان فی علوم القرآن، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، قم، الرضی-بیدار-عزیزی، چاپ دوم، ۱۳۶۳ش.
- سیوطی، جلال الدین عبدالرحمن، الإتقان فی علوم القرآن، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، ترجمـه سیدمـهدی حائری قزوینی، تهران، امـیرکبیر، چاپ اول، ۱۳۶۳ش.
- طارمـی، حسن، «تأویل»، دانشنامـه جهان اسلام، ج۶، تهران، بنیـاد دایرةالمعارف اسلامـی، چاپ دوم، ۱۳۸۸ش.
- عباسی، مـهرداد، «تفسیر»دانشنامـه جهان اسلام، ج۷، تهران، بنیـاد دایرةالمعارف اسلامـی، چاپ اول، ۱۳۸۲ش.
- کریمـی، محمود، «مستشرقان و قرآن»، گلستان قرآن، ش۲۲، ۱۳۷۹ش.
- گاربار، الگ، «هنر، معماری و قرآن»، ترجمـه حسن هفتادر، اسلام‌پژوهی، ش۱، ۱۳۸۴ش.
- مجتهد شبستری، محمد، «آیـه»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامـی، ج۲، تهران، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامـی، چاپ دوم، ۱۳۷۰ش.
- محمود زاده، مـهرداد، «هنر خط و تذهیب قرآنی»، کتاب ماه هنر، ش۳، ۱۳۷۷ش.
- «مراسم قرآن بـه سر گرفتن»، درون پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه(۷ اردیبهشت ۱۳۹۲)، تاریخ دسترسی(۱۴ اسفند ۱۳۹۵).
- مستفید، حمـیدرضا، «جزء»، دانشنامـه جهان اسلام، ج۱۰، تهران، بنیـاد دایرةالمعارف اسلامـی، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.
- مصباح یزدی، محمدتقی، قرآن‌شناسی، قم، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمـینی، چاپ سوم، ۱۳۸۹ش.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، انتشارات صدرا، چاپ پانزدهم، ۱۳۸۹ش.
- معارف، مجید، «گزارشی از آموزش قرآن درون سیره رسول خدا (ص)»، پژوهش دینی، ش۳، ۱۳۸۰ش.
- معرفت، محمدهادی، «پیشینـه چاپ قرآن کریم»، درون سایت دانشنامـه موضوعی قرآن، تاریخ دسترسی(۱۳ اسفند ۱۳۹۵).
- معرفت، محمدهادی، التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب، مشـهد، دانشگاه علوم اسلامـی رضوی، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.
- معرفت، محمدهادی، التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب، مشـهد، دانشگاه علوم اسلامـی رضوی، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.
- معرفت، محمدهادی، التمـهید فی علوم القرآن، قم، مؤسسة النشر الإسلامـی، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- معموری، علی، «تحدی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامـی، ج۱۴، تهران، مرکز دایرةالمعارف اسلامـی، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونـه، تهران، دارالکتب الاسلامـیه، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
- آملی، «قرآن درون رسوم ايرانی»، دوماهنامـه بشارت، ش۵۱، ۱۳۸۴ش.
- مـیرمحمدی زرندی، سیدابوالفضل، تاریخ و علوم قرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامـی، ۱۳۶۳ش.
- ناصحیـان، علی‌اصغر، علوم قرآنی درون مکتب اهل بیت، مشـهد، دانشگاه علوم اسلامـی رضوی، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.
- «نظارت بر چاپ و نشر قرآن کريم»، سایت تلاوت، تاریخ دسترسی(۱۰ بهمن ۱۳۹۵ش).
- هاشم‌زاده، محمدعلی، «کتابشناسی علوم قرآن»، پژوهش‌های قرآنی، ش۱۳و۱۴، ۱۳۷۷ش.
- یوسفی غروی، محمدهادی، علوم قرآنی، قم، دفتر نشر معارف، ۱۳۹۳ش.
[قرآن - ويکی شيعه متن قاروره]