پرش بـه ناوبری پرش بـه جستجو
نام(های)
دیگر ا.ن. مجید جواهری پیـام،[۱] ماهیـار[۲] همسر(ها) شکوه مـیرزادگی (ازدواج: مجید جواهری 1990[۳]) فرزندان
: پرتو نوریعلاء
اسماعیل نوریعلاء استاد دانشگاه و فعال سیـاسی ایرانی است.
او از فعالترین شاعران و منتقدان و روزنامـهنگاران و از پیگیرترین مفسران و معان شعر موج نو درون دهههای چهل و پنجاه بود. مجید جواهری او بـه همراه احمدرضا احمدی، محمدعلی سپانلو، غفار حسینی و نادر ابراهیمـی انتشارات طرفه را بـه نیت دفاع از هنر موج نو و پشتیبانی از هنرمندان موج نویی (بهویژه شاعران)، درون اوایل دههٔ چهل تأسیس کرده بود و با انتشار چندین جُنگ و داستان و مجموعهٔ اشعار و نگارش مقالات فراوان درون نشریـات متعدد توانسته بود کـه حرکت موج نو را تسریع کند.[۴] او هچنین از سال ۲۰۰۷ که تا ۲۰۱۳ مدیر مسئول و سردبیر نشریـهٔ سکولاریسم نو بود کـه بعدها این نشریـه درون سایت « سکولار دموکراسی ایران» ادغام شد.[۵]
زندگی
در روز اول اردیبهشت سال ۱۳۴۷ درون جلسهٔ شلوغی درون خانـهٔ جلال آلاحمد «کانون نویسندگان ایران» رسماً فعالیت خود را آغاز کرد. بنابر پیشبینی اساسنامـه، ۴۹ تن از امضاکنندگان بیـانیـهٔ اول اسفند ۱۳۴۶ - کـه در جلسه حضور داشتند - هیئت مؤسس نامـیده شدند و از مـیان آنها کمـیسیونی مأمور شد کـه مقدمات انتخابات هیئت دبیران کانون را، مطابق اساسنامـه فراهم آورد. یکی-دو هفته بعد، درون خانـهٔ جعفر کوشآبادی انتخاب هیئت دبیران انجام شد.[۶]اسماعیل نوریعلاء درون این انتخابات بـه عنوان یکی از اعضای نخستین هیئت دبیران کانون نویسندگان ایران و سمت کانون انتخاب شد.[۷] درون انتخابات دورهٔ دوم کانون اسماعیل نوریعلاء با ۲۵ رأی بـه همراه رضا براهنی با ۱۳ رأی بـه عنوان عضو علیالبدل دومـین دورهٔ کانون نویسندگان ایران برگزیده شدند.[۸]
در زمـینـهٔ نقد
نقد ادبی
نقد شعر نو درون دههٔ سی، بـه رغم ظاهر علمـی، نقدی ذوقی-اخلاقی بود؛ نقدی بود اخلاقی، بر اساس دانش عمومـی منتقد درون زمـینـههای مختلف و علایق شخصی بـه مقولهٔ شعر و شاعری. نقد درون معنای علمـی، درون دههٔ چهل پا گرفت؛ اگرچه از انحراف و حب و بغضها هنوز خالی نبود. فعالترین و مطرحترین منتقدین دههٔ چهل عبارت بودند از:[۹]عبدالعلی دستغیب (منتقد نوقدمایی مـیانـهرو)، یدالله رؤیـایی (منتقد و مبلغ و بانی نقد فرمالیستی درون ایران)، اسماعیل نوریعلاء (مبلغ و مفسر و مروج شعر موج نو)، محمد حقوقی (مسلط بر ادبیـات قدیمـه و مع فرمالیسم)، م. آزاد، مـهرداد صمدی و رضا براهنی (که بـه رغم پارهای انحرافات، اصولیترین نقدها را نوشت).[۱۰]
در این مـیان اسماعیل نوریعلاء مطرحترین مع و مفسر و شارح شعر موج نو بود. او شعر سهراب سپهری را «پدر بلافصل» شعر احمدرضا احمدی - بانی موج نو - مـیدانست.[۱۱] او شعر «لولوی شیشـهها» ی سهراب سپهری را از نمونـههای اول این طرز دانسته و نوشته بود: «سپهری درون این شعر دریچهای بـه دنیـای تازهیـافته مـیگشاید و تصاویری تازه ارائه مـیدهد.» با این وجود از نظر معان «طرح» احمدرضا احمدی هیچچیز جز خود مدرنیسم افراطی ضدسنت مطرح نبود، آنها حتی گرایش عرفانی سپهری و ایرانی را کـه بهنوعی تعهد و معنا احاله داشت، برنمـیتافتند.[۱۲] از نظر نوریعلاء شعر موج نو حرکت قاطعی بـه سوی «شعر ناب» محسوب مـیشود و به همـین دلیل بسیـاری از مشخصات شعر ناب را مـیتوان درون آن دید.[۱۳]
چند سال بعد از انتشار شعر موج نو، اسماعیل نوریعلاء شاخههایی را درون آن مشخص و از هم جدا مـیکند کـه به قرار ذیل بود:[۱۴]
اولینی کـه در این راه قدم مـیزند بیژن الهی است. او کـه در اشعار نخستین خود تمایلی بـه سادهگویی و ایجاد رابطه با خواننده [داشت] رفتهرفته از این کار سر باز مـیزند و اشعارش بـه یکباره تبدیل بـه حجمـی سیـاه و دستنیـافتنی مـیگردد.[۲۲]
ب. نظمگرایـان مشکلگوی موج نو؛ کـه به اعتقاد نوریعلاء مـهمترین شاعر این شاخه یدالله رؤیـایی است.[۲۳]اسماعیل نوریعلاء پابرجاترین مع شعر محمدعلی سپانلو نیز بود. وقتی کـه نوریعلاء بـه موارد متعددی از اغلاط دستوری و تصویری درون شعر سپانلو اشاره مـیکند، مـهرداد صمدی - مفسر مؤثر موج نو درون دههٔ چهل - مـیگوید: «اصلاً غلط دستوری توی شعر خیلی کماهمـیت است. مخصوصاً وقتی شعر خوب باشد» و سپانلو مـیگوید: «اگر واقعاً عیبی هست من کلاً بیتقصیرم.»[۲۴]
از اتفاقات قابل توجه سال ۱۳۴۶ توجه چشمگیر زنان بـه شعر و شاعری بود. عدهای علت این توجه را موفقیت و مرگ فروغ دانسه بودند. اسماعیل نوریعلاء ضمن اشاره و تأیید این نکته درون مقالهای تحت عنوان «تذکرة اللطیفه» مـینویسد کـه این هجوم و استقبال متأسفانـه سبب «کمبود اصالت و فقدان استقلال لازم درون شاعرهها» ی دههٔ چهل شد. او درون این مقاله از ۱۲۰ نفر از شاعران زن نام مـیبرد.[۲۵]
نقد اجتماعی
اسماعیل نوریعلاء همچنین مقالاتی با عنوان «دربارهٔ جوانان» با نام مستعار «ماهیـار» درون مجلهٔ فردوسی شمارههای ۸۸۲ که تا ۸۸۸ (از مـهر که تا آذر ۱۳۴۷) بـه چاپ رساند و در این مقالات کوشش کرد که تا وجوه مختلف زندگی جوان آن روز ترسیم کند.[۲۶]
در زمـینـهٔ شعر
«اتاقهای درون بسته» نخستین مجموعهٔ شعر اسماعیل نوریعلاء اتفاقاً ربط چندانی بـه شعر موج نو نداشت؛ اگرچه انگیزهٔ پیدایش شعر متفاوتِ موج نو کـه مخالفت با سانتیمانتالیسم و سمبولیسم و روی آوردن بـه اشیـا و روابط غیرمعمول روزمره بود، پشت سر اشعار او نیز دیده مـیشد.[۲۷]
اشعار «اتاقهای درون بسته» بدیع و ساده بود، ولی کمبود موسیقی و در نتیجه جا نیفتادن پارهای از کلمات درون بافت اشعار، آن را بـه مجموعه ترجمـهای تشبیـه کرده بود؛ بهویژه آنکه نوع تصویرسازی و بسیـاری از اشیـا مورد توجه شاعر هم، بیشتر رنگ و بوی فرنگی داشت؛ مثل «ماهنوردان» و «جنگ جهانی» کـه از طریق مجلات بـه ما مـیرسید.[۲۸]
انتشارات طُرفه
اسماعیل نوریعلاء بـه همراه احمدرضا احمدی، محمدعلی سپانلو، غفار حسینی و نادر ابراهیمـی انتشارات طرفه را بـه نیت دفاع از هنر موج نو و پشتیبانی از هنرمندان موج نویی (بهویژه شاعران)، درون اوایل دههٔ چهل تأسیس کرده بود و با انتشار چندین جُنگ و داستان و مجموعهٔ اشعار و نگارش مقالات فراوان درون نشریـات متعدد توانسته بود کـه حرکت موج نو را تسریع کند.[۲۹]
جنگ ادبی طُرفه
کتاب اول طرفه درون تیرماه ۱۳۴۳ منتشر شد.[۳۰] این کتاب مشتمل بر ۴ بخش بود: قصهٔ ایرانی، شعر ایرانی، شعر دیگران، و بررسی و نقد. بخش شعر شامل اشعاری از: جعفر کوشآبادی، یدالله رؤیـایی، بهمن فرسی، رضا براهنی، ا. ن. پیـام (اسماعیل نوریعلاء)، م. آزاد، غفار حسینی، محمدعلی سپانلو و احمدرضا احمدی.[۳۱]
کتاب دوم طرفه درون آبان ۱۳۴۳ منتشر شد. شاعران این مجموعه عبارتاند از: محمدعلی سپانلو، منوچهر آتشی، احمدرضا احمدی، م. آزاد، یدالله رؤیـایی، جعفر کوشآبادی، پرتو نوریعلاء، غ. متین، منوچهر شیبانی، محمد حقوقی، مروا، بیژن الهی، سیروس آتابای، غفار حسینی، و الف. ن. پیـام. (اسماعیل نوریعلاء)[۳۲]
جزوهٔ شعر
در فروردین سال ۱۳۴۵ انتشارات طرفه کـه مع جریـان شعر موج نو بود، جُنگی با نام جزوهٔ شعر منتشر کرد. مسؤول و مدیر جزوه اسماعیل نوریعلاء بود.[۳۳] شاعران دفتر اول جزوهٔ شعر عبارتاند از: احمدرضا احمدی، عبدالوهاب احمدی، بهرام اردبیلی، محمدرضا اصلانی، بیژن الهی، پروانـه، الف. ن. پیـام (اسماعیل نوریعلاء)، الف. تمرز، محمدعلی سپانلو، شاهرخ صفایی، حمـید عرفان، پ. غریب، بیژن کلکی، فریده فرجام، جواد مجابی، فریدون معزیمقدم.[۳۴]
آثار
تألیف
کتاب مجموعه شعر- اتاقهای دربسته، تهران: انتشارات طرفه، ۱۳۴۵[۳۵]
- جزوهٔ شعر (جُنگ)، [زیر نظر اسماعیل نوریعلاء]، تهران: انتشارات طرفه و ماهنامـهٔ هنر و سینما، شمارههای ۱۰ و ۱۱، دی و بهمن ۱۳۴۵[۳۶]
- با مردم شب، تهران: بامداد، ۱۳۴۸[۳۷]
- سرزمـین ممنوع: مجموعه شعر ۱۳۵۲–۱۳۵۷، تهران: انتشارات ققنوس، ۱۳۵۷[۳۸]
- از این سوی دیوار، تهران: انتشارات ققنوس، ۱۳۵۷[۳۹]
- صور و اسباب درون شعر امروز ایران، تهران: انتشارات بامداد، فروردین ۱۳۴۸[۴۰][۴۱]
- تئوری شعر: از «موج نو» که تا «شعر عشق»، لندن: غزال، بهار ۱۳۷۳[۴۲]
- فوویسم و نقاشان فوویست (جزوهٔ بیستوششمـین نمایشگاه تالار قندریز)، تهران: تالار قندریز، نشریـهٔ شمارهٔ ۱۵، بهمن ۱۳۴۵[۴۳]
- جامعهشناسی تشیع اثنیعشری، تهران: انتشارات ققنوس، ۱۳۵۷[۴۴]
- «نقد منظومـهٔ شکار، از مـهدی اخوان ثالث»، مجلهٔ بامشاد، شمارهٔ ۱۸، دی ۱۳۴۵[۴۵]
- «شعر م. آزاد، وسواس درون شکل و تهی از حرفی به منظور گفتن: نقدی بر «قصیدهٔ بلند باد»»، مجلهٔ بامشاد، ۲۵ دی-۲ بهمن ۱۳۴۵[۴۶]
- «دربارهٔ منظومـهها و شعرهای بلند آزاد»، مجلهٔ بامشاد، شمارهٔ ۱۳، بهمن ۱۳۴۵[۴۷]
- «نقد قصیدهٔ بلند باد، مجموعهٔ شعر محمود آزاد»، مجلهٔ بامشاد، شمارهٔ ۱۳، بهمن ۱۳۴۵[۴۸]
- «نقد ققنوس درون باران»، مجلهٔ بامشاد، شمارهٔ ۱۵، بهمن ۱۳۴۵[۴۹]
- «دربارهٔ شعر احمد شاملو»، مجلهٔ بامشاد، شمارهٔ ۱۶ (مسلسل ۱۷۰)، بهمن ۱۳۴۵[۵۰]
- «و بدینسانست کهی مـیمـیرد: دربارهٔ فروغ فرخزاد»، مجلهٔ خوشـه، شمارهٔ ۱، بهمن ۱۳۴۵[۵۱]
- «تولدها و مرگ: دربارهٔ فروغ فرخزاد»، مجلهٔ فردوسی، شمارهٔ ۸۰۴، اسفند ۱۳۴۵[۵۲]
- «مشکل شعر امروز»، مجلهٔ خوشـه، شمارهٔ ۲، اسفند ۱۳۴۵[۵۳]
- «شعر چگونـه حتما باشد؟»، مجلهٔ خوشـه، شمارهٔ ۳، اسفند ۱۳۴۵[۵۴]
- «نقد آخر شاهنامـه»، مجلهٔ بامشاد، شمارهٔ ۱۸، اسفند ۱۳۴۵[۵۵]
- «نقد سبز، مجموعهٔ شعر صفورا نیری»، مجلهٔ بامشاد، شمارهٔ ۱۹، اسفند ۱۳۴۵[۵۶]
- «نگاهی بـه سال ۱۳۴۵ و شعر جوانان»، اواخر سال ۱۳۴۵[۵۷]
- «شعر و شاعری درون پارینـهسال»، مجلهٔ خوشـه، شمارهٔ ۵، فروردین ۱۳۴۶[۵۸]
- «موج نو درون شعر»، مجلهٔ خوشـه، شمارهٔ ۷، فروردین ۱۳۴۶[۵۹]
- «اجتماع و مسؤولیت هنرمند»، مجلهٔ خوشـه، شمارهٔ ۸، فروردین ۱۳۴۶[۶۰]
- «کل جماعت شاعر»، مجلهٔ فردوسی، شمارهٔ ۸۰۷، فروردین ۱۳۴۶[۶۱]
- «نگاهی بـه نشریـات ۱۳۴۵»، مجلهٔ فردوسی، شمارهٔ ۸۰۷، فروردین ۱۳۴۶[۶۲]
- «یکسال پرماجرا با شعر»، مجلهٔ فردوسی، شمارهٔ ۸۰۷، فروردین ۱۳۴۶[۶۳]
- «فروغ فرخزاد: شاعر زندگی»، مجلهٔ بامشاد، شمارهٔ ۲۱، فروردین ۱۳۴۶[۶۴]
- «چرا بحث بـه نتیجه نمـیرسد؟»، مجلهٔ خوشـه، شمارهٔ ۱۰، اردیبهشت ۱۳۴۶[۶۵]
- «شاعر کیست و شعر چیست؟»، مجلهٔ خوشـه، شمارهٔ ۱۱، خرداد ۱۳۴۶[۶۶]
- «چرا روابط اصم باقی مـیمانند؟»، مجلهٔ خوشـه، شمارهٔ ۱۳، خرداد ۱۳۴۶[۶۷]
- «دربارهٔ شعر و شاعری»، مجلهٔ بامشاد، شمارهٔ ۱۱، خرداد ۱۳۴۶[۶۸]
- «شوالیـههای مـیزگرد کاخ جوانان»، مجلهٔ نگین، شمارهٔ ۲۶، تیر ۱۳۴۶[۶۹]
- مقدمـهٔ کتاب «شـهر دشوار حنجرهها»، شـهرام شاهرختاش، آذر ۱۳۴۶[۷۰]
- «تذکرة اللطیفه»، مجلهٔ فردوسی، شمارهٔ ۸۵۲، اول فروردین ۱۳۴۷[۷۱]
- «دربارهٔ تاریخچه و نـهضتهای شعر نو»، مجلهٔ بامشاد، شمارهٔ ۶۹، فروردین ۱۳۴۷[۷۲]
- «خطابه به منظور شاعری کـه دیگر گمنام نیست: بررسی «رگبارها» از م. ع. سپانلو»، بررسی کتاب، فروردین ۱۳۴۷[۷۳]
- «بررسی دلتنگیها از رؤیـایی»، بررسی کتاب، شمارهٔ ۱۲، اردیبهشت ۱۳۴۷[۷۴]
- «ارزشهای اجتماعی شعر»، مجلهٔ آرش، شمارهٔ ۱۷، اردیبهشت و خرداد ۱۳۴۷[۷۵]
- «با شاهرودی از «آخرین نبرد» که تا «آینده»»، مجلهٔ فردوسی، شمارهٔ ۸۶۳، خرداد ۱۳۴۷[۷۶]
- «نقد شعر منوچهر آتشی»، روزنامـهٔ کیـهان، صفحهٔ هنر روز، سهشنبه ۲۸ خرداد ۱۳۴۷[۷۷]
- «حجم سبز: بررسی حجم سبز سپهری»، بررسی کتاب، دورهٔ دوم، شمارهٔ اول، خرداد و تیر ۱۳۴۷[۷۸]
- «بیفتک پرولتاریـائی و آروغ اجتماعی»، مجلهٔ فردوسی، شمارهٔ ۸۶۶، تیر ۱۳۴۷[۷۹]
- «بررسی آواز خاک از منوچهر آتشی»، دفترهای روزن، دفتر دوم، بهار و تابستان ۱۳۴۷[۸۰]
- «بررسی «شـهر خسته» از منصور اوجی، دفترهای روزن، دفتر دوم، بهار و تابستان ۱۳۴۷[۸۱]
- «نگاهی بـه هفتهٔ شعر و هنر مجلهٔ خوشـه»، مجلهٔ خوشـه، شمارهٔ ۲۸، شـهریور و مـهر ۱۳۴۷[۸۲]
- «این نفرت زاییدهٔ چیست؟»، مجلهٔ فردوسی، شمارهٔ ۸۷۸، اول مـهر ۱۳۴۷[۸۳]
- «بحثی پیرامون مسؤولیت»، مجلهٔ فردوسی، شمارهٔ ۸۷۸، اول مـهر ۱۳۴۷[۸۴]
- «شبهای شعر خوشـه»، مجلهٔ فردوسی، شمارهٔ ۸۷۸، اول مـهر ۱۳۴۷[۸۵]
- «کودتا درون صفحات شعر»، مجلهٔ فردوسی، شمارهٔ ۸۷۹، مـهر ۱۳۴۷[۸۶]
- «فرار از مـیراثهای کلاسیک شعر ایران»، مجلهٔ فردوسی، شمارهٔ ۸۸۰، مـهر ۱۳۴۷[۸۷]
- «دربارهٔ جوانان» ، [با نام مستعار «ماهیـار»]، مجلهٔ فردوسی، شمارههای ۸۸۲ که تا ۸۸۸، از مـهر که تا آذر ۱۳۴۷[۸۸]
- «آنچه از کنگرهٔ شعر حتما بدانیم»، مجلهٔ فردوسی، شمارهٔ ۸۸۵، آبان ۱۳۴۷[۸۹]
- «آغازی درون تدفین: بررسی «وقت خوب مصائب» از احمدرضا احمدی»، بررسی کتاب، دورهٔ دوم، شمارهٔ سوم، دی و اسفند ۱۳۴۷[۹۰]
- «نامـهای بـه احمد شاملو»، مجلهٔ خوشـه، شمارهٔ ۳، اسفند ۱۳۴۷[۹۱]
- «گزارش شب نیمای کانون نویسندگان ایران»، مجلهٔ آرش، شمارهٔ ۱۹، اسفند ۱۳۴۷[۹۲]
- «گزارش هفته»، مجلهٔ فردوسی، شمارهٔ ۸۹۰، آذر ۱۳۴۸[۹۳]
- «سیری درون سه منزل که تا مرگ: دربارهٔ فروغ فرخزاد»، مجلهٔ فردوسی، شمارهٔ ۸۴۷، بهمن ۱۳۴۸[۹۴]
- «بازدید و آشنایی» درون مقدمـهٔ «شـهر دشوار حنجرهها»، شـهرام شاهرختاش، ۱۳۴۸[۹۵]
- «نقدی بر یک انتقاد: درون پاسخ مقالهٔ دکتر رضا براهنی پیرامون شعرهای دریـایی از یدالله رؤیـایی»، مجلهٔ فردوسی، از شمارهٔ ۷۸۵ که تا ۷۹۰، آبان و آذر ۱۳۴۵[۹۶]
- «دربارهٔ نیما یوشیج»، مجلهٔ بامشاد، شمارهٔ ۱۰، دی ۱۳۴۵[۹۷]
ترجمـه
کتاب نقد هنری- بهسوی یک معماری ارگانیک، زوی برونو، [همراه با مریم جزایری]، تهران: انتشارات تالار ایران، ۱۳۲۱[۹۸]
- «دید نو: از ماده که تا معماری» و «مجدد یک هنرمند»، لازلو موهولیناگی، [همراه با مریم جزایری]، تهران: انتشارات تالار ایران (قندریز فعلی)، ۱۳۴۳[۹۹][۱۰۰]
- از امپرسیونیسم که تا هنر آبستره، ژان سی ماری [و دیگران]، [همراه با رویین پاکباز [و دیگران]]، تهران: تالار قندریز، ۱۳۵۱[۱۰۱]
- امپرسیونیسم، سارا نیومـیر، تهران: انتشارات رستاخیز، ۱۳۵۵[۱۰۲]
- زندگینامـهٔ مصطفی کمال آتاتورک: پدر ترکیـهٔ مدرن، پاتریک کینراس، آلمان/کلن: انتشارات فروغ، ۱۳۸۸[۱۰۳] (زندگینامـه)
- گمشده، توماس هاوزر، تهران: انتشارات اسفار، ۱۳۶۳[۱۰۴] (رمان)
- شعر و دنیـای جدید، فرانک ریموند لیویس، مجلهٔ نگین، سال اول، شمارهٔ چهارم[۱۰۵]
جستارهای وابسته
- شعر موج نو
- گروه ادبی طرفه
- پرتو نوریعلاء
پینوشت
منابع
- جواهری گیلانی، محمدتقی. تاریخ تحلیلی شعر نو. ویرایش دوم. {{{۲}}} جلد. تهران: نشر مرکز، ۱۳۷۷. شابک ۹۶۴-۳۰۵-۳۷۴-۱.
- نوریعلاء، اسماعیل. تئوری شعر: از «موج نو» که تا «شعر عشق». لندن: غزال، بهار ۱۳۷۳.
- نوریعلاء، اسماعیل. صور و اسباب درون شعر امروز ایران. تهران: سازمان انتشارات بامداد، فروردین ۱۳۴۸.
پیوند بـه بیرون
- وبگاه اسماعیل نوریعلا
- لینک دانلود کتاب «صور و اسباب درون شعر امروز ایران»، اسماعیل نوریعلاء، کتابخانـهٔ الکترونیک نشریـهٔ عروض
- لینک دانلود کتاب «تئوری شعر: از «موج نو» که تا «شعر عشق»»، اسماعیل نوریعلاء، کتابخانـهٔ الکترونیک نشریـهٔ عروض
[اسماعیل نوریعلاء - ویکیپدیـا، دانشنامـهٔ آزاد مجید جواهری]
نویسنده و منبع | تاریخ انتشار: Mon, 12 Nov 2018 09:06:00 +0000