ایرانیـان فارسی‌زبان - ویکی‌پدیـا، دانشنامـهٔ آزاد

فارسی‌زبانان یـا پارسی‌زبانان بـه بخشی از مردمان ایرانی کـه زبان فارسی زبان مادری‌شان هست گفته مـی‌شود. حکایت فارسی دهم درون زبان‌های غربی بـه ایرانیـان فارسی‌زبان مردمان پارسی (Persian) گفته مـی‌شود. درون افغانستان واژه پارسیوان به منظور فارسی زبانان آن کشور متداول است.

جمعیت و پراکندگی

فارسی زبان رسمـی ایران، افغانستان و تاجیکستان هست و البته درون تاجیکستان بـه نام فارسی تاجیکی و در افغانستان بـه نام فارسی دری شناخته مـی‌شود و فارسی‌زبانان درون ایران بزرگ‌ترین گروه زبانی به‌شمار مـی‌آیند. براساس نتایج سرشماری سال ۱۳۷۵ دربارهٔ ترکیب قومـی ملّت ایران، جمعیت فارس‌ها حدود ۷۳ که تا ۷۵ درصد جمعیت ایران است. آمار سرشماری سال ۱۳۷۵ نشان مـی‌دهد کـه ۸۲ که تا ۸۳ درصد مردم فارسی صحبت مـی‌کنند و ۸۶ درصد از آن‌ها فقط فارسی را مـی‌فهمند.[۳۲] فارسی‌زبان نخست ۲۰ مـیلیون تن درون افغانستان، ۵ مـیلیون تن درون تاجیکستان،[۳۳] و در ازبکستان حدود ۷ مـیلیون است.[۳۴][۳۵] زبان فارسی گویش‌ورانی نیز درون هند و پاکستان دارد (نگاه: حکایت فارسی دهم زبان فارسی درون شبه‌قاره هندوستان). با توجه بـه رسمـی بودن زبان فارسی درون ایران، افغانستان و تاجیکستان و تسلط گویشوران سایر زبان‌ها بدان بـه عنوان زبان دوم روی هم‌رفته مـی‌توان شمار فارسی‌گویـان جهان را حدود ۱۱۰ مـیلیون تن برآورد کرد

تاریخچه

اقوام پارسی (آریـایی) است. زبان این قوم زبان پارسی باستان بود، و هم‌اکنون بـه پارسی نو تکلم مـی‌کنند. درون زبان پارسی باستان «پارسه» (Parsa) نام یکی از اقوام ایرانی مقیم اهل ایران هست که مقر ایشان را نیز پارس نامـیده‌اند. از این قوم دو خاندان بزرگ بـه شاهنشاهی رسیده‌اند، یکی هخاان و دیگر ساسانیـان.

نام قوم پارس به منظور اولین بار درون (سالنامـه‌های پادشاهان آشور) درون شرح لشکرکشی آنان بـه حدود جبال زاگرس بـه مـیان آمده‌است. آشوریـان این قوم را درون ۸۴۴ ق.م. شناخته‌اند. با این دلایل قوم پارس قبلاً درون شمال غربی ایران کنونی درون مغرب و جنوب غربی دریـاچه ارومـیه مستقر بوده و سپس بـه تدریج بـه جنوب متمایل شده و این انتقال درون نتیجهٔ فشار اورارتو و آشور بوده‌است. این قوم بـه احتمال قوی درون حدود سال ۷۰۰ ق.م. درون مغرب جبال (زاگرس کنونی) جایگزین شدند، و مرکز حکومت آن‌ها مطابق نوشتهٔ آشوریـان پارسوماش نامـیده شد. پارسیـان بعد از ورود بـه این سرزمـین تحت قیـادت هخامنش حکومت کوچک خود را تشکیل دادند. بعد از مرگ هخامنش پسرش چیش پیش پادشاه شـهر انشان نامـیده شد و رسماً درون قلمرو وسیعتری بـه فرمانروایی پرداخت و ایـالت تازه‌ای را کـه پارسه نامـیده شد (فارس کنونی) بـه دیگر متصرفات خود پیوست.

پارسیـان بعد از ورود بـه این سرزمـین تحت قیـادت هخامنش حکومت کوچک خود را تشکیل دادند. بعد از مرگ هخامنش (جمشید) پسرش چیش پیش پادشاه شـهر انشان نامـیده شد و رسماً درون قلمرو وسیعتری بـه فرمانروایی پرداخت و ایـالت تازه‌ای را کـه پارسه نامـیده شد (فارس کنونی) بـه دیگر متصرفات خود پیوست. (از کتاب ایران تألیف گیرشمن ترجمـهٔ معین صص ۵۹–۱۰۹). بنابه روایـات مختلف تاریخ نگاران، چیش پیش مذکور غیر از چیش پیش پدر کورش معروف است، بـه این معنی کـه پس از مرگ هخامنش بـه ترتیب چیش پیش، کمبوجیـه فرزند او و کوروش فرزند کمبوجیـه بـه فرمانروایی رسیدند و سپس فرزند کوروش بنام چیش پیش دوم روی کار آمد و این شخص همان پدر کوروش و آریـارمنا هست که حکومت را مـیان دو فرزند خود تقسیم کرد و دو شاخه از خاندان هخامنش بـه وجود آورد. از شاخهٔ آریـارمنا بـه ترتیب پسرش آرشام، نوه اش ویستاسپ (بیست اسب) و پسر ویستاسپ یعنی داریوش کبیر حکومت د. شاخهٔ دوم یعنی نسل کورش را حتما شاخهٔ اصلی خاندان هخا شمرد زیرا وسعت شاهنشاهی مربوط بـه این شاخه است. از این شاخه بـه ترتیب کورش، پسرش کمبوجیـهٔ دوم، کورش سوم پسر کمبوجیـه و معروف بـه کورش بزرگ و کمبوجیـهٔ سوم فاتح مصر و سپس فرزندان دیگرشان بـه شاهنشاهی رسیدند. (ایران باستان پیرنیـا ج ۱ ص ۲۳۱).

منطقهٔ ساخت تمدن

مادها درون رشته‌کوه‌های زاگرس مستقر شده و در مادَ (غرب ایران کنونی) تمدن بـه وجود آورده و در آنجا ماندگار شدند. پارس‌ها تدریجاً رو بـه جنوب پیشروی کرده و به سرزمـینی رسیدند کـه استان فارس کنونی است؛ و در آنجا ماندگار شدند. پارس‌ها بعد از آمدن بـه آن منطقه بـه تمدن‌های اطراف آنجا برخوردند.

علی بن حسین مسعودی درون التنبیـه و الاشراف مـی‌نویسد پارسیـان قومـی بودند کـه قلم‌روشان دیـار جبال بود از ماهات (ماد) و غیره و آذربایجان که تا مجاور ارمنیـه و اران و بیلقان که تا دربند کـه باب و ابواب هست و ری و طبرستان و مسقط و شابران و گرگان و ابرشـهر کـه نیشابور هست و هرات و مرو و دیگر ولایت‌های خراسان و سیستان و کرمان و فارس و اهواز با دیگر سرزمـین عجمان کـه در وقت حاضر بـه این ولایت‌ها پیوسته‌است، همـهٔ این ولایت‌ها یک مملکت بود، پادشاه‌اش یکی بود و زبان‌اش یکی بود، فقط درون بعضی کلمات تفاوت داشتند، زیرا وقتی حروفی کـه زبان را بدان مـی‌نویسند یکی باشد، زبان یکی هست وگر چه درون چیزهای دیگر تفاوت داشته باشد، چون پهلوی و دری و دیگر زبان‌های پارسی.[۳۶]

ابن الندیم از عبداﷲبن مقفع حکایت کند کـه لغات فارسی شش است: فهلویـه (پهلوی)، دریـه (دری)، فارسیـه (زبان مردم فارس)، خوزیـه (زبان مردم خوزستان)، و سریـانیـه. فهلویـه منسوب هست به فهله (پهله) نامـی کـه بر مجموع شـهرهای پنجگانـهٔ اصفهان و ری و همدان و ماه نـهاوند و آذربایجان دهند.[۳۷]

تشکیل نخستین حکومت پارس

پس از فروپاشی امپراتوری آشور و فتح نینوا توسط دولت ماد درون سال ۶۱۲ پیش از مـیلاد، حکومت ماد تبدیل بـه شاهنشاهی نیرومندی گردید. هخاان نخست پادشاهان بومـی پارس و سپس انشان بودند ولی با شکستی کـه کوروش بزرگ بر ایشتوویگو واپسین پادشاه ماد وارد ساخت و سپس فتح لیدیـه و بابل ایران تبدیل بـه شاهنشاهی بزرگی شد. از این رو کوروش بزرگ را بنیـانگذار شاهنشاهی هخا مـی‌دانند.

تشکیل دومـین حکومت پارس

درپی نارضایتی‌های مردمـی از حکومت اشکانیـان اردشیربابکان کـه یک مرد پارس بود و از نسل و نسب بـه هخاان مـی‌رسید علیـه اشکانیـان قیـام کرد و پس از جنگ‌های طولانی آن‌ها را برانداخت ودومـین حکومت پارس را تأسیس نمود این حکومت یک حکومت دینی و نسبتاً قوی تر از اشکانیـان بود کـه توانست وسعت خود را بـه اندازه وسعت هخاان برساند و طولانی‌ترین حکومت را بـه مدت چهارصد سال بر ایران داشته باشد

پانویس