ارمنستان - ویکی‌پدیـا، دانشنامـهٔ آزاد

ارتش

تاریخ نظامـی ارمنستان قدمتی بسیـار طولانی داشته‌است و همواره دارای پیروزیـهای ارزشمندی بوده و به گونـه‌ای کـه دارای فرهنگ و تمدن نظامـی مستقل بوده‌است. تاریخ نظامـی ارمنستان دربر گیرنده جنگ و ستیزهای دراز از زمان ارمنستان باستان که تا به امروز بوده، سرزمـین‌های متصرفه (ارمنستان غربی) از سوی امپراتوری عثمانی کـه باعث نسل‌کشی ارمنیـان شد و جنگ قره‌باغ و بسیـاری از رویدادهای تاریخی و درگیری‌های نظامـی با هم پیوند خورده‌است.[۴۳]سرزمـین کوهستانی ارمنستان درون بین دو امپراتوری قرار داشت امپراتوری روم (بیزانس) درغرب و امپراتوری ایران و اعراب درون شرق. ارمنستان درون دوران قدیم به منظور استقلال خود همـیشـه با دو امپراتوری رم و ایران درون کشمکش بوده و هر امپراتوری سعی مـی‌کرده فتوحات تازه‌ای را از رقیب خود بدست بیـاورد. همچنین درون دوران مدرن ارمنستان دوباره بین دو امپراتوری قرار گرفت امپراتوری عثمانی و امپراتوری روسیـه تزاری.[۴۴]

فلات ارمنستان، یعنی محدوده جغرافیـایی ارمنستان باستان، نامـی آشنا درون تاریخ‌شناسی هست و بـه سبب موضع خاص خود درون طول سی سده بارها مورد آماج حملات بزرگ و متوسط شده و حداقل بـه همـین تعداد تاخت و تازهای کوچکتر و گذرا بـه خود دیده و بیش از این نیز درگیر جنگ‌های داخلی خارجی بوده‌است، و از این نظر یکی از استثنایی‌ترین کشورهای دنیـا است. نباید از یـاد برد کـه در لابلای این رویدادهای تکان دهنده و ویرانگر و در زمان فرمانروایـان ارمنی یـا اشغالگران بیگانـه، دوران‌های صلح‌آمـیز و اکثراً کوتاه مدت نیز وجود داشته‌اند.

اقتصاد

قبل از استقلال ارمنستان اقتصاد این کشور اقتصادی صنعت محور بود. صنایع فعال درون این منطقه درون سال‌های قبل از استقلال عبارت بودند از صنعت تولید مواد شیمـیایی، تولید ماشین آلات صنعتی، فرآوری مواد غذایی، نساجی، تولید رزین و الکترونیک. مسئله با اهمـیت وابستگی این صنایع بـه واردات مواد اولیـه از کشورهای خارجی بود کـه سبب تضعیف آن‌ها شد.[۴۵]بانک مرکزی ارمنستان، نرخ رشد اقتصادی ارمنستان درون نیمـه اول سال ۲۰۰۵ را برابر با ۱۰٫۲ درصد اعلام کرد.[۴۶] ساختار اقتصادی ارمنستان از سال ۱۹۹۱ از اصل تغییر کرده‌است؛ بخش‌هایی همچون ساختمان‌سازی و خدمات جای کشاورزی و صنعت را بـه عنوان سهام‌داران اصلی رشد اقتصادی گرفته‌اند. «صنعت فرآوری الماس» کـه یکی از مـهم‌ترین صادرکنندگان و همچنین یکی از اصلی‌ترین جذب کنندگان سرمایـه خارجی درون سال‌های ۲۰۰۰ که تا ۲۰۰۴ بود، با کاهشی شدید درون مـیزان تولیدات به منظور سال ۲۰۰۵ مواجه شد؛ این مسئله ناشی از کاهش عرضه مواد اولیـه از سوی روسیـه و رکود کلی بازارهای بین‌المللی الماس بود. دیگر بخش‌های صنعتی کـه رشد صنعتی را پیش مـی‌بردند، شامل بخش‌های انرژی، متالورژی و فرآوری غذا بود.[۴۷] درون سال ۱۹۹۴ بازگشت ارمنستان بـه رشد اولین کشور درون مـیان جمـهوری‌های شوروی سابق کـه هنوز بعد از فروپاشی اتحاد شوروی درون حال بازسازی است، چیزی کم از یک رویداد چشمگیر نبود و در حالی به‌دست آمد کـه اقتصاد ارمنستان درون پی زمـین‌لرزه اسپیتاک و جنگ قره‌باغ، داشت بهبود مـی‌یـافت. رشد اقتصاد با کارآفرینان دولتی کوچک و متوسط اما بـه شدت موفق و چابک و خصوصی‌سازی زمـین پشتیبانی و تأیید شد.

بین سالهای ۲۰۰۰ که تا ۲۰۰۷ مـیلادی با ایفای نقش روبرت کوچاریـان هم‌زمان شد.ی کـه مـهارت‌های سیـاسی ویژه‌اش بـه او اجازه داد که تا پس از ترورهای اکتبر ۱۹۹۹ قدرت را یکپارچه و نقش مسلطی را درون مدیریت امور اقتصادی و سیـاسی درون ارمنستان ایفا کند. این دوره رشد دورقمـی تولید ناخالص داخلی و ثبات مالی کلان را شاهد بود، اما با فقدان توجه بـه حکمرانی خوب و ایفای نقش مناسب بازارها همراه شد.[۴۸] با تحول سیـاسی درون سال ۲۰۰۸ و اثر بحران جهانی مشخص مـی‌شود. آمادگی اندک درون برابر بحران مالی و تدبیر ناکافی طی سال‌های ۲۰۰۸ و ۲۰۰۹ بـه کاهش ۱۴٫۲ درصدی درون تولید ناخالص داخلی (GDP) درون سال ۲۰۰۹، یکی از بدترین عملکردها درون جهان از آغاز بحران مالی - منتج شد. بعد از گذشت چهار سال، تولید ناخالص داخلی واقعی هنوز درون پایین سطح سال ۲۰۰۷ خود هست و پیش‌بینی مـی‌شود تنـها با کندی درون مـیان مدت رشد کند. درون حالی کـه برخی تلاش‌ها به منظور ارتقای سطح نسبت مالیـات بـه تولید ناخالص داخلی صورت گرفت، این تلاش‌ها با مقاومتی از سوی طرفداران معدود حکومت درون فعالیت‌های اقتصادی مواجه شد. این موضوع، تمام بار انگیختگی اقتصاد را روی استقراض خارجی گذاشت. بدهی عمومـی، بـه ویژه درون مورد وام‌های بلند مدت، بـه همراه مقدار قابل توجهی جریمـه برنامـه‌ریزی شده به منظور ۲۰۱۲ که تا ۲۰۱۴ بـه ترکیب و سطوح هشداردهنده‌ای رسیده‌است.[۴۸]

معادن ارمنستان

ارمنستان درون زمـینـه تولید مولیبدن رتبه هفتم جهان را درون سال ۲۰۱۰ مـیلادی داشت. ارمنستان دارای معادن مس، آهن، طلا، نمک، بازالت، مرمر، مواد خام نسوز و توف وجود دارند و آبهای معدنی بسیـار از جمله آبهای نوشیدنی گوارا و آبهای درمانی درون آنجا وجود دارد. درون سال ۲۰۱۰ مـیلادی سهم تولیدات معدنی درون تولیدات صنعتی ۱۳/۸ درصد بود. صادرات معدنی نقش مـهمـی درون صادرات کشور ارمنستان دارد. فلزات غیر قیمتی و مواد تهیـه شده از آن‌ها ۳۳۲ مـیلیون دلار یـا ۳۰ درصد درآمدهای صادراتی کشور، تولیدات معدنی ۳۰۷ مـیلیون دلار ۲۷/۷ درصد و سنگ‌ها و فلزات قیمتی ۱۳۴ مـیلیون دلار و ۱۲/۱ درصد درآمدهای صادراتی بود. شرکای اصلی صادراتی کشور شامل روسیـه با ۱۵/۴ درصد، بلغارستان با ۱۵ درصد، هلند با ۹/۵ درصد و ایران ۸/۱ درصد از درآمدهای صادراتی بودند.[۴۹][۵۰]

انرژی درون ارمنستان

ارمنستان بـه سختی وابسته بـه واردات سوخت، بخصوص از روسیـه است. نیروگاه هسته‌ای متسامور ۴۰٪ برق کشور را تأمـین مـی‌کند، توربین‌های آبی و گرمایی نیز هر کدام ۳۰٪ برق را تولید مـی‌کنند.

گردشگری درون ارمنستان

گردشگری درون ارمنستان یکی از منابع اصلی درآمد کشور ارمنستان مـی‌باشد کـه نقش مـهمـی درون اقتصاد ارمنستان ایفا مـی‌کند. درون سال‌های اخیر، ورود گردشگران خارجی بـه این کشور افزایش داشته‌است. عمده گردشگران خارجی حاضر درون ارمنستان، از کشورهای منطقه بـه این کشور سفر مـی‌کنند کـه بر اساس آمار سال ۲۰۱۴ (مـیلادی)، ۴۴ درصد آن‌ها از روسیـه، ۲۸ درصد از گرجستان، ۱۲ که تا ۱۴ درصد از اتحادیـه اروپا و ۷ درصد از ایران مـی‌باشند. از عوامل مؤثر درون رونق صنعت گردشگری درون این کشور، مـی‌توان بـه توسعه زیرساخت‌های لازم، تنوع‌بخشی بـه محصولات گردشگری، شناساندن مناسب این کشور درون رسانـه‌های جهان، لغو روادید به منظور کشورهای عضو اتحادیـه اروپا و برخی دیگر از کشورها و اعطای آسان ویزا به منظور مسافران بیشتر کشورها و اتخاذ سیـاست آسمان باز؛ اشاره کرد. بنابر آمار وزارت اقتصاد ارمنستان، درون نیمـه نخست سال ۲۰۱۴ (مـیلادی)، درون مجموع ۴۹۵٫۹۶۷ گردشگر خارجی بـه ارمنستان سفر د کـه ۱۷٫۳ درصد نسبت بـه مدت مشابه سال قبل افزایش داشته‌است.[۵۱]

• دریـاچه سوان بزرگ‌ترین دریـاچهٔ قفقاز و از بزرگ‌ترین دریـاچه‌های کوهستانی آب شیرین درون جهان هست که درون بلندای ۱۹۱۶ متری سطح دریـا واقع شده‌است. این دریـاچه از نظر جغرافیـایی درون مرکز ارمنستان درون استان گغارک درون ارتفاع ۱۹۰۰ متر از سطح دریـا قرار گرفته‌است. مساحت کل آبریز آن ۵۰۰۰ کیلومتر مربع مـی‌باشد و از ۲۸ رودخانـه و نـهر تغذیـه مـی‌شود. ۹۰٪ ماهی‌ها و ۸۰٪ خرچنگ‌های ارمنستان از دریـاچه سوان تأمـین مـی‌شوند. سوان از دو کلمـه [sev] بـه معنی سیـاه و [vank] بـه معنی صومعه گرفته شده‌است.[۵۲]
• شـهر توریستی جرموک ارمنستان یک شـهر کوهستانی با چشمـه‌های آب گرم هست که درون جنوب استان وایوتس دزور و ۵۳ کیلومتری شرق استان یغگنادزور است. شـهر جرموک بـه خاطر چشمـه‌های آب گرم و آب معدنی بسیـار مشـهور و مورد توجه به منظور توریست‌ها مـی‌باشد. شـهر جرموک دارای آبشارها، هوای تازه، دریـاچه‌های مصنوعی، مسیرهای پیـاده‌روی، جنگل‌های زیبا و استخرهای آب معدنی مـی‌باشد. نام این شـهر از کلمـه ارمنی مشتق شده کـه به معنی چشمـه آبگرم است.[۵۳][۵۴]
• بال‌های تاتو، طولانی‌ترین تله‌کابین کابلی بدون توقف جهان بـه طول ۵٫۷ کیلومتر مـی‌باشد. این خط مـی‌تواند دسترسی بـه صومعه تاتو، یکی از مـهمترین مراکز مذهبی کشور ارمنستان و اصلی‌ترین جاذبه توریستی این کشور را تسهیل بخشد. این تله کابین از مناطقی بسیـار زیبا و دیدنی عبور مـی‌کند. تله‌کابین «بال‌های تاتِو» درون واقع راه دستیـابی بـه کلیسای تاریخی «صومعه تاتو» است.
• دیلیجان شـهری سرسبز درون شمال ارمنستان است. این شـهر درون ارمنستان بـه آن «سوئیس کوچک» گفته مـی‌شود. پارک ملی دیلیجان، یکی از ۴ پارک حفاظت شده جمـهوری ارمنستان مـی‌باشد، مساحت این پارک ۲۴۰ کیلومتر هست و درون شمال شرق استان تاووش ارمنستان قرار دارد. این پارک ملی به منظور مناظر جنگلی، تنوع زیستی، چشمـه‌های غنی آب معدنی بهاری و آثار فرهنگی و طبیعی اش مشـهور مـی‌باشد.
• معبد گارنی یک معبد هلنستیک کلاسیک درون روستای گارانی ارمنستان مـی‌باشد. درون سال ۱۹۷۰ این معبد بازسازی شد. ساختار این معبد مربوط بـه زمان قبل از مسیحیت هست و با این عنوان بسیـار شناخته شده‌است. بـه گمان این معبد توسط پادشاه تیرداد درون سده اول بـه عنوان یک معبد به منظور مـیهر ساخته شده‌است. درون اوایل سده چهارم بعد از گرویدن ارمنیـان بـه مسیحیت این معبد بـه خانـه تابستانی خسروی دخت، تیرداد سوم تبدیل شد. درون سال ۱۶۷۹ درون اثر زلزله این معبد فرو ریخت و در سده ۱۹ بـه بازسازی آن پرداختند. این معبد بـه عنوان یکی از جاذبه‌های توریسم ارمنستان شناخته شده‌است.[۵۵][۵۶][۵۷]
• صومعه گغارد، یک صومعه قرون وسطی درون استان کوتایک مـی‌باشد کـه تا حدی درون کوه مجاور حک شده‌است و توسط صخره احاطه شده‌است. صومعه گغارد بـه عنوان مـیراث جهانی توسط یونسکو ثبت شده‌است. درون حالیکه کلیسای اصلی درون سال ۱۲۱۵ ساخته شده بود، صومعه پیچیده گغارد درون سده ۴ توسط گریگور روشنگر درون محل چشمـه مقدس داخل یک غار تأسیس گردید.
• صومعه خور ویراپ، بـه معنی گودال عمـیق یـا چاه عمـیق یک صومعه ارمنی واقع درون دشت آرارات درون نزدیکی مرز ترکیـه مـی‌باشد. این صومعه مـیزبان کلاس‌های علوم دینی و اعضای کلیسای کاتولیک مـی‌باشد. شـهرت این صومعه مربوط بـه زمان زندانی شدن گریگور روشنگر توسط پادشاه تیرداد ارمنستان مـی‌باشد. این صومعه داخل مراتع سبز و باغ‌های انگور احاطه شده‌است و از صومعه کوه آرارات قابل مشاهده است.
• موزه تاریخ ایروان یک موزه وسیع با بخش‌های باستان‌شناسی، سکه‌شناسی، قوم نگاری، تاریخ مدرن و مرمت است. این موزه یک مجموعه ملی با ۴۰۰۰۰۰ اثر مـی‌باشد کـه در سال ۱۹۲۰ تأسیس شد. ۳۵٪ از موارد مربوط بـه باستان‌شناسی، ۸٪ مربوط بـه مردم نگاری، ۴۵٪ مربوط بـه سکه‌شناسی و ۱۲٪ مربوط بـه اسناد و مدارک مـی‌باشند، بـه همـین دلیل بـه عنوان موزه ملی ارمنستان درون نظر گرفته شده‌است. این موزه درون مـیدان جمـهوری ایروان قرار دارد. این موزه سومـین مجموعه بزرگ برنزی جهان مربوط بـه قبل از مـیلاد است. دارای کتیبه بـه خط مـیخی مربوط ۷۸۲ سال قبل از مـیلاد درون مورد پایـه و اساس شـهر اربونی است. مجموعه‌ای از سکه‌های یونانی-مقدونی، سلوکی، اشکانی، رومـی، ساسانی، روم شرقی، عربی، و سکه‌های طلا، نقره و مس سلجوقی کـه در ارمنستان منتشر شده‌است.
• موزه ماتناداران، انستیتو نسخ خطی باستانی، یک موزه نسخ خطی، مرکز تحقیقات و موزه ایروان ارمنستان است. هم چنین ماتناداران یکی از ثروتمندترین موزه‌های نگهداری نسخ و کتاب‌های مربوط بـه قرون وسطی از جمله کتاب‌های تاریخ، فلسفه، طب، هنر و غیره درون ارمنستان و دنیـا مـی‌باشد.[۵۸]

جمعیت‌شناسی

ارمنیـان درون سایر نقاط جهان

جماعت ارمنیـان پراکنده یـا دیـاسپورای ارمنی (و یـا بـه ارمنی اسپیورکاهایوتیون սփյուռքահայություն و به انگلیسی Spiurkahayutiun) جوامع ارمنیِ ساکن درون خارج از ارمنستان و قره‌باغ (آرتساخ) را به‌وجود آورده‌است. جمعیت ارمنی ساکن درون سراسر جهان حدود ۱۱٬۰۰۰٬۰۰۰ نفر تخمـین زده مـی‌شود، اما تنـها حدود ۲٬۹۹۸٬۶۰۰ نفر آن‌ها درون ارمنستان و حدود ۱۴۰٬۰۰۰ نفرشان نیز درون قره‌باغ و حدود ۱۲۰٬۰۰۰ نفرشان هم درون جاواختی ساکنند.

جمعیت دیـاسپورای ارمنی (با بیشترین مـیزان جمعیتش درون روسیـه، ایـالات متحده، فرانسه، آرژانتین، اوکراین، لبنان، سوریـه، ایران و گرجستان) حدود هشت مـیلیون نفر تخمـین زده مـی‌شود. تنـها یک پنجم ارمنیـان درون جمـهور سابق ارمنستان شوروی ساکنند و قبل از جنگ جهانی اول و تا ۱۹۲۰ مـیلادی ارمنستان، قسمت شرقی ترکیـه، جنوب گرجستان، قره‌باغ و نخجوان را هم درون بر مـی‌گرفت.[۵۹]

زبان

زبان ارمنی (به ارمنی: Հայերեն هایِرِن) یکی از زبان‌های هندواروپایی هست که درون منطقه قفقاز و به ویژه درون کشور ارمنستان و آرتساخ و سایر کشورهای دیگر کـه ارمنیـان بـه عنوان جماعت ارمنیـان پراکنده شناخته مـی‌شوند صحبت مـی‌کنند. ارمنیـان که تا پایـان سده چهارم مـیلادی از خط سریـانی یـا یونانی استفاده مـی‌د و از این رو ادبیـات و تاریخ آنان بـه خط و زبانی غیر ارمنی نوشته مـی‌شود. بعد از رسمـیت یـافتن دین مسیح درون ارمنستان و مسیحی شدن ارمنیـان، چون کتاب مقدس این دین بـه زبان یونانی یـا سریـانی بود. درون مراسم مذهبی کلیساها نیز بـه این زبان‌ها سخن گفته مـی‌شد. درون برخی از کلیساها کتاب مقدس را درون هنگام مراسم بـه زبان ارمنی ترجمـه و تفسیر مـی‌د و برای حضار بازگو مـی‌نمودند.[۶۰]

حروف خط ارمنی نخستین بار بـه کوشش و مجاهدت یک روحانی ارمنی بـه نام مسروب ماشتوتس، کـه با زبان‌های یونانی و زبان پارتی و ساسانی آشنایی کامل داشت، اختراع شد.

مذهب

در زمان سلطنت تیرداد سوم ملقب بـه کبیر حادثه‌ای روی داد کـه برای همـیشـه روی زندگی ملت ارمنی تأثیر گذاشت؛ و آن گرویدن این ملت بـه کیش مسیحی بود. مـی‌توان این حادثه را بـه عنوان نقطه مرکزی تاریخ این ملت بـه حساب آورد، و در واقع دنباله همـه حوادث بعدی درون رابطه با این حادثه بوده‌است. از این گذشته، بعدها آشکار شد کـه مسیحیت به منظور ارمنستان نخست عامل تحول و سپس عامل حفظ و نگهداری خود شده‌است.

آبیش درون کتاب از ورای خاک قفقاز مـی‌نویسد:

«و این از آن جهت هست که ملت ارمنی تحت تأثیر مسیحیت چنان زود بـه درجه والایی از فرهنگ رسیده کـه امروز مظهر عاملی چنین مـهم درون تاریخ بشریت است.»[۶۱]

نخستین پایـه‌های کلیسای ارمنی بـه وسیله دو تن از حواریون عیسی مسیح بـه اسامـی تادئوس و «بارتوقیمئوس» (همان ناتانائیل یـا «بِرتولُما») گذاشته شد، و کار آن دو بـه وسیله عده‌ای از مبلغین مسیحی ادامـه یـافت. لیکن از طرف ملتی مانند ارمنی کـه یکی از ویژگی‌های بارز او همواره دلبستگی خشنی بـه اعتقادات و آداب و سنن دیرینـه اش بوده‌است با مقاومت شدیدی روبرو شدند.[۶۲] با اینکه از همان ابتدا و به ویژه از آغاز سده دوم مـیلادی بـه بعد عده‌ای مسیحی درون ارمنستان بودند، این کشور همچنان بـه وابستگی خود بـه دنیـای پاگانیسم ادامـه داد و پیرو همان مذهب اساطیری خود بود کـه هر چند از لطف و ذوق شاعرانـه‌ای عاری نبود ولی درون واقع چیزی درحد بت‌پرستی بود.

این بت‌پرستی درون آن زمان کیش مشتررنوشت اکثریت توده‌ها بود و این حالت را «بوسوئه» (اسقف، نویسنده و حکیم فرانسوی) این گونـه درون نوشته خود مـی‌آورد که:

«همـه چیز خدا بود بجز خود خدا. بنی نوع بشر بـه درجه‌ای از گمراهی رسیده بود کـه هوای و هوس‌ها و عیبهای خود را مـی‌پرستید.»

در واقع مسیحی شدن ارمنستان مقدر بود درون پایـان سده سوم مـیلادی، کـه توسط گریگور روشنگر تحقق پیدا کرد.

نقل مـی‌کنند شاه تیرداد سوم بعد از تهاجم ساسانیـان ناچار شد ارمنستان را ترک کند گریگور روشنگر کمکش کرد و بی‌آنکه هویت خود را بر او فاش نماید درون تبعید شرافتمندانـه بـه او خدمت کرد. بـه هنگام بازگشت تیرداد بـه ارمنستان نیز کـه پس از شکست ساسانیـان صورت گرفت با وی همراه بود. لیکن وقتی شاه بـه او تکلیف کرد کـه به هنگام زیـارت معبد الهه آناهیتا درون ارزنجان تاجی درون معبد بگذارد و به او بـه دلیل مسیحی بودنش از این فرمان سرپیچی کرد مورد قهر و غصب شاه قرار گرفت، درون دخمـه‌ای شبیـه بـه گودال (صومعه خور ویراپ) بـه زندان انداخته شد و نزدیک بـه سیزده سال از عمرش درون آن سیـاه چال گذشت. آزادیش از زندان وقتی ممکن گردید کـه شاه بـه بیماری سختی دچار شد و همـه پزشکان و مغان از علاج او عاجز ماندند، که تا آخر گریگور روشنگر را از زندان بیرون آوردند و او شاه را معالجه کرد. آنگاه تیرداد سوم بـه دین مسیحیت را بـه عنوان دین رسمـی ارمنستان پذیرفت (۳۰۱ مـیلادی). این خود حادثه بسیـار مـهمـی بود زیرا ارمنستان نخستین کشوری شد کـه دین مسیح را بـه عنوان دین رسمـی مملکت پذیرفت. درون واقع مـی‌دانیم کـه گرویدن کنستانتین یکم بـه دین مسیح و قبول مسیحیت رسمـی امپراتوری درون سال ۳۱۳ مـیلادی روی داد، و به‌طوری‌که «هانری فوسیون» اشاره کرده‌است:

«این از افتخارات باستانی ارمنیـان هست که کهن‌ترین مسیحیت تاریخ را بنا نـهاده‌اند.»[۶۳]

گریگور از تیرداد سوم لقب و عنوان سراسقف یـا (جاثلیق) تمامـی ارمنستان را دریـافت کرد. سپس بـه کاپادوکیـه برگشت و در آنجا بـه وسیله اسقف اعظم «سزاره» تقدیس شد، و پس از آن به منظور تکمـیل کار خود بـه ارمنستان یـاز آمد. کلیسای نوبنیـاد ارمنستان آداب و اصول شریعت و همـه کتاب‌های دینی مسیحیت را با عده زیـادی از کشیشانش از سوریـه، کـه در آن هنگام یکی از بزرگترین کانون‌های دینی بود گرفت. گریگور تعداد زیـادی حوزه‌های اسقف نشین، نـه تنـها درون ارمنستان بلکه درون کشورهای همجوار نیز دایر نمود و در واقع او بود کـه بر امر مسیحی سرزمـین گرجستان نظارت کرد. بعدها مبلغین ارمنی شروع بـه مسیحی کشور آلبانیـای قفقاز نمودند. گریگور مقدس و پادشاه تیرداد سوم تعداد زیـادی کلیسا درون نقاط مختلف کشور بنا د. بیشتر این کلیساها بناهای مستحکمـی بودند کـه به دورشان حصارهای بلندی کشیده شده بود، و این خود یکی از ویژگی‌های این سرزمـین است.

در حین مرگ گریگور (۳۲۵ مـیلادی) مسیحیت درون ارمنستان گسترش یـافته بود و از آن بعد در طی سده‌ها الهام بخش زندگی بود. از آن بعد شعار ملت ارمنی این بود:

«خدا، خانواده، مـیهن.»

«جی بورت» درون کتاب ملت آرارات مـی‌نویسد:

«برای یک ملت کار کوچکی نبود کـه در زمانی مانند اوایل قرن چهارم چنین تصمـیم عظیم و دلیرانـه‌ای بگیرد، بدین معنی کـه به عنوان یک ملت نخستین جماعتی باشد کـه از طرز فکری کاملاً مخالف با فکر مردم دنیـای آن روز پیروی کند. لیکن همـینکه این تصمـیم گرفته شد دیگر مسلم بود کـه مسیحیت بایستی به منظور ارمنیـان متضمن معنایی بسیـار وسیع تر از آن باشد کـه برای ملتهای دیگر داشت، ملتهایی کـه کشورشان بعدها یعنی درون دورانی بـه دین مسیح درآمد کـه این آیین بر دنیـای متمدن آن روز مسلط شده بود.»

آموزش و پرورش

فرهنگ

معماری
هنر
سینما
آشپزی

پوشاک
نقاشی
تاریخ
خط
زبان
ادبیـات
موسیقی
مذهب
اساطیر ارمنستان
ورزش
وارداوار

فرهنگ ارمنی (به ارمنی: Հայկական մշակույթ) بر پایـه فرهنگ اقوام و طوایف از دیرباز ساکن درون سرزمـین کوهستانی ارمنستان رشد و تکامل یـافته‌است؛ لذا درون تکوین و رشد این فرهنگ نقش فرهنگ اورارتوها نقشی بسزا و بزرگ است. بخش‌های زیـادی از فرهنگ ارمنستان براساس جغرافیـا، ادب و هنر و موسیقی ارمنی پایـه‌گذاری شده‌است.

اساطیر ارمنستان

اساطیر ارمنستان یـا اساطیر ارمنی، درون شرایط زندگی مادی انسان درون دوره‌های پیشاتاریخ، فرهنگ معنوی اقوام ساکن درون سرزمـین کوهستانی ارمنستان نیز پدیدار گردید.[۶۴] بنا بـه گفتهٔ ژاک دو مورگان نشانـه‌هایی درون دست هست که بیندیشیم این قوم نیز مانند بسیـاری از هم نژادان هندواروپایی خویش دینداری را با پرستش طبیعت آغاز د. سپس این مذهب ابتدایی نوعی گرایش بـه یکتاپرستی ملی درون آنان ایجاد کرد کـه بسیـاری از خدایـان زن و مرد مقتبس از اساطیر یونانی و رومـی و شماری از خدایـان اساطیر ایرانی نیز درون آن داخل شدند.[۶۵] در ارمنستان باستان افزون بر پرستش خدایـان گوناگون و پدیده‌ها و عناصر طبیعی، کیش پرستش سلسله‌های شاهی نیز جای ویژه خود را داشته‌است و شاه حاکم درون عین حال هیئت جسمانی یک خدای خاص تصور مـی‌شده‌است.[۶۶]

برخی از خدایـان اساطیر باستانی ارمنی، بعدها، همچنان درون کنار خدایـان پانتئون جدید پرستیده شدند و حتی عده‌ای از آن‌ها شخصیت‌های واقعی تاریخی انگاشته شده، چهره‌ای تاریخی بخود گرفتند و افسانـه‌های ساخته و پرداخته شده پیرامون آن‌ها کـه از دوران‌های سپیده دم تاریخ ارمنستان و درگیری‌ها و جنگ‌های طولانی دولت اورارتو با دولت آشور مایـه گرفته‌اند؛ سده‌ها بعد بـه صورت وقایع تاریخی تلقی شده وارد تاریخ گردیدند.[۶۷]

دوران باستان نزد ارمنیـان یعنی دورانی کـه پرستش آتش، آتشکده‌ها و معابد، تمام سرزمـین ارمنستان را دربر گرفته بود کـه حدود ششصد سال بـه طول انجامـید و از سده دوم قبل از مـیلاد که تا سده چهارم مـیلادی، سال ۳۱۰ مـیلادی یعنی قبول مسیحیت بـه عنوان دین رسمـی کشور و حتی که تا یک سده بعد از آن سده پنجم مـیلادی ادامـه داشته‌است.[۶۸]

ایزدان اساطیری، درون طول ششصد سال از سوی ارمنیـان بـه عنوان ایزدان ملی و مقدس پرستیده مـی‌شدند و به وسیله روحانیون، موبدان و اجرای مراسم و تشریفات مذهبی مربوط بـه ایزدان، تأثیر شگفتی بر ریشـه و ساختار روانی - اخلاقی جامعه ارمنی شد. وجود خدایـان اساطیری درون آن دوران، قدرت عظیمـی درون دستگاه روحانی، هیئت مذهبی و رهبری را ایجاد کرده بود کـه در نتیجه، استقلال ملی ارمنیـان را بـه ارمغان آورد، از کشور درون مقابل هجوم بیگانگان دفاع نمود و با شکل‌به عالم معنوی، باعث پیشرفت علوم و هنرها درون ارمنستان گشت. مردم با عزت و احترام فراوان ایزدان را عبادت مـی‌نمودند، به منظور آنان کُندر دود مـی‌د، بدین امـید کـه آرزوهای از دست رفته خود را بازیـابند. ایزدان مشوق اصلی سربازان و مردم درون زمان مبارزات سخت و فتوحات بودند. بـه احترام و افتخار آنـها، مراسم جشن و پایکوبی، مسابقات ورزشی، تشریفات نظامـی برگزار مـی‌شد. «گوسانـها» ،(عاشقی ارمنی) و خنیـاگران درون وصف دلاوریـها و پهلوانیـهای آن‌ها اشعار و ترانـه‌ها مـی‌سرودند، افسانـه‌ها و حکایت‌ها روایت مـی‌د و بدین ترتیب نسلی پرورش یـافت کـه با الهام از پیـام ایزدان از اه و آرمانـهای آن‌ها پیروی مـی‌کرد.[۶۸]

تحقیقات اسطوره‌شناسی درون ارمنستان این حقیقت را بیـان مـی‌دارد کـه ارمنیـان بسیـاری از اساطیر ملی خود را هم‌زمان با شکل‌گیری قوم ارمنی و در همان وضعیت نوپایی بـه وجود آورده و همواره آن‌ها را پرستیده‌اند و در ساخت پرستشگاه و تندیس ایزدان، شکلهای دوران عصر هلنیستی را انتخاب نموده‌اند.[۶۸]

پوشاک ارمنی

در پوشاک ارمنی چند رنگ متمایز مـی‌باشد؛ کـه طبق نظر فیلسوف ارمنی سده چهاردهم گریگور تاتواتسی، این رنگ‌ها دارای معانی خاصی بوده و اوضاع سیـاسی و اجتماعی ارمنستان را نشان مـی‌دهد. بـه عنوان مثال، رنگ مشکی بیـانگر اوضاع سیـاسی کشور، رنگ سفید بیـانگر آب و پاکی، رنگ زرد بیـانگر خاک، رنگ نارنجی بیـانگر فروتنی، رنگ قرمز بیـانگر رشادت و خون، رنگ آبی بیـانگر عدالت مـی‌باشد. رنگ‌های بکار رفته درون لباس‌های سنتی ارمنی که تا به امروز نیز درون مناطق مختلف ارمنستان مشاهده مـی‌شود. اما هر بخش و روستا درون ارمنستان داری لباس سنتی و رنگ‌های مختص بـه خود مـی‌باشد.[۶۹]

تمام ملل و اقوام درون کنار ویژگی‌های سنتی دارای انواع پوشاک و لباسهای سنتی خود مـی‌باشند. ما بر اساس تصاویری کـه روی اشیـاء پیدا شده طی حفاریـهای باستان‌شناسی و نیز اطلاعات مکتوب باقی‌مانده از ادوار گذشته مـی‌توانیم بـه نحوه و اشکال پوشاک سنتی ارمنیـان پی ببریم. درون یـادگارهای تاریخی مربوط بـه سده‌های ۶ و ۹ پیش از مـیلاد (نقاشی روی دیوارها و صخره‌ها، تندیس‌ها، الواح، مـهرها، کلاه خود، سپر و غیره) پوشاک مربوط بـه قشرهای مختلف جامعه بـه تصویر کشیده شده‌است. درون سنگ‌نبشته‌های هخاان، سنگ‌نوشته بیستون و تخت جمشید (سده‌های ۵ و ۶ پیش از مـیلاد)، ارمنیـان با طرز پوشاک خود بـه تصویر کشیده شده‌اند. هرودوت زمانی کـه دربارهٔ سپاه ارمنی جزو سپاهیـان هخا صحبت مـی‌کند، پوشاک ارمنی را همانند پوشاک فریگیـه تشبیـه کرده‌است. مطابق نظر استرابون، ارمنیـان و مادها از دستار، کلاه، شلوار و قبای آستین دار استفاده مـی‌د.[۷۰]

دربارهٔ نحوه لباس‌های دوران دودمان آرتاشسی از سکه‌های بـه جا مانده مـی‌توان اطلاعاتی بدست آورد. پوشاک این دوره ارمنیـان که تا حدی از شیوه‌های پارسی، رومـی متأثر شده‌است. منابع تاریخی غنی ارمنی و خارجی کنده کاری‌ها، مـینیـاتور و غیره دربارهٔ نحوه طرز پوشاک ارمنی درون سده‌های مـیانـه اطلاعات جامعی دربردارند. درون زمان حکومت دودمان باگراتونی لباس‌های ارمنی تحت تأثیر پوشاک اعراب و بیزانسی قرار گرفت و در زمان جنگ‌های صلیبی درون قلمرو کیلیکیـه پوشاک ارمنیـان از شیوه اروپائی تأثیرپذیر گردید.[۷۱]

در دوره آخر سده‌های مـیانـه طرز پوشاک ترکان، تاتارها و کردها پوشاک ارمنی را تحت‌الشعاع قرار داد کـه تا اواخر سده نوزدهم و اوایل سده بیستم حفظ شده‌است. درون برخی از نواحی ارمنستان شرقی مانند آرتساخ لباس‌های سنتی زنان ارمنی و لباس مردانـه مرسوم بـه قفقازی تاکنون باقی مانده‌است. ارمنیـان جاواختی و آخالکالاکی کـه اصولاً از کارین مـهاجرت د مدت‌های طولانی لباس سنتی خود را حفظ نموده‌اند. هرگاه ارمنیـان تأثیر پوشاک ارمنیـان تأثیر پوشاک خارجیـان را پذیرفته‌اند آنان ترکیبی از عناصر بیگانـه با پوشاک سنتی خود ایجاد کرده‌اند؛ و در هر صورت عناصر اصلی پوشاک ملی خود را حفظ نموده‌اند، که تا امروز نیز ارمنیـان ساکن روستاهای شـهرستان ف اصفهان و استان چهارمحال و بختیـاری پوشاک سنتی خود را تن دارند. از اواخر سده نوزدهم پوشاک سنتی ارمنی همچون بسیـاری از ملل دیگر جای خود را بـه شیوه پوشاک اروپائی داده‌است.[۷۲]

ادبیـات ارمنی

ادبیـات ارمنی یکی از قدیمـیترین و غنی‌ترین ادبیـات جهان است. موسس خورناتسی «پدر تاریخ‌نگاری ارمنیـان» درون سده پنجم مـیلادی درون مورد ادبیـات ارمنی پیش از سده پنجم اطلاعات بسیـار پرارزشی بـه ما مـی‌دهد. بنا بـه اطلاعات خورناتسی کتاب‌های متعدد معابد بت‌پرستی، کتاب‌های حکایـات، قباله‌های منعقده بین شاهزادگان مختلف و غیره وجود داشته‌اند. فولکلور مردمـی نیز درون آن دوران ترقی کرده بود. معلوم هست که حتی قبل، درون زمان تیگران دوم، درون پایتخت‌های تیگراناکرت و آرتاشات غیر از نمایش‌های یونانی نمایش‌هایی نیز بـه زبان ارمنی اجرا مـی‌شد. لیکن بجز از این و چند گواهی دیگر، بزرگترین پدیده زبان ادبی قدیمـی ارمنی یعنی (ارمنی کلاسیک)، گرابار هست که با توانگری، کم‌اهمـیت تر از زبان یونانی باستان نیست. درون سده پنجم کتاب مقدس و کتاب‌های متعدد دیگر بطور صحیح از یونانی بـه ارمنی کلاسیک ترجمـه شدند. با ابداع الفبای ارمنی و سپس برگردان انجیل بـه این زبان توسعه ادبیـات ارمنی آغاز گشت.[۷۳]

از نخستین آثار برجسته ادب ارمنی مـی‌توان بـه پهلوان نامـه منظومـی بـه نام داوید ساسونی اشاره نمود. این حماسه، داستان پیکار یک پهلوان ارمنی با سلطه اعراب به منظور رهایی مردم ارمنستان است. سپس ترجمـهٔ برخی ار کتب ارسطو، و آنگاه داستان اسکندر و بعد هم نوشتن کتاب «تاریخ ارمنستان» کـه این کتاب را موسس خورناتسی نوشته و به زبان‌های فرانسوی و آلمانی و انگلیسی نیز ترجمـه شده‌است.

غزل سروده‌های دینی از سده پنجم نقشی مـهمـی درون ادب ارمنی پیدا نمود کـه بیشتر درون آیین‌های مذهبی بکار مـی‌رفت. نقطه اوج این گونـه ادبی اثر عرفانی گریگور نارکاتسی بـه نام «سوگنامـه نارک» هست که درون سده دهم زایشی نگاشته شده‌است. این شاهکار نارِک یکی از پرخواننده‌ترین اثر نزد ارمنیـان که تا به امروز است. سوگنامـه نارک از سوی آزاد ماتیـان بـه فارسی نیز ترجمـه گشته‌است. با آمدن سده دوازدهم سخن ارمنی شاهد برآمدن یکی دیگر از غنایی سرایـان خود یعنی نرسس شنورهالی بود. این جاثلیق سوگنامـه‌ای درون سقوط اِدِسا و سرودهایی «شاراکان‌ها» از خود بجا نـهاد. دوره این دو سراینده برجسته یعنی سده ده که تا چهارده مـیلادی را دوره زرین ادبیـات ارمنی نام نـهاده‌اند.[۷۴]

در مـیان ارمنیـان درون ازمنـه باستان شعر و موسیقی با هم بوده‌اند و آوازخوان و نوازنده درون عین حال شاعر نیز بوده‌است. بعد از جدائی شعر از موسیقی، شعر مذهبی ارمنی همواره درون کلیسا با موسیقی همراه ماند. حال آن کـه شعر غیر مذهبی دکلمـه مـی‌شد و با موسیقی همراه نبود. شعر غنایی ارمنی سده‌ها دارای محتوای مذهبی بوده و در آن‌ها عیسی مسیح و مریم مقدس یـا روحانیون طراز اول کلیسا، تحسین و تقدیس شده‌اند. مستقل از شعر کلیسائی رسمـی، مردم طی سده‌ها شعرهای دلخواه خود را سروده‌اند کـه در آن‌ها مفاهیم طبیعی و حالت‌های انسانی مانند عشق، شادی، ، لذت‌های حسی و اندوهان جان انسان بازتاب یـافته‌است. این گونـه شعرها را «عاشق»‌ها یعنی نوازندگان و سرایندگان و خوانندگان دوره‌گرد آفریده‌اند و خود بـه آوز خوانده‌اند. بـه رغم مقابله شدید کلیسا با هنری کـه از زندگی دنیوی و عواطف انسانی مایـه مـی‌گرفت، شعر و آواز عاشق‌ها درون ادبیـات شفاهی ارمنی از سده‌های چهارم و پنجم مـیلادی وجود داشته‌است.[۷۵]

«عاشق» بـه زبان ارمنی، گوسان[۷۶] خوانده مـی‌شود. شعر «عاشقی ارمنی» یکی از عرصه‌های پربار و غنی آفرینش هنری فولکلوریک و ادبی است. شعر عاشقی درون ادبیـات ارمنی دارای اهمـیت فراوانی هست و بخش نسبتاً بزرگی از ادبیـات شفاهی و مکتوب این ملت را بـه خود اختصاص مـی‌دهد. عاشق‌ها مقبول‌ترین و محبوب‌ترین نغمـه پردازان و سرایندگان مردم هستند و هنر آن‌ها با توده‌های وسیع مردم نزدیکی و ارتباط معنوی دیرسال و استوار دارد. درون سده‌های چهارم و پنجم مـیلادی ناحیـه موسوم بـه گُقتان از مراکز عمده تجمع گوسان‌های ارمنی بوده‌است. مضمون اشعار عاشوق‌های دوره‌های یـاد شده عبارت بود از وصف زندگی اشراف و نجیب‌زادگان، تمجید و تحسین از جود و کرم آن‌ها، تصویر مناظر طبیعی و فصول سال، بیـان احساس‌های عاشقانـه، توصیف زیبایی و لذت زندگی و در مقیـاس اندکی نیز روایت برخی داستان‌های بـه افسانـه آمـیخته تاریخی. شعر عاشقی از اواخر سده شانزدهم مـیلادی بطور جدی و چشمگیر درون ادبیـات ارمنی پا گرفت، درون نیمـه سده هفدهم درون مـیان توده‌های مردم رواج گسترده‌ای یـافت و در سده هجدهم بـه اوج شکوفایی خود رسید.[۷۳]

شعری از یقیشـه چارنتس بـه نام «ارمنستانم را دوست مـی‌دارم»

معماری ارمنی

معماری ارمنی نوعی معماری خاص هست که بیش از ۴۵۰۰ سال توسط ارمنیـان بکار گرفته مـی‌شود. این معماری درون طول سالیـان دراز دچار تغییر و البته پیشرفت شده‌است. این معماری رابطه مستقیمـی با اقلیم و شرایط طبیعی سرزمـین کوهستانی ارمنستان، دارد و البته تحت تأثیر مستقیم تاریخ و فرهنگ ملت ارمنی نیز مـی‌باشد. وجود انواع مختلف سنگ‌های معدنی خصوصاً سنگ توف زیبایی خاصی بـه این نوع معماری بخشیده‌است. معماری ارمنی مربوط بـه دوران قدیم، مانند معماری کـه از زمان سلسله پادشاهی یرواندونی‌ها، آغاز و تا زمان پادشاهی ارمنستان بزرگ ادامـه یـافت معماری ارمنی دوران اول نام گرفته‌است.[۷۷]

شـهرهای شبیـه شـهرهای امروزی درون تاریخ معماری ارمنی کـه مربوط بـه دوران اول معماری ارمنستان مـی‌باشد و در کتاب آناباسیس، کسنوفون نیز نام آن‌ها آمده‌است عبارتند از:

آرماویر، یروانداشات، آرتاشات، واغارشاپات، زاره هاوان، تیگراناکرت آرتساخ، همچنین بناهایی نظیر معبد گارنی، زاره هاوان و شـهرهایی نظیر آنی، دارویْنْک، آنی کاماخ، اوشاکان؛ و همچنین بناهای مذهبی مانند باگاوان، باگرواند، آشتیشاد، یریزا، حلقه معماری آن دوران ارمنستان را نشان مـی‌دهند.

ژوزف استرزیگوسکی درون کتاب «هنر معماری درون ارمنستان و در اروپا»، نشان داده‌است کـه معماری مسیحی قسمتی از ابداعات و ابتکارات خود را بـه ارمنستان مدیون است. او متذکر شده‌است کـه ارمنستان و ایران به منظور معماری جهان مسیحیت همان نقش را داشته‌اند کـه یونان به منظور معماری جهان باستان ایفا کرده‌است. ارمنستان کـه در ارتباط دایم با ایران غیر مسیحی و با معماری ایرانی بوده و مـی‌دیده‌است کـه ایران از سدها پیش گنبد مـی‌ساخته، گنبدی کـه شکل آن با مذهب زرتشتی و با نیـایش آفتاب بی‌ارتباط نیست، این گنبدسازی را از او اقتباس کرده‌است؛ و از آنجا کـه ارمنستان نخستین کشور خاور زمـین بوده کـه به مذهب مسیحیت گرویده و آن را دین رسمـی خود قرار داده‌است یکی از کشورهایی بوده کـه در اسرع وقت کلیساسازی درون آن رواج فوق‌العاده‌ای یـافته‌است.[۷۸] بـه شرحی کـه فلیتکسیـه نوشته‌است:

«تأثیری کـه مسیحیت بر معماری ارمنستان اعمال کرده‌است بـه نظر همچون یک الهام ملی مـی‌آید.»[۷۹]

شارل دی یل مـی‌نویسد:

«همـه مـی‌دانند سازندگان و معماران ارمنی درون همـه ادوار هنرمندانی بوده‌اند کـه مـهارت و لیـاقتشان نظیر نداشته‌است. از آنجا کـه در یک کشور پر سنگ زندگی مـی‌کرده‌اند هنر مجسمـه‌سازی و اندازه‌گیری هندسی اجسام را با مـهارت خاصی بسط و توسعه داده‌اند؛ و از آنجا کـه سفر کنندگان خستگی ناپذیری هم بوده‌اند برایب معلومات و هنر آموزی بـه همـه جا مـی‌رفته و از طرفی شیوه‌های کار خود را بـه همـه جا بـه نقاط دور اشاعه مـی‌داده‌اند.»[۸۰]

ارمنی

ارمنی (به ارمنی: Հայկական Պար) مـیراثی قدیمـی و غنی، متنوع کـه به جا مانده از هزاره پنجم که تا سوم قبل از مـیلاد درون مناطق بالاتر از ارمنستان سرزمـینی بـه نام آیرارات کـه در آن منطقه باستانی نقاشی‌هایی بر روی سنگ‌نبشته‌ها بـه جا مانده‌است، کـه به آن نقاشی‌های مـی‌گویند کـه گاهی این نقاشی‌های همراه با انواع خواصی از آلات موسیقی همراه بوده‌است.[۸۱]

سنتی یـا محلی درون مـیان جماعت ارمنیـان پراکنده (دیـاسپورای ارمنی) بسیـار محبوب مـی‌باشد. دیـاسپورای ارمنی درون کشورهای خود به منظور ارائه فرهنگ و سنتی ارمنی اقدام بـه تشکیل گروهای محلی و بین‌المللی د.

در ارمنی یک احساس شور، ظرافت و فصاحت خواصی وجود دارد. همـه نده‌ها با پوشیدن لباس سنتی یک تجسمـی از تاریخ و فرهنگ خود و از داستان‌های اجداد (باستانی) گذشته خود را بـه ارمغان مـی‌آورند، و این گونـه سعی درون نگه داشتن فرهنگ آبا اجدادی خود را دارند. طراحی لباس‌های از عوامل مشترکی از قبیل، سنت‌های مذهبی و زندگی از خانواده‌های قدیمـی و سنتی را تجلی مـی‌کند. محلی و مذهبی ارمنی همـیشـه با آواز، سرودها و آلات موسیقی سنتی همراه است.[۸۲]

قالی ارمنی

ارمنیـان، کـه جزو نخستین پیروان رسمـی مسیحیت (از ۳۰۱ مـیلادی) هستند، مـیراث کهن انگاره‌ها و نمادهای فرهنگ و سنت خود را با مفهوم روحانی (نام خانوادگی) آیین جدید تلفیق د و در طول روند تکامل نقش‌ها موفق بـه بیـان قوی و آشکار آن‌ها بـه صورت نمادهای مسیحی شدند. امروزه، آثار هنری بـه جای مانده و شناخته شده مانند معماری کلیساها، چلیپاسنگها، صفحات تذهیب شده انجیل‌ها، فرسکو، هنر فلزکاری، کندهکاری چوب، سفالگری و نیز هنرهای سنتی دستبافت مانند فرش، گلیم، گلدوزی و غیره تداوم و تکرار این نقش‌های سنتی را بـه روشنی نشان مـی‌دهند.

نقش صلیب یـا هر نوع نقش نمادین دیگر را نباید و نمـی‌توان یک طرح تزیینی محض دانست. فرش‌هایی کـه به دست ما رسیده حامل آن دسته از نقش‌ها و طرح‌های متغیری هست که با ادامـه و تکرار زنجیره‌وار سنتی دورهٔ تکامل را طی کرده و سلسله‌وار از نخستین هزارهٔ مـیلادی که تا به امروز درون گسترهٔ فرهنگ ارمنی پرورانده شده و سپس از این قلمرو بـه نواحی دوردست آسیـا و نیز اروپا راه یـافته‌اند. نقش‌های بـه اصطلاح تزیینی بخشی از بقایـایی کـه در گسترهٔ نفوذ فرهنگ ارمنی توانسته‌اند که تا به امروز از بلایـای طبیعی و تخریب عمدی جان سالم بـه در برند همگی، درون یک خط سیر تکامل واحد، مدام تکرار شده‌اند به‌طوری‌که یک نقش مایـهٔ اصیل و کهن با گذشت زمان بـه پختگی و کمال رسیده‌است. نقش‌های صلیب از تعدادی طرحهای اولیـهٔ مشتق شده‌اند و ساختار همگی آن‌ها بر اساس بسط و گسترش صلیب ستارهٔ G۲ و صلیب نماد نور هست که ارزش ویژهٔ نمادین دارد. این دو طرح، بـه منزلهٔ نماد، تجلی ظهور یـا رستاخیز مسیح و بهشت را تداعی مـی‌کنند. دو شکل Տ و Յ از نمادهای مشخص ارمنی هستند. نماد Տ شکل اولین حرف کلمـهٔ ارمنی Տէր (تِر) بـه معنی ذات باری تعالی هست و Յ درون ارمنی کهن اختصار کلمـهٔ «او» بـه معنای ذات مطلق و نیز اولین حرف کلمـهٔ Յիսուս (هیسوس) بـه معنی مسیح است. این دو حرف نماد ارمنی کـه در چهار سده پیش از مـیلاد به‌طور سنتی، بـه منزلهٔ ع شَر، کاربرد داشتند حامل معانی متفاوتی بودند کـه پس از ابداع الفبای ارمنی درون سده پنجم مـیلادی و ترجمـهٔ انجیل بـه زبان ارمنی با مـهمترین کلمات مقدس مسیحیت مرتبط شدند. با انتقال این نمادها بـه آیین جدید امکان حفظ شکل بیرونی و معنای محتوای درونی آن‌ها نیز فراهم آمد. درون شکل ظاهری Տ، ارمنیـان نـه تنـها نشانـهٔ خدا بلکه تصویر اژدها را نیز مجسم مـی‌کنند. درون ارمنستان یک اژدهای ثانوی و قدیمـی‌تر نیز وجود داشته کـه با برداشتی کاملاً برعنماد نیکی، دانایی و نگهبان آب بوده و به منزلهٔ نیرویی کـه مظهر خنثی‌کنندهٔ بی‌عدالتی و پلیدی هست شناخته مـی‌شده.[۸۳]

موسیقی

موسیقی ارمنی ریشـه درون چند هزار سال پیش دارد. بر روی تخته سنگ‌های اوغتاسار تصاویری از زمان باستان باقی هست که بـه وضوح نشان دهنده مناظر و آئین‌های خاص همراه با ارائه آوا مـی‌باشند. آواز و موسیقی مربوط بـه مراسم دعا و آمادگی به منظور جنگ درون زمان تشکل اتحاد قومـی هایـاسا و آرمن‌ها درون ارمنستان رواج داشت. هزاره نخست پیش از مـیلاد مملو از تحولات هنر موسیقی و فرهنگ باستان بود. درون اینباره شیپور تهیـه شده از شاخ گوزن کـه در حوالی دریـاچه سوان پیدا شده‌است گواهی مـی‌دهد. سنج‌هایی نیز مربوط بـه سده هفتم پیش از مـیلاد درون کارمـیر بلور یـافت شده‌است (مربوط بـه دوران آیرارات). درون همان زمان حکومت آراراتیـان موسیقی ارمنی دارای ماهیت پرستشی و دنیوی شد و موسیقی دنیوی درون نزد راویـان و گویندگان و نقالان و عاشق‌های دوره‌گرد رونق یـافت.[۸۴] این رونق و پیشرفت درون زمان پادشاهی یرواندیـان نیز ادامـه یـافت و با استحکام جامعه و استواری نظام خانواده‌ها درون ارمنستان باستان موسیقی و آواز نیز حالت تخصصی تر پیدا کرد. بـه ویژه مرثیـه خوانی مربوط بـه مراسم تدفین ترقی مـی‌کند و به‌تدریج یکی از شیوه‌های موسیقی ادبی ارمنی یعنی آواز خوانی توأم با شعر خوانی متشکل مـی‌گردد و از روایـات و افسانـه‌ها داستان‌های مربوط بـه تاریخ باستان ارمنی و دین اولیـه آن‌ها (اسطوره‌شناسی) به منظور طی روند ترقی خود استفاده مـی‌شود.

موسس خورناتسی با سخن گفتن دربارهٔ افسانـه‌های هایک و بل، (آرام)، آرای زیبا، شامـیرام و واهاگن و (نورک آنکغ) آن‌ها را گاهی روایت و گاهی آواز و افسانـه و گاهی نیز عاشقی مـی‌نامد.

موسیقی ارمنی درون سده‌های ۳ و ۴ پیش از مـیلاد توأم با تشکل کامل ملت ارمنی دارای ماهیت مختص خود مـی‌شود. قابل ذکر هست که ارمنیـان بعد از انقراض پادشاهی آراراتیـان حدود دو قرن درون زمان حکومت هخاان تماس و مناسبت نزدیک با فرهنگ ایران داشتند. از سده ۳ (پیش از مـیلاد) تمدن یونان باستان تحکیم مـی‌یـابد. از همـین دوره نی استخوانی دارای پنج درون معبد گارنی پیدا شده‌است. با پیدایش حکومت مستقل ارمنی توسط دودمان آرتاشسی درون ارمنستان درون سده ۲ (پیش از مـیلاد) فرهنگ ارمنی از جمله موسیقی دوران رونق بی‌سابقه خود را طی مـی‌کند. آوازهای نظامـی و مراسم عیـادی بـه ویژه آوازهای عروسی آوازهای عاشقی و نقالی متحول مـی‌گردند. غیر از ابزارهای یـاد شده ابزارهای موسیقی دیگری چون سازهای ضربه‌ای، بادی و سیمـی رواج داشتند. درون همـین زمان تئاتر هلنیستی درون ارمنستان دچار رونق مـی‌شود و موسیقی مربوط بـه آن نیز تحول مـی بابد. بعد از رسمـیت یـافتن آئین مسیح درون ارمنستان موسیقی ارمنی دچار تحول اساسی مـی‌شود درون کنار آن فرهنگ دنیوی نیز راه رونق خود را مـی‌پیماید. و آواز مردمـی شـهری و روستایی از یکدیگر جدا مـی‌شود و عاشق‌های (دوره‌گرد) بعدها بـه عنوان تنـها نمایندگان هنر موسیقی دنیوی باقی مـی‌مانند. آواز موسیقی ارمنی با غنی شدن و بهره‌گیری از هنر همسایگان درون سده‌های ۶ و ۷ مـیلادی از حدود ارمنستان خارج مـی‌شود. درون اوایل سده هفتم (مـیلادی) درون زمان خسرو پرویز ساسانی درون ایران (در تیسفون) به منظور مرتب‌سازی تنظیم موسیقی، موسیقی‌دانان ارمنی دعوت مـی‌شوند. با همکاری آنان (شیوه موسیقی خسروانی) تدوین مـی‌گردد یکی از موسیقی‌دانان دخیل درون این کار (سارکیس یـا سرکیس هوروم)، (در ادبیـات ایران مشـهور بـه سرکش)، آوازخوان مشـهور ارمنی درون دربار ایران بود.[۸۵]

آشپزی

دربارهٔ تغذیـه ارمنیـان از دیرباز و از زمان حکومت پادشاهی آراراتیـان اطلاعاتی درون دست است. پایـه و اساس این شیوه تغذیـه را از رشته‌های مختلف کشاورزی مـی‌توان دانست. درون ارمنستان باستان تاکستان‌های بزرگی وجود داشت و پرورش درخت انگور (مو) از اهمـیت خاصی برخوردار بود. حفاری‌های دژ وان، مانازگرد، کارمـیربلور و ‌خانـه آرنی-۱، گواه بر این امر هستند. درون کنار کار زراعت و مزرعه داری انواع مختلف دامداری‌ها نیز رواج داشت. محصولات مختلف کشاورزی و دامداری همراه با گیـاهان طبیعی درون دشت‌ها کـه به صورت خود رو درون دسترس مردم سرزمـین اَرمن بود. پایـه و اساس شیوه خورد و خوراک و تغذیـه آنان را فراهم کرد.[۸۶]

• ماتناکاش، کـه از آرد گندم تهیـه مـی‌شود بـه نان بربری هم شباهت دارد ولی خمـیر داخل آن بسیـار پف‌دار تر و نرمتر از نان بربری هست گرچه شکل ظاهری ماتناکاش زمخت‌تر از نان بربری است.
• ژینگیـالُو (به لاتین: Zhingyalov hats)، یکی از نان (خوراکی)، سنتی ارمنیـان مـی‌باشد کـه در مناطق آرتساخ، گوریس و کاپان پخت و استفاده مـی‌شود. درون این نان از بیست نوع سبزی استفاده مـی‌شود. خمـیر نان ساخته شده از آرد، نمک و آب مـی‌باشد و درون نان را با بیست نوع سبزی مانند:(نعنای فلفلی، نعنا، شوید، ترشکیـان، گزنـه و غیره)، (سبزی‌ها ریز ریز مـی‌شود و با اضافه نمک، فلفل و روغن مخصوص) پُر مـی‌کنند و بر روی قطعه‌ای آهنی بـه نام «ساج» کـه بر روی آتش قرار گرفته گذاشته مـی‌شود، و آرام پخته مـی‌شود با توجه بـه منطقه طعم پخت متفاوت است.
• قاپاما (به لاتین: Ghapama)، قاپاما غذایی ارمنی هست که درون تعطیلات و اعیـاد مختلف خورده مـی‌شود. به منظور درست این غذا بعد از شستن کدو قسمت بالای آن را مثل درپوش بریده و داخل آن را خالی مـی‌کنند. به منظور پر داخل این کدو از مـیوه‌های خشکی مثل سیب، آلو، زغال اخته، زردآلو، کشمش و همچنین برنج استفاده مـی‌شود. بعد از پر کدو آن را درون فر مـی‌گذارند که تا زمانی کـه کدو نرم شود. درون هنگام خوردن غذا روی آن شیر یـا عسل ریخته مـی‌شود.[۸۷]

انواع غذاهای گوشتی نیز درون داخل تنور پخته مـی‌شد گوشت اصلی کـه ارمنیـان استفاده مـی‌د از نوع گوشت و بوده‌است. روستائیـان گوشت را درون داخل ظروفی از جنس مس یـا برنج موسوم بـه «تاباک» نوعی ماهی تابه سرخ مـی‌د. یکی از غذاهای مطلوب و رایج کـه تاکنون نیز رواج فراوان دارد انواع کباب‌ها بود. ارمنیـان از زمان باستان گوشت و را بر روی آتش کباب مـی‌د و برای این کار از شاخ یـا تَرکه درختان بـه عنوان سیخ استفاده مـی‌شد؛ و بعدها این تَرکه‌ها جای خود را بـه سیخ فلزی داد. گاهی نیز گوشت کامل دام را درون مـیان سنگ‌های داغ مـی‌گذاشتند و با همان گونـه سنگ‌ها آن را مـی‌پوشاندند و غذای بسیـار لذیذی بـه نام «خوروو» (به لاتین: khorov) بدست مـی‌آمد. ارمنیـان از دیرباز مواد غذائی خود را به منظور فصل زمستان کنار مـی‌گذاشتند و برای این کار که تا امروز هم گوشت و ، ماهی و پرنده را نمک سود کرده با مـهارت ویژه نگهداری مـی‌د. ارمنیـان استاد نمک‌سود انواع گوشت هستند. درون زبان ارمنی واژه‌ای بـه صورت «خوزا پوخت» وجود دارد کـه به معنی گوشت خوک نمک سود شده مـی‌باشد. ارمنیـان اهل واسپوراکان استادان مسلم تهیـه کالباس دود داده بودند. انواع کنسرو گوشت به منظور فصل زمستان تهیـه مـی‌شد کـه به آن «تهال» مـی‌گفتند. گوشت پخته را درون کوزه‌ها قرار داده و در آن را بـه دقت مـی‌بستند و در خاک چال مـی‌د.[۸۸][۸۹]

جشن‌های ارمنی

آیین‌های کلیسای رسولی ارمنی و «پاتاراک» (پاتاراک درون ارمنی یعنی هدیـه و عطا. مراسمـی هست در کلیسای ارمنی کـه در آن نان و قرمز را بـه یـادگار جسم و خون مسیح، به منظور تبرک و پیوند با مسیح بـه دینداران داده مـی‌شود) مقدسی کـه به مناسبت‌های ویژه و در روزهای یکشنبه برگزار مـی‌شود، مختص جشن‌ها یـادبودها و مناسبت‌های گوناگون است. از این دیدگاه، کلیسا روزهای خود را بـه سه گروه بخش مـی‌کند:(روزهای جشن، روزهای مقدس و روزهای پرهیز)

جشن‌ها نیز بـه نوبه خود دارای بخش‌های زیر هستند:(جشن‌های مسیحایی کـه ویژه رویدادهای زندگی عیسی مسیح است، جشن‌های مریم خدازای مقدس، جشن‌های کلیسایی و جشن‌های ملی و دینی). جشن‌های کلیسای ارمنی مانند:ناخادُناک بـه معنی پیش جشن، ناواگاتیک، جراگالویتس بـه معنی چراغ افروزی، سورب دزنوند بـه معنی جشن مـیلاد مسیح، جرااُرهْنِک بـه معنی تبرک آب، مِرِلوتس بـه معنی یـادبود مردگان، مِتس باس بـه معنی روزه بزرگ، مـیجینک بـه معنی مـیانگان، تساقکازارد (دزاقکازارد) بـه معنی گل‌آرایی، زادیک، هامبارتسوم بـه معنی عروج و خاقوق اورهنک بـه معنی تبرک انگور را نام برد.[۹۰]

جشن‌های مـهم کلیسای حواری ارمنی و همچنین از جشن‌های مشترک ایرانیـان و ارمنیـان هست را مـی‌توان به:وارداوار، ناواسارد، دیـاراندآراج و باریگندان را نام برد.

چلیپاسنگ

خاچکار از دو واژه «خاچ» بـه زبان ارمنی بـه معنی صلیب و «کار» بـه معنی سنگ است. اغلب این سنگ خاچکارها با نقش‌های تزیینی و نگاره‌های هنری زمان خود همراه بودند. درون سده‌های بعد، بـه خصوص درون دورهٔ آغازین سده‌های مـیانی نقش‌های تزیینی از نظر طرح و مضمون تنوع بیشتری یـافتند. درون دوران اولیـهٔ مسیحیت، بر مبنای سنت تصلیب مسیح صلیب کاربرد وسیع پیدا کرد و به منزلهٔ نشان مقدس نماد آرمان‌های دیـانت نو شد. حجاری صلیب کـه در آغاز بـه شکل صلیب سنگی مشابه صلیب چوبی یـا بـه صورت نقش صلیب با بازوهای مساوی درون دایرهٔ محیطی بود، درون طول دهه‌ها و حتی سده‌ها (سده‌های ۴–۶ مـیلادی) مضمون تزیینی غالب درون ارمنستان بود. خاچکارهای نیمـهٔ دوم سدهٔ نـهم مـیلادی با رویـهٔ مستطیل کـه بر پایـهٔ سنگی استوار هست و رویـهٔ آن رو بـه جنوب است، صلیبی بر آن کنده کاری شده و پیرامون آن آرایـه‌هایی از اشکال هندسی و تصاویر گیـاهان وجود دارد و حاشیـه‌ای از نقش‌های تزیینی همـهٔ اینـها را فرا مـی‌گیرد.[۷۷]

به این ترتیب، ویژگی‌های مـهم چلیپاسنگ‌ها را مـی‌توان چنین برشمرد: چلیپاسنگ همانند آثار یـادبود سنگی پیش از خود دارای یک پایـهٔ سنگی هست که روی آن تخته سنگی با تناسب‌های ویژه مـی‌نشیند. نسبت بلندی تخته سنگ بـه پهنای آن دو برابر و بیشتر است. مرکز تخته سنگ جایگاه نقش چلیپاست کـه روی یک ترنج نقش دار یـا آرایـهٔ پله‌ای قرار مـی‌گیرد. همـهٔ اینـها درون یک قاب مستطیلی مرکب از نقش‌های درهم بافته بسیـار متنوع جای گرفته‌اند کـه جزییـات هنری اثر را درون برمـی گیرد. قسمت بالای تخته سنگ، با آرایـهٔ متفاوتی از قاب مستطیلی جدا مـی‌شود و برای هدف دیگری اختصاص مـی‌یـابد. درون مـیان آرایـه‌های بـه هم پیچیده و در هم بافته، نوشتار اصلی چلیپاسنگ حجاری مـی‌شود یـا آرایـه‌های دیگر درون آن جای مـی‌گیرند. اغلب تمثال‌های مسطح یـا حتی برجسته حجاری مـی‌شوند کـه در بیشتر موارد معرف خداوند، عیسی مسیح، مریم مقدس، قدیسان اثر هستند. درون آثار برتر رویـهٔ پایـه‌ها نیز پرداخت و حجاری شده‌است و سطوح خالی آن‌ها به منظور ثبت یـادبودها بـه کار گرفته مـی‌شوند.[۹۱]

ورزش

مدال‌های ارمنستان درون بازی‌های المپیک تابستانی

رسانـه

جستارهای وابسته

• آرتساخ
• گاه‌شماری رویدادهای تاریخی ارمنستان
• مـیراث فرهنگی ارمنیـان درون ترکیـه
• نسل‌کشی ارمنیـان
• مصادره اموال ارمنی‌ها درون ترکیـه
• تغییر نام‌های جغرافیـایی درون ترکیـه

پانویس

منابع

• عنایت‌الله، رضا. ارمنستان. تهران: دائرةالمعارف بزرگ اسلامـی. جلد ۷، صفحه ۶۷۶ که تا ۷۰۲. 
• پاسدرماجیـان، هراند. تاریخ ارمنستان. تهران: انتشارات زرین، ۱۳۷۷. ۵۵۶ صفحه. 
• خداوردیـان، ک. س. ارمنستان از دوران ماقبل تاریخ که تا سده هجدهم. تهران: آ. گرمانیک، ۱۳۶۰. جلد اول و دوم. 
• نوری‌زاده، احمد. تاریخ و فرهنگ ارمنستان. تهران: چشمـه، ۱۳۷۶. ۶۴۸ صفحه. 
• نوری‌زاده، احمد. صد سال شعر ارمنی (از اواخر قرن نوزدهم که تا اواخر قرن بیستم). تهران: چشمـه، ۱۳۶۹. ۱۱۵۴ صفحه. 
• در نرسسیـان، آرپی. ارمنیـان. تهران: مرکز اسناد فرهنگی آسیـا، ۱۳۵۷. ۲۱۸ صفحه. 
• باغداساریـان، ادیک. تاریخ کلیسای ارمنی. تهران: آ. گرمانیک، ۱۳۸۰. ۲۲۰ صفحه. 
• مانوکیـان، آرداک. خصوصیـات سازمان اداری کلیسای ارمنی. تهران: نائیری، ۱۳۶۱. ۲۳ صفحه. 
• شیراوند، مـهران. تعاملات تاریخی و فرهنگی ایران و ارمنستان از عصر کهن که تا کنون. تهران: فصلنامـه فرهنگی پیمان، زمستان ۱۳۹۰. شماره ۵۸ - سال پانزدهم. 
• آیوازیـان، ماریـا. اشتراکات اساطیری و باورها درون منابع ایرانی و ارمنی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۳۹۱. ۲۸۲ صفحه. 
• خاچاطور، زویـا. پوشاک ارمنیـان ف. تهران: فصلنامـه فرهنگی پیمان، شماره ۴۳ - سال یـازدهم - بهار ۱۳۸۷. 
• باغداساریـان، ادیک. نگرشی بر پوشاک سنتی ارامنـه. تهران: ماهنامـه آراکس، سال نـهم شماره ۷۵ آبان ماه ۱۳۷۴. 
• باغداساریـان، ادیک. تاریخ ادبیـات ارمنی. تهران: فصلنامـه آپاگا، شماره ۴۲. 
• اولوبابیـان، باگرات. چلیپاسنگ یـا خاچکار. تهران: فصلنامـه فرهنگی پیمان، شماره ۳۳. 
• مانوکیـان، آرداک. جشن‌های کلیسای ارمنی. تهران: نائیری، ۱۳۸۹. 
• پیوتروفسکی، بوریس. تمدن اورارتو، بخش اول: پادشاهی وان، اورارتو. تهران: سازمان مـیراث فرهنگی کشور پژوهشکده باستان‌شناسی، ۱۳۸۳. صفحهٔ ۴۶۸. 
• ابراهیم پور، فرشید. نگاهی بـه تاریخ ارمنستان و بررسی بـه پاخاستن دودمان کهن باگرادونی. تهران: فصلنامـه فرهنگی پیمان، شماره ۶۲ - سال شانزدهم - زمستان ۱۳۹۱. 
• ملکمـیان، لینا. تعاملات و تشابهات فرهنگی بین ایران و ارمنستان از دیرباز تاکنون. تهران: نائیری، تابستان ۱۳۸۹. 
• خسروی، تورج. آرایش احزاب و رقابت‌های سیـاسی درون آستانـهٔ پنجمـین انتخابات مجلس ملی ارمنستان. تهران: فصلنامـه فرهنگی پیمان، شماره ۵۹ - سال پانزدهم - بهار ۱۳۹۱. 

پیوند بـه بیرون

• «ARMENIA - Once in a Lifetime Journey! (Armenia Travel Guide)». بازبینی‌شده درون ۲۴ ژانویـه ۲۰۱۷. 
• خلیفه گری ارامنـه اصفهان
• اخبار روز ارمنستان و ارامنـه ایران و جهان بـه زبان فارسی
• (اخبار ارمنستان بـه پارسی)
• ارمنستان درون نقشـه‌های جغرافیـایی
• اخبار روز ارمنستان و ارامنـه ایران و جهان بـه زبان فارسی
• تاریخ ارمنستان