استان آذربایجان شرقی - ویکی‌پدیـا، دانشنامـهٔ آزاد

مختصات: ۳۸°۰۴′۳۶″شمالی ۴۶°۱۶′۴۸″شرقی / ۳۸٫۰۷۶۶°شمالی ۴۶٫۲۸۰۰°شرقی

آذربایجان شرقی مرکز تبریزمساحت ۴۵٬۴۹۱ کیلومترمربعجمعیت (۱۳۹۵) ۳٬۹۰۹٬۶۵۲[۱]تعداد شـهرستان‌ها ۲۱منطقه زمانی IRST (گرینویچ+۳:۳۰)-تابستان (دی‌اس‌تی) IRDT (گرینویچ+۴:۳۰)نماینده ولی فقیـه سید محمدعلی آل‌هاشماستاندار مجید خدابخش

استان آذربایجان شرقی یکی از استان‌های ایران هست که درون زمان حکومت پهلوی آذربایجان خاوری نامـیده مـی‌شد. اعلام بار سیمان صوفیان این استان بزرگ‌ترین و پرجمعیت‌ترین استان ناحیـهٔ شمال غربی ایران (آذربایجان) محسوب مـی‌شود. اعلام بار سیمان صوفیان استان آذربایجان شرقی از سمت شمال بـه جمـهوری‌های آذربایجان و ارمنستان، از سمت غرب و جنوب غرب بـه استان آذربایجان غربی، از سمت شرق بـه استان اردبیل و از سمت جنوب شرق بـه استان زنجان محدود شده‌است. این استان دارای آب و هوای سرد کوهستانی بوده و کلّ محدودهٔ استان را کوه‌ها و ارتفاعات تشکیل داده‌اند. مساحت استان آذربایجان شرقی ۴۵٬۴۹۱ کیلومتر مربع است، این استان، یگانـه استان ایران هست که با ارمنستان هم‌مرز هست و همچنین تنـها استان کشور هست که هم با خاک اصلی جمـهوری آذربایجان و هم با جمـهوری خودمختار نخجوان کـه برون بومـی متعلق بـه جمـهوری آذربایجان است، مرز مشترک دارد.

این استان محل اتصال دو رشته کوه مـهم و اصلی کوه‌های ایران، یعنی البرز و زاگرس هست و بلندترین نقطهٔ آن، قلهٔ کوه سهند است. مرکز استان آذربایجان شرقی، کلان‌شـهر تبریز است. از شـهرهای مـهم و اقماری این استان مـی‌توان بـه مراغه، مرند، اهرو مـیانـه اشاره کرد. آذربایجان شرقی رتبهٔ اول صادرات غیرنفتی درون کشور را داراست.[۲] همچنین این استان امن‌ترین و کم‌جرم‌ترین استان ایران به‌شمار مـی‌رود.[۳]

تاریخ

پیش از اسلام

استان آذربایجان شرقی درون گذشته بخشی از سرزمـین تاریخی ماد بوده کـه به «ماد کوچک» شـهرت یـافته بود. درون زمان حکمرانی اسکندر مقدونی بر ایران درون ۳۳۱ سال پیش از مـیلاد، شـهربان منطقهٔ ماد کوچک کـه سرداری به‌نام «آتورپات» یـا «آتروپاتن» بوده، علیـه اسکندر قیـام کرده و با انعقاد پیمانی دست یونانیـان را از آذربایجان کوتاه ساخت. اسکندر مقدونی نیز آتروپات را بـه شرط پیروی از امپراتوری او، درون این منطقه باقی نگه داشت.[۴]

جانشینان اسکندر بعد از مرگ وی بـه جنگ و نزاع با یک‌دیگر پرداختند و در همـین دوران بود کـه آتروپات حاکم منطقهٔ ماد کوچک شد. بنا بـه روایـاتی تأیید نشده نام این منطقه نیز به‌جهت تقدیر از زحمات وی درون مقابل بیگانگان بـه «آتروپاتگان» معروف شد.[۴]

پس از اسلام

با حمله مغولان و با ورود هلاکوخان، آذربایجان مرکز شاهنشاهی مغولان از خراسان که تا شام شده بود. بعد از مغولان، خاندان ترک‌های قره قیونلوها و آق قیونلوها بر این منطقه تسلط یـافتند. درون زمان صفویـه، شاه اسماعیل اول شـهر تبریز را پایتخت ایران اعلام کرد. ایرج افشار درون کتاب خود مـی‌نویسد: شاه اسماعیل صفوی ۸۰ هزار خانوار کرد ساکن تبریز را بـه مناطق خراسان، ورامـین و تویسرکان کوچاند. در دوران حکومت قاجاریـان بعد از فتحعلی‌شاه قاجار، شـهر تبریز ولیعهد نشین شد و به این ترتیب ناصرالدین شاه، مظفرالدین شاه ،محمدعلی شاه واحمدشاه دوران ولایت عهدی خود را درون این شـهر گذراندند. رضاخان درون سال ۱۳۰۰ شمسی سیطره حکومت مرکزی ایران را بر این منطقه برقرار کرد. با شروع جنگ جهانی دوم درون سال ۱۳۲۰ شمسی، نیروهای شوروی وارد آذربایجان شدند. این نیروها درون اردیبهشت ماه ۱۳۲۵ شمسی بـه دنبال طرح مسئله آذربایجان درون سازمان ملل متحد، آذربایجان را تخلیـه د.[۵]

تاریخچه تقسیمات کشوری

در سال ۱۳۱۶ کـه ایران بـه ده استان تقسیم شده بود، بخش اعظم این استان منجمله تبریز بـه همراه استان اردبیل و شـهرستان آستارا، استان سیم (به مرکزیت تبریز)را تشکیل مـی‌دادند. شـهرستان مراغه و بعضی شـهرستان‌های اطراف کنونی اش بخشی از استان چهارم (به مرکزیت ارومـیه)بودند. شـهرستان مراغه و شـهرستان‌های اطراف کنونی اش بعدها بـه این استان ملحق گردیدند، اماشـهرستان آستارا درون ۱۳۳۹ از آذربایجان شرقی جدا و به گیلان ملحق شد و این استان امتیـاز اتصال بـه دریـای خزر از دست داد، استان اردبیل نیز که تا سال ۱۳۷۲ بخشی از آذربایجان شرقی بود کـه در این سال از این استان جدا و به استانی مستقل تبدیل گردید.

جغرافیـا

آب و هوا

استان آذربایجان شرقی بـه دلیل وسعت زیـاد دارای آب و هوای متنوع مـی‌باشد به‌طوری‌که بیشترین دمای ثبت شده درون شـهرهای مـیانـه و جلفا مـی‌باشد کـه مردم این شـهرها دمای ۴۵ + درجه بالای صفر را تجربه کرده‌اند و همچنین کمترین دمای ثبت شده درون استان و در کلیـه شـهرهای ایران مربوط بـه بستان آباد با دمای ۴۶ - درجه زیر صفر مـی‌باشد. مـیانگین بارندگی سالیـانـه ۲۵۰ الی ۳۰۰ مـیلی‌متر مـی‌باشد.[۶]

جغرافیـای سیـاسی

استان آذربایجان شرقی با ۴۵٬۴۸۱ کیلومتر مربع مساحت، حدود ۲٫۸ درصد از وسعت کل ایران را بـه خود اختصاص داده‌است. این استان درون شمال غرب کشور و بین مدارهای ۳۶ درجه و ۴۵ دقیقه که تا ۳۹ درجه و ۲۶ دقیقهٔ عرض شمالی و نصف‌النـهارهای ۴۵ درجه و ۵ دقیقه که تا ۴۸ درجه و ۲۲ دقیقهٔ طول شرقی جای گرفته‌است.[۷] رود ارس حدود شمالی آن را با جمـهوری‌های آذربایجان، ارمنستان و ایـالت خودمختار نخجوان مشخص مـی‌کند. رود قطور و آبهای دریـاچه ارومـیه حدود غربی آن با استان آذربایجان غربی است.[۸]

استان آذربایجان شرقی ۲۰۰ کیلومتر با جمـهوری آذربایجان و ۳۵ کیلومتر با ارمنستان درون حالی از سمت شمال مرز مشترک دارد کـه تنـها استان ایران هست که با ارمنستان همسایـه است. این استان همچنین ۴۲۰ کیلومتر با استان آذربایجان غربی از سمت غرب و جنوب غرب، ۴۰۰ کیلومتر با استان اردبیل از سمت شرق و ۱۴۵ کیلومتر با استان زنجان از سمت جنوب هم‌مرز است.[۷]

شـهرستان‌های استان آذربایجان شرقی

• آذرشـهر
• اهر
• اسکو
• بستان آباد
• بناب
• تبریز
• جلفا
• چاراویماق
• خداآفرین
• سراب
• شبستر
• عجب شیر
• کلیبر
• مراغه
• مرند
• ملکان
• مـیانـه
• ورزقان
• هریس
• هشترود
• هوراند

جغرافیـای طبیعی

استان آذربایجان شرقی از هفت واحد کوهستانی تشکیل یـافته‌است. رشته‌کوه قره‌داغ (ارسباران) شمالی‌ترین این واحدها بوده کـه از دیوان‌داغ آغاز شده و به درهٔ رود دره‌رود منتهی مـی‌گردد. رشته‌کوه قوشـه‌داغ کـه از جنوب قره‌داغ شروع شده و به سبلان ختم مـی‌شود. تودهٔ آتش‌فشانی سبلان کـه ۴۸۱۱ متر ارتفاع داشته و مرز مشترک مـیان استان‌های آذربایجان شرقی و اردبیل محسوب مـی‌شود. رشته‌کوه‌های مـیشو و مورو کـه از غرب استان (مرند) آغاز شده و به ارتفاعات عون بن علی و شبلی منتهی مـی‌شوند کـه مرتفع‌ترین قله آن قله علی علمدار با ارتفاع حدود ۳۲۰۰ متر درون مرند مـی‌باشد. رشته‌کوه بزقوش کـه با ۳۳۰۳ متر ارتفاع، مرز بین شـهرستان‌های مـیانـه و سراب به‌شمار مـی‌رود. تودهٔ آتش‌فشانی سهند درون جنوب تبریز کـه ۳۷۰۷ متر ارتفاع دارد. رشته‌کوه اربط (تخت سلیمان) کـه از دامنـه‌های جنوبی سهند شروع شده و به سمت جنوب امتداد مـی‌یـابد.[۷]

مردم

زبان

زبان ساکنان استان آذربایجان شرقی، ترکی آذربایجانی مـی‌باشد. . تاتی نیز درون برخی از روستاهای این استان سخن گفته مـی‌شود.[۹]

جمعیت

بر پایـهٔ سرشماری عمومـی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵ خورشیدی، جمعیت استان آذربایجان شرقی درون این سال بالغ بر ۳٬۹۰۹٬۶۵۲ نفر بوده کـه نزدیک ۵ درصد از جمعیت کل ایران را بـه خود اختصاص داده‌است. برهمـین اساس، ۱٬۹۸۹٬۴۰۰ نفر مرد و ۱٬۹۰۲٬۲۵۲ نفر زن درون قالب ۱٬۲۲۳٬۰۲۸ خانوار ساکن این استان بوده‌اند.[۱۰] جمعیت استان درون مقایسه با سال ۱۳۹۰ نزدیک بـه ۴/۸۹ درصد افزایش یـافته‌است.

در سرشماری سال ۱۳۹۵ خورشیدی، تبریز با جمعیتی بالغ بر ۱٬۷۷۳٬۰۳۳ نفر، پرجمعیت‌ترین و چاراویماق با جمعیتی بالغ بر ۳۱٬۰۷۱ نفر، کم‌جمعیت‌ترین شـهر استان آذربایجان شرقی بوده‌است.[۱۰] از جمله شـهرهای پرجمعیت استان علاوه بر مرکز استان مـی‌توان بـه شـهرهای مراغه، مرند، اهر، مـیانـه و سراب اشاره کرد. تعداد آبادی‌های استان درون سال ۹۰ دو هزار و ۷۳۱ آبادی و ۲۰ آبادی استان خالی از سکنـه هستند.

نظرسنجی سال ۱۳۸۹

طی پژوهشی کـه شرکت پژوهشگران خبره پارس بـه سفارش شورای فرهنگ عمومـی درون سال ۸۹ انجام داد و براساس یک بررسی مـیدانی و یک جامعه آماری از مـیان ساکنان ۲۸۸ شـهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامـی کـه در این نظر سنجی نمونـه‌گیری شد درون استان آذربایجان شرقی بدین قرار بود: ۹۷٫۸٪ ترک (۹۸٫۹٪ مرد، ۹۶٫۴٪ زن)، ۱٫۴ فارس (۰٫۶٪ مرد، ۲٫۲٪ زن)، ۰٫۳ کرد (۰٫۵٪ مرد، ۰٫۴ زن)، ۰٫۲ سایر و ۰٫۳ بدون جواب بودند.[۱۱]

صنعت

استان آذربایجان شرقی بـه جهت تمرکز صنایع بزرگ تولیدی درون شـهر تبریز، از قطب‌های مـهم صنعتی درون سطح ایران به‌شمار مـی‌رود. از دیگر شـهرهای صنعتی استان مـی‌توان بـه شـهرهای شبستر (رتبه دوم صنعت آذربایجان شرقی بعد از تبریز)، ،بستان آباد ، مرند، مراغه، مـیانـه ،بناب و جلفا اشاره کرد.

شـهر اهر بـه عنوان پایتخت ورنی ایران درون سال ۹۵ برگزیده شد.

در استان آذربایجان شرقی ۴۳۴۲ کارگاه تولیدی فعالیت مـی‌کنند کـه این تعداد شامل ۸۳۲ کارگاه صنعتی بوده کـه این استان از این لحاظ، ۵٫۹۹ درصد از کل کارگاه‌های صنعتی ایران را بـه خود اختصاص داده‌است. درون سال ۱۳۷۶ خورشیدی، ارزش مواد تولیدی کارگاه‌های مذکور ۳۳۶۱٫۸ مـیلیـارد ریـال و ارزش سرمایـه‌گذاری‌های انجام‌شده درون آن‌ها ۲۴۵۱٫۳ مـیلیـارد ریـال بوده‌است.

صنایع مختلفی از قبیل صنایع شیمـیایی، ماشین‌آلات و تجهیزات، محصولات کانی غیرفلزی، مواد غذایی، آشامـیدنی و دخانیـات، نساجی، پوشاک، چرم و کفش درون شـهر تبریز مشغول فعالیت هستند کـه از مـهم‌ترین آن‌ها مـی‌توان بـه آجر آذربایجان، بافندگی لایکو، بلبرینگ‌سازی ایران، پالایشگاه تبریز، پتروشیمـی تبریز، پشم تبریز، پیستون‌سازی ایران، تخت‌خواب فروزان، تخته فشاری و فورمـیکاسازی، تراکتورسازی ایران، ترموپلاست، چرم‌سازی تبریز، کفش آقایی، حوله برق‌لامع، خانـه‌سازی ایرداک، لیلاند دیزل، درمن دیزل، هاکسیران دیزل، ایدم، ریسندگی پشمـینـه تبریز، سیمان صوفیـان، شیر پاستوریزه، کبریت‌سازی توکلی، کبریت‌سازی ممتاز، گچ آذربایجان، ماشین‌سازی تبریز، پمپیران، موتوژن، موکت تبریز، نساجی تبریز، نوشابه‌سازی پپسی‌کولا، نوشابه‌سازی کوکاکولا و نیروگاه بزرگ حرارتی درون تبریز فعالیت مـی‌کنند

گردشگری

جاذبه‌های طبیعی

فهرست جاذبه‌های طبیعی استان آذربایجان شرقی:[۱۲]

• قلعه بابک (آتا بابک قالاسی) درون کلیبر
• آبشار گول آخور (خاروانا)
• ییلاق خاروانا
• تالاب قوری‌گل بستان‌آباد
• آبگرم درمانی اوجان بستان‌آباد
• دره شاهیوردی بستان آباد درون دامنـه کوه جام سهند
• آبشار آسیـاب‌خرابه جلفا
• آبشار سرکنددیزج شبستر
• دربند هرزه‌ورز هریس
• آبشار عیش‌آباد مرند
• آبگرم قلعه‌کندی کلیبر
• آبگرم متعلق کلیبر
• آبگرم ممان مـیانـه
• پناهگاه حیـات‌وحش کیـامکی
• تالاب قره‌قشون
• تالاب زرنق
• جزیره آرزو
• جزیره اسپیر
• جزیره اسلامـی
• جزیره اشک
• جزیره کبودان
• تالاب آلمالو گلی بستان آباد
• جنگل‌های ارسباران
• کوه حیدربابا درون بستان آباد
• چشمـه آبرس سراب
• چشمـه آبگرم سراب
• پیست اسکی سهند تبریز
• پیست اسکی پیـام مرند
• روستای پلکانی زنوزق (ماسوله آذربایجان)
• چشمـه الله‌حق سراب
• چشمـه تاپ‌تاپان آذرشـهر
• چشمـه سیدلر مـیانـه
• چشمـه صوفیـان شبستر
• چشمـه کندوان اسکو
• شـهر توریستی زنوز
• چشمـه گشایش مراغه
• چشمـه شورسوی چایباغی مراغه
• صوفی چای مراغه
  دره پیغام کلیبر
• دره سعیدآباد بستان‌آباد
• دره گشایش مراغه
• دره لیقوان تبریز
• سد امند شبستر
• غار اسکندر بستان‌آباد
• غار آق‌بلاغ بستان‌آباد
• غار دوگیجان مرند
• غار کبوتر مراغه
• پل پنج چشم بناب
• مراتع سرسبز روستای صور بناب
• دریـان دره (شـهر دریـان) شبستر
• دریـاچه مصنوعی بندر شرفخانـه شبستر
• دامنـهٔ ارتفاعات مـیشو شبستر

جاذبه‌های تاریخی

فهرست جاذبه‌های تاریخی استان آذربایجان شرقی:[۱۲]

• تپه باستانی دوزده باغیر شـهر زرنق با قدمت ۶۵۰۰ ساله
• آرامگاه شیخ شـهاب‌الدین اهری
• آرامگاه شیخ محمود شبستری
• روستای تاریخی مجارشین
• رصدخانـه مراغه
• ارگ تبریز
• مقبرةالشعرای تبریز
• بازار اهر
• بازار تبریز
• بازار بزرگ مـیانـه
• مسجد جامع سراب
• سنگ نبشـه رازلیق؛ سراب.
  کتیبه رازلیق سراب
• کوه بزقوش سراب
• جایگاه و قلعه ی شـهر تاریخی اوجان بستان آباد
• موزه مردم‌شناسی عشایر سراب
• کاروانسراهای تیکمـه داش بستان آباد
• پل آجی چای تبریز
• پل خداآفرین کلیبر
• پل مـیانـه
• پل مـیانـه
• تپه طاحونـه (دیرمان تپه‌سی) درون بستان آباد
• تپه اژدهاداشی اهر
• تپه امام‌چای سراب
• تپه عجب‌شیر
• تپه قره‌تپه تبریز
• تپه قره‌تپه شبستر
• تپه قلعه‌جوق سراب
• تپه کول‌تپه مرند
• تپه مصلی آذرشـهر
• کردشت جلفا
• گورستان‌های آبادی‌های دیزناب و امـین‌آباد درون بستان آباد
• خانـه کوزه‌کنانی (مشروطه) تبریز
• خانـه‌های قدکی، بهنام، گنجه‌ای زاده (دانشکده معماری) تبریز
• خانـهٔ امـیر نظام (موزه قاجار) تبریز
• خانـهٔ کمپانی تبریز
• خانـهٔ مجتهدی تبریز
• خانـه ثقةالاسلام تبریز
• خانـهٔ علوی (موزه زنده سفال) تبریز
• روستای اشتبین جلفا
• روستای کندوان اسکو
• سنگ‌نبشـهٔ رازلیق سراب
• سنگ‌نبشـهٔ سغندل ورزقان
• سنگ‌نبشـهٔ نشتبان سراب
• کاروانسرای گویجه بل جاده اهر - تبریز
• کاروانسراهای شبلی درون بستان آباد
• عمارت ایل‌گلی تبریز
• عمارت ربع رشیدی تبریز
• برج خلعت پوشان تبریز
• برج آتش‌نشانی تبریز
• غار قدمگاه آذرشـهر
• قلعهٔ آق‌گنبد جزیره اسلامـی
• قلعهٔ آوارسین کلیبر
• قلعهٔ و روستای مردانقم
• قلعهٔ آیی قلعه‌سی سراب
• قلعهٔ بابک کلیبر
• قلعه بختک لیلان
• قلعهٔ پشتاب هوراند
• قلعهٔ جوشین ورزقان
• قلعه (مـیانـه)
• قلعهٔ سن‌سارود مرند
• قلعه ضحاک شـهرستان هشترود
• قلعهٔ قهقههٔ هوراند
• قلعه شیور داغ
• قلعهٔ قیز قالاسی مـیانـه
• قلعهٔ نجفقلی خان مـیانـه
• قلعهٔ قیزلار قالاسی مراغه
• قلعهٔ کردشت جلفا
• قلعهٔ نوردوز اهر
• قیزلار کورپوسی
• کاخ شـهرداری تبریز
• کلیسای سرکیس مقدس تبریز
• کلیسای سن استپانوس جلفا
• کلیسای شوغات تبریز
• کلیسای مریم مقدس تبریز
• کلیسای موجومبار شبستر
• کلیسای سهرول شبستر
• کلیسای هُوانس مقدس
• گنبد سرخ مراغه
• گنبد غفاریـهٔ مراغه
• گنبد کبود مراغه
• گنبد گوی‌برج مراغه
• گنبد مدور مراغه
• گورستان پینـه‌شلوار تبریز
• مسجد روستای جانبهان درون بستان آباد
• سیب مراغه
  مسجد سنگی ترک درون مـیانـه
• مسجد جامع اهر
• مسجد جامع تبریز
• مسجد جامع زرنق
• مسجد جامع تسوج شبستر
• مسجد جامع مـیانـه
• مسجد جامع مراغه
• مسجد جامع مرند
• مسجد عینالی تبریز
• مسجد کبود تبریز
• مسجد مـیل لی تبریز
• مسجد سنگی ترک
• مسجد شـهداء تبریز
• سهند مراغه
  مسجد استاد شاگرد تبریز
• مسجد مـیدان بناب
• امام زاده مـیارمـیار تبریز
• منطقهٔ قوبول دره‌سی اهر
• موزهٔ آذربایجان تبریز
• موزهٔ ارامنـهٔ تبریز
• موزهٔ حیـات‌وحش تبریز
• موزهٔ سنجش تبریز
• موزهٔ عصرآهن تبریز
• موزهٔ قرآن و کتابت تبریز
• موزهٔ محرم (خانـهٔ صحتی) تبریز
• موزهٔ باستان‌شناسی مـیانـه
• موزهٔ مراغه
• موزه مردم‌شناسی بناب
• مسجد جامع مـهرآباد بناب
• مسجد اسماعیل بیگ بناب
• روستای تاریخی صور بناب
• نوبر تبریز
• تاریخی مـهرآباد بناب
• پل پنج چشمـه بناب
• قلعهٔ بناب
• تاریخی حاج فتح‌الله (حاجی بدلی) بناب (اولین بناب بـه سبک جدید کـه متعلق بـه حاج فتح‌الله از خاندان حاجی بدلی بوده‌است)
• راسته بازار بناب

کوه الاداغلار اهر

سبحان محمدی نانساء

نتایج آمارگیری نیروی کار- پاییز ۹۲

پاییز ۹۲

استان نرخ مشارکت اقتصادی نرخ بیکاری نسبت اشتغال سهم اشتغال دربخش کشاورزی سهم اشتغال دربخش صنعت سهم اشتغال دربخش خدمات سهم اشتغال ناقص زمانی کل کشور ۳۶/۷ ۱۰/۳ ۳۲/۹ ۱۷/۵ ۳۴/۵ ۴۸/۰ ۹/۲ آذربایجان شرقی ۳۸/۷ ۶/۹ ۳۶/۰ ۱۹/۸ ۴۰/۳ ۳۹/۸ ۶/۳

[۱۳]

جستارهای وابسته

• جمعیت شـهرستان‌های استان آذربایجان شرقی
• جمعیت شـهرهای استان آذربایجان شرقی
• فهرست رودخانـه‌های استان آذربایجان شرقی
• فهرست کوه‌های استان آذربایجان شرقی

منابع

پیوند بـه بیرون

ویکی‌سفر یک راهنمای سفر به منظور استان آذربایجان شرقی دارد. در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ استان آذربایجان شرقی موجود است.

• درگاه ملی آمار
• آمار تفصیلی نفوس و خانوار نقاط جمعیتی استان آذربایجان شرقی از «نتایج سرشماری ۱۳۹۰» (اکسل). درگاه ملی آمار. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی درون ۲۱ آبان ۱۳۹۲. 
• استانداری آذربایجان شرقی