شـهرستان تنکابن - ویکی‌پدیـا، دانشنامـهٔ آزاد

شـهرستان تنکابُن
شـهسوار کشور  ایراناستان مازندرانشـهرستان تنکابنبخش مرکزینام(های) دیگر شـهسوارنام(های) قدیمـی محال ثلاثسال شـهرشدن ۱۳۰۲مردمجمعیت ۴۵٬۳۳۸ نفر درون سال ۱۳۹۰جغرافیـای طبیعیـارتفاع از سطح دریـا ۲۰- مترآب‌وهوامـیانگین دمای سالانـه ۱۶ درجهً سانتیگرادمـیانگین بارش سالانـه ۱۱۰۰ که تا ۱۵۰۰ مـیلی‌مترروزهای یخبندان سالانـه تقریباً ۲۰روزاطلاعات شـهرینمایندهٔ مجلس شورای اسلامـی شمس‌الله شریعت‌نژادپیش‌شماره تلفنی ۰۱۱وبگاه http://shahrdari-tonekabon.irشناسهٔ ملی خودرو ایران ۷۲ د/ایران ۸۲ طتابلوی خوش‌آمد بـه شـهر

شـهرستان تنکابُن ( تلفظ راهنما·اطلاعات) یکی از شـهرستان‌های استان مازندران درون شمال ایران است. پشته علیا دورود این شـهرستان از سمت غرب بـه شـهرستان رامسر، از شرق بـه شـهرستان چالوس، از جنوب بـه رشته‌کوه‌های البرز و از شمال بـه دریـای خزر متصل است. پشته علیا دورود مرکز این شـهرستان شـهر تنکابن است. مردم شـهرستان تنکابن بـه زبان‌های فارسی و مازندرانی و گیلکی گویش مـی‌کنند.[۳][۴][۵][۶][۷]

شـهرستان تنکابن پنجمـین شـهرستان بزرگ مازندران هست و پرجمعیت‌ترین شـهرستان غرب مازندران است. وسعت این شـهرستان ۲۱۴۰ کیلومتر است.

این شـهرستان مرکز باغ‌های کیوی و پرتقال و چای است. بزرگترین مرکز پروش و صادرکننده انواع گل‌ها و گیـاه‌های زیبا و زینتی است. تنکابن با دارا بودن مراکز پرورش ماهی متعدد درون شیرود، دوهزار و … قطب پرورش ماهی ایران هست و همچنین مرکز تحقیقات ماهیـان سردابی کل کشور است.[۸]

تنکابن یـا شـهسوار معروف بـه پایتخت مرکبات کشور مرکز شـهرستان تنکابن بوده[۲] و بزرگترین شـهر غرب استان مازندران[۹] محسوب مـی‌گردد. این شـهر مرکز فرمانداری ویژه تنکابن مـی‌باشد،[۱۰][۱۱][۱۲] جمعیت آن بر اساس آخرین سرشماری ۴۵٬۳۳۸ نفر بوده‌است؛ همچنین جمعیت شـهرستان تنکابن بالغ بر ۱۵۳٬۹۴۰ نفر بوده‌است. تنکابن مرکز منطقه محال ثلاث تنکابن درون دوران قاجاریـه بوده کـه در دوران پهلوی بـه نام شـهسوار تغییر نام پیدا کرد و پس از انقلاب اسلامـی دوباره با نام تنکابن شناخته مـی‌شود. درون دوران صفویـه بـه نام فیض خوانده مـی‌شده و پیش از آن بـه نام «دیلم خاصه» شناخته مـی‌شده‌است. درون حال حاضر بیشتر مردم این شـهر و استان مازندران با نام «شـهسوار» این شـهر را مـی‌شناسند.

خاستگاه نامگذاری

در زبان مازندرانی پسوند بُن بـه معنی پایینِ مـی‌باشد و در اسامـی مکان‌های زیـادی درون شمال کشور وجود دارد. درون نتیجه تنکابن بـه معنی پای یـا زیر تنکا مـی‌باشد.[۱۳] درمورد وجه تسمـیه تنکابن نظریـهٔ دیگری نیز بیـان شده، تنکابن یـا تنک آب بن یعنی جائیکه جلگه ساحلی دریـای کاسپین تنک مـی‌شود. درون زبان مازندرانی تنک بـه معنی اندک و کم است. آن قسمت از ساحل دریـا کـه اندک از بن کوه فاصله دارد بـه عبارت دیگر آن قسمت از ساحل دریـا کـه با پهنای کمـی از بن آب ظاهر شده‌است تنک آب بن یـا تنکابن نامـیده شده‌است. البته دلیل دیگری نیز به منظور فلسفه این نام بیـان شـه کـه به علت تابستانـهای شرجی و طاقت فرسا و همچنین زمستان تقریباً سرد منطقه و شرایط کشاورزی درون این آب و هوا از واژه تن کاه بـه معنی کاهنده جسم وتن به منظور تعبیر سختی از تن کاه بن بـه تنکابن درآمده‌است.

در گذشته غالب ذکر نام این منطقه درون طول تاریخ قبل از تنکابن، آمارد و در دوران اسلامـی دیلمستان یـا دیلم خاصه بوده‌است. ظاهراً نخستین بار درون اواخر قرن نـهم، مرعشی درون تاریخ گیلان و دیلمستان از لفظ تنکابن به منظور این منطقه نام‌است.[۱۴] احتمالاً این نام از نام «قلعه تُنکا»[۱۵] ــ کـه اولیـاءاللّه آملی درون ۷۶۴ آن را درون تاریخ رویـان[۱۶] ضبط کرده ــ گرفته شده‌است. بـه نوشته رابینو،[۱۷] تنکابن بـه معنای «پایین تنکا» است.

مشخصات جغرافیـایی

شـهرستان تنکابن یکی از شـهرستان‌های استان مازندران از نظر جغرافیـایی درون ۵۲ درجه و ۵۰ دقیقهٔ درازای خاوری و ۴۹ درجه و ۳۶ دقیقهٔ پهنای شمالی و ۲۰ متر پایین‌تر از سطح دریـای آزاد قرار دارد. شـهر تنکابن درمسیر راه رشت – چالوس واقع شده و از شمال بـه دریـای مازندران، از خاور بـه چالوس، از جنوب بـه سلسله جبال البرز و از باختر بـه شـهرستان رامسر محدود مـی‌شود. براساس آخرین تقسیمات کشوری درون سال ۱۳۹۱ مساحت این شـهرستان بالغ بر ۲۱۴۰ کیلومتر مربع است. براساس آخرین آمار جمعیتی درون سال ۱۳۸۹ جمعیت این شـهرستان بالغ بر ۲۰۲۳۷۵ نفر بوده کـه از این رقم بالغ بر ۴۸۷۳۶ نفر جمعیت مرکز شـهرستان تنکابن بوده‌است.

مسیرهای دسترسی بـه تنکابن عبارتند از: راه‌های ارتباطی تنکابن عبارتند از: راه تنکابن – رامسر بـه درازای ۲۰ کیلومتر راه تنکابن – چالکرود بـه درازای ۴۰ کیلومتر راه تنکابن – شانـه تراش بـه درازای ۴۳ کیلومتر

تاریخچه جداسازی شـهرستان تنکابن

بهاءالدین محمد بن حسن بن اسفندیـار نویسنده کتاب تاریخ اسفندیـار کـه در قرن ششم و هفتم مـی‌زیست درون این زمان حدود مازندران را از دینار جاری درون شرق ملاط کـه در نزدیکی هوسم (رودسر) قرار دارد مـی‌داند بعد در این زمان حدود تنکابن جزء مازندران محسوب مـی‌شده‌است.[۱۸] زمانی کـه خان زند بـه قدرت رسید هدایت‌الله خان فومنی حاکم گیلان درون سال ۱۱۸۵ قمری بـه منظور توسعه قلمرو خود بـه طرف شرق گیلان روی آورد و تنکابن را از غرب مازندران ضمـیمـه گیلان کرد و یکی از افراد قوی حصارلو را بـه حکمرانی تنکابن برگزید کـه بر ذائقه مردم تنکابن علی‌الخصوص طوایف مـهم و مدعی خوش نیـامد.[۱۹] به منظور چاره جویی، شکوه و شکایت از حاکم ظالم وقت سه نفر از سران طوایف و بزرگان قبایل و منطقه کـه یکی از آنان مـهدی خان خلابر بوده‌است بـه شیراز رفته و به ملاقات با شاه زند نائل آمدند و نظر خان زند را از طایفه حصارلو برگرداندند و کریم خان زند حکم حکومت تنکابن را بـه نام مـهدی خلابر صادر کرد و به وی لقب خان را اعطاء کرد. مـهمترین ماجراجویی و فرصت خواهی خان خلابران همدستی وی با آقا محمد خان قاجار درایـام مبارزاتش علیـه زندیـه بود. با روی کار آمدن قاجار خلابران تنکابن به منظور تحکیم پایـه‌های حکومت قاجار از جان مایـه گذاشتند و در سخت‌ترین لحظات درون کنار این ایل قرار داشتند. مـهدی خان خلابری (تنکابنی) دربسیـاری از صحنـه‌ها بـه فریـاد آغا محمد خان وان او رسیده و از همـین رو قدرت او رو بـه فزونی نـهاد.[۲۰] درون سال ۱۱۹۵، آقامحمدخان قاجار مـهدی خان خلابر را همراه مرتضی‌قلی‌خان قاجار (برادر آقامحمدخان قاجار) به منظور فتح گیلان بـه گیلان فرستاد.[۲۱] بعد از فتح گیلان مـهدی خلابر از آقامحمدخان خواست که تا با جدایی تنکابن از گیلان و الحاق آن بـه مازندران موافقت کند. با موافقت آقامحمدخان درون این سال، ولایت تنکابن ضمـیمـه مازندران شد و نواحی کلاردشت و کجور بـه تنکابن الحاق شد و این‌گونـه ولایت محال ثلاث / ثلاثه تشکیل شد.[۲۲] مـهدی خان خلابر از اجداد پدری محمدولی‌خان تنکابنی بوده‌است کـه عامل اصلی بازگردانده شدن تنکابن از گیلان بـه مازندران بوده‌است.

اکنون این شـهرستان دارای محدوده‌ای از شرق شـهر تازه تأسیس شیرود و تا پارک ملی خشکه‌داران درون شرق نشتارود درون مرز شـهرستان تازه تأسیس عباس‌آباد امتداد دارد.

به‌طور کلی شـهرستان تنکابن امروز با تنکابن زمان قاجار تفاوت‌های زیـادی دارد، شـهرستان تنکابن درون گذشته شامل ۵ شـهرستان دیگر بوده کـه امروزه از این شـهرستان جدا شده‌اند. شـهرستان رودسر درون سال ۱۳۲۰ (از شـهرستان رودسر نیز شـهرستان املش منشعب شده‌است)، شـهرستان‌های چالوس و نوشـهر تحت عنوان یک شـهرستان درون آن زمان درون سال ۱۳۲۴، شـهرستان رامسر بعد از انقلاب و در سال ۱۳۶۴ از این شـهرستان بزرگ جدا شده‌اند و به شـهرستان‌های مستقلی تبدیل شده‌اند؛ و شـهرستان عباس‌آباد (تنکابن) واقع درون ناحیـه شرقی شـهرستان بزرگ تنکابن از سال ۱۳۸۹ شروع بـه کار کرد."[۲۳]

در بیـانات مربوط بـه تاریخچه تنکابن بـه عنوان شـهر محوری و مرکزی غرب مازندران و شرق گیلان بیـان تاریخچه اداره ثبت احوال مازندران نیز خالی از لطف نمـی‌باشد کـه در سایت رسمـی این سازمان بـه آن اشاره شده‌است. «اداره کل ثبت احوال مازندران درسال ۱۳۰۵ درون مرکز استان مازندران، شـهرستان ساری تأسیس و با ۵ اداره ثبت احوال ساری، بابل، قائمشـهر، آمل، تنکابن شروع بـه کار نمود. اولین شناسنامـه درون استان بـه نام آقا سید آقا مـیرزا فرزانـه درون تاریخ ۱۳۰۵/۱۱/۰۴در اداره ثبت احوال تنکابن صادر شده‌است.».[۲۴] " و حوزه‌های ابواب جمعی این اداره درسالهای اولیـه تأسیس شامل ۱۴ حوزه بنامـهای شـهسوار، گلیجان، رامسر، قاسم آباد کلاچای واشکورات، رودسر، املش، خرم آباد، نشتارود، عباس آباد، کلاردشت، نوشـهر و چالوس، صلاح الدین کلاوعلمده (رویـان) بوده‌است ."[۲۵] کـه بیـانگر مرکزیت این شـهر از مناطق رودسر درون استان گیلان که تا منطقه علمده نور یـا همان رویـان امروزی مـی‌باشد.

سکنـه باستانی تنکابن

درمورد سکنـه باستانی تنکابن آن‌ها را منتسب بـه آمارها یـا همان آمارد مـی‌دانند، دردوران بسیـار کهن یعنی درون زمانی کـه شاهنشاهان هخا بر ایران فرمان مـی‌راندند، درون کرانـه جنوبی دریـای مازندران اقوام کادوسی و تپوری و آمارد مـی‌زیستند کـه قومـی آریـایی و سکایی‌تبار بودند و ساکن درون شمال ایران بودند.[۲۶] بنابر نظر ریچاردفرای، آملی کورت و دانشنامـه ایرانیکا، آماردها آریـایی و قومـی نیرومند و جنگجو بوده‌اند.[۲۷][۲۸] تپورها درون مازندران و طبرستان و کادوسی‌ها درون گیلان سداشتند. درمورد محل سمردها یـا آماردها اطلاعات ما ناقص هست برخی از محققین نوشته‌اند:آماردهادر دره سفیدرود بوده‌اند کـه نام قدیم رودخانـه مذکور آماردبی (آمر) ازنام همـین قوم و منسوب بـه آنـهاست کـه درقسمت غربی سرزمـین مردها بوده و قسمت شرقی آن هم خط مـیانـه آمل و نور بوده گفته مـی‌شود نام این شـهر نیز از نام آنان مشتق شده کـه البته اکثر تاریخ‌نگاران نام آن‌ها را مشتق از آموئی‌ها (گروهی از مـهاجران آریـایی) مـی‌دانند.[۲۹]

گروهی دیگر از مورخین محل سآماردها را درون نواحی کوهستانی بین آمل و تنکابن قلمداد د. چنین بـه نظر مـی‌رسد کـه محل سآماردها بین دو طایفه کادوسی‌ها (کادوزی‌ها) و تپورها بوده‌است، یعنی از آمل فعلی (رود اراز یـا هراز) بـه طرف مغرب تنکابن که تا دیلمان. مرد کـه در گات‌ها (اوستا) بـه صورت مرت درون فرس هخا مرتیـه درون پهلوی هرتوم و در فارسی مردم آمده‌است، صفتی هست به معنای درگذشتن، نیست شدنی کـه از ریشـه مر (Mar) مـی‌باشد کـه در فرس هخا بـه معنی مردن و در پهلوی مورتن است.

هرودت درون شرح طوایف پارسی مـی‌نویسد: «پارسی‌ها بـه شش طایفه شـهری و ده نشین و چهار طایفه چادرنشین تقسیم شده‌اند شش طایفه اولی عبارتند از: پاسارگادیـان، مرفیـان، ماسپیـان، پانتالیـان، دروسیـان، گرمانیـان و مردها یکی از چهار طایفه دوم هستند.» چنان‌که از نوشته‌های مورخان و دانشمندان دوره‌های پیش از مـیلاد برمـی آید مرزهای تحت سلطه چهارگانـه سرزمـین گروه مردها برخی بدین گونـه بوده‌است از خاور بـه مرز ورگانا (استان گرگان) و بخشی بـه پارت از شمال بـه دره یـا درون اکسیپن (کاسو – کاساک – کازاک قزاقهای قفقازیـه کنونی بازماندگان این نژادند) بـه هر حال آنچه درون این مـیان موردنظر ماست درون صحت آن اطمـینان داریم وجود قومـی بـه نام آمارد درون جنوب غربی دریـای مازندران است.

مردمان مردی دارای کارگاه‌های دستی خانگی بوده‌اند کـه به کمک و دستیـاری آن پوشاک و خوراک و ابزارآلات و ساز و برگ‌های خانگی – جنگی و کشاورزی و فراورده‌های دیگر به منظور خود تهیـه مـی‌نمودند لباس آمردها از پوست بز و کلیچه (نیم تنـه با آستین) کوتاهی کـه خودشان آن را سبززن مـی‌گفتند تهیـه مـی‌شده‌است تیرو کمانی داشتند از چوب خیزران کـه در زمـینشان مـی‌رویید تیرها را درون دست چپ و کمان را بـه شانـه مـی‌نـهادند و شمشیری بـه خود آویزان مـی‌د سپر و نیزه و خنجر کوچکی داشتند کـه خنجر با با بندی مانند بند شمشیر بـه خود مـی‌آویختند اسلحه گروه آمردها عبارت بود از سپر و نیزه کوچک، حربه برنده‌ای داشتند کـه مانند قمـه بود و پابندی مثل شیشـه کـه آن را حمایل مـی‌انداختند.

از گفته تاریخ نگاران چنین استنباط مـی‌شود کـه قبل از حمله اسکندر بـه مردها درون ۳۳۱ سال قبل از مـیلادی بـه منطقه تحت سیطره آن‌ها هجوم نیـاورده بود بعد از حمله اسکندر نیز آن‌ها مستقل بودند دیو دور سی سی لی از مورخان یونانی شرحی کامل از چگونگی حمله اسکندر بـه ماردها بیـان مـی‌کند پیرنیـا نیز گزیده‌ای درون باب چگونگی حمله اسکندر بـه ماردها بیـان کرده‌است دربارهٔ خوی و احوال آماردها گواهی‌هایی از مورخان باختری به منظور ما مانده‌است. مثلاً ژوستن آنان را نیرومند و شجاع خوانده آریـان مـی‌گوید کـه آماردها مردی بودند بی بضاعت ولی درکشیدن بار فقر و قحطی دلیر، کنت کورث نیز درون این مورد مـی‌نویسد سربازان آماردی با لشکریـان اسکندرمقدونی شجاعانـه جنگیدند درجنگ گوگامل کـه آخرین جنگ داریوش سوم و اسکندر بود تیراندازان چیره‌دست آماردی شرکت داشتند و رشادت بسیـاری نشان دادند، بعد از آنکه اسکندر پارس را غارت و شـهرهای زیـادی را ویران ساخت داخل ولایت ماردها شد، این قوم از مردمان دارای اخلاق و آداب خاصی بودند آن‌ها مردمانی زحمتکش و دلیر بودند کـه اسکندر تنـها و با تهدید بـه آتش زدن تمامـی جنگلها موفق بـه تسلیم آن‌ها گردید و درازای بازپس گرفتن (بوسیفال) اسبش آن مناطق را بـه حال خود واگذاشت.

دردوره شـهریـاری پادشاهان اشکانی مردها از استقلال داخلی برخوردار بودند و در مقابل قوای حکومت مرکزی ایران بـه شدت مقاومت مـی‌د. فرهاد اول شاهنشاه اشکانی سرانجام توانست آنـهارا بعد حدود۲۰سال جنگ پیوسته و مقاومت مغلوب و مطیع خود ساخت و تعداد زیـادی ازآنـها رابرای مرزبانی بـه قسمت شرقی کشور فرستاد.[۳۰]

در نتیجه بی‌گمان پیش از ورود و استقرار آریـاییـها درون این سرزمـین، اقوام بومـی درون مناطق مختلف تنکابن مـی‌زیسته اندبه ویژه استخوان‌هایی کـه در مناطق کوهستانی پیدا شده، حاکی از آن هست که اقوامـی از آماردها (آمردها) درون این دیـار سداشته‌اند.

پس از جابه جایی مردها بـه مرور زمان دیلمـیان درون این منطقه ساکن شدند و باقی‌مانده قوم مردها نیز درون این قوم نوظهور و قدرتمند ترکیب شدند؛ و پس از این تاریخ لفظ دیلم و به ویژه دیلم خاصه به منظور منطقه تنکابن بـه کار مـی‌رفته‌است.

تنکابن همان دیلمستان بزرگ

دیلمستان' یـا سرزمـین دیلم که تا قرن هفتم و هشتم هجری بـه شرق گیلان و غرب مازندران امروزی اطلاق مـی‌گردید اما بعد از تسلط مغولان بر ایران بـه جای استفاده از واژه دیلم از گیلان استفاده گردید و مراکز قدرت از کوه‌های گیلان بـه سرزمـین‌های جلگه‌ای منتقل گردید لذا از این بـه بعد درون متون تاریخی و جغرافیـایی جایگزینی گیلان بـه جای دیلم قابل ملاحظه مـی‌باشد. اما به‌طور کلی حتما بیـان کرد کـه از گیلان به منظور مناطق جلگه‌ای و لفظ دیلم به منظور مناطق کوهستانی کاربرد داشته‌است.

به عقیده این تاریخدانان این منطقه مشتمل از رودبار بـه لاهیجان که تا چالوس امروزی بوده و مناطق دوهزار و سه هزار تنکابن و اشکور رودسر (هوسم)، رامسر، تنکابن مرکزیت اصلی زندگی دیلمـیان کوه نشین مـی‌باشد. اما یک نگاه اجمالی بـه نقشـه این مناطق مـی‌تواند آشکار مـی‌سازد کـه نظر قطعی درون این مورد نمـی‌توان بیـان کرد هر چند امروزه شـهرهای تنکابن و لاهیجان و رودسر با فاصله از هم قرار دارند اما نگاهی بـه نقشـه کوهستانی و کوه‌های این مناطق مـی‌توان بـه پیوستگی، تفکیک‌ناپذیری و نزدیکی این مناطق پی برد.

در کتاب مازندران درون تاریخ نیز بدان اشاره شده‌است، و به گونـه‌ای کـه دیلمان را تعریف مـی‌کند تداعی‌کننده منطقه تنکابن امروزی مـی‌باشد:"دیلمان مـیان تبرستان و کوهستان (جبال) و گیلان است. مردمان آن دو گروه هستند:یک گروه بر کران دریـا باشند. گروه دیگر درون کوهستان‌ها، و گروهی هم مـیان ان دو، این منطقه دیلمان کـه بر کران دریـا هست ده ناحیـه است، چون:لنزا، واریوا، لنگا، مرد، چالک رود، کرک رود، دیناررود، جودا هنجان (جواهرده نتهیجان)، رودبار، هوسم (رودسر).[۳۱][۳۲]

در پشت این ده ناحیـه، سه ناحیـه بزرگ است، چون رستان، شیر، پژم. این همـه بیست فرسنگ هست در بیست و پنج فرسنگ. این ناحیـه دیلم هست وکلار و سالوس".[۳۱][۳۲]

به عنوان سندی دیگر بـه حدود این منطقه مـی‌توان بـه تاخت و تاز اعراب بـه دیلمستان یـا دیلمان توجه کرد. یـاقوت حموی نوشته‌است:حجاج بن یوسف دستور داد مـیانـه قزوین و واسط (شـهری نزدیک کوفه)، بلندیـهایی ساختند کـه هر زمان درون قزوین با دیلمان جنگ روی مـی‌دهد درون این بلندیـها آتش روشن کنند که تا همگان آگاه شوند.[۳۳] حجاج پسر خود را با لشکری بـه تاخت و تاز دیلمستان فرستاد. حجاج، عمر بن هانی را بـه جنگ دیلمان فرستاد.[۳۴]

این همـه تاخت و تاز بـه دیلمان کـه در قرن اول هجری روی داد نـه از راه گیلان، نـه از راه دریـا، نـه از راه گرگان و مازندران کـه تماماً از ری و قزوین است.[۳۵]

تاخت و تاز از راه قزوین مـیسر مـی‌شد، و دیلمان را درون جنوب قزوین که تا دوهزار و سه هزار تنکابن، طالقان و سرتاسر مناطق کوهستانی چالوس از غرب که تا جنوب قزوین، یعنی حد فاصل یک خط فرضی از ری که تا قزوین، و سرتاسر شمال شمال این خط بـه طرف دریـای مازندران کـه حد فاصل چالوس که تا تنکابن مـی‌شود را حتما دیلم نامـید.[۳۵]

• احمدروی درون مورد دیلمستان مـی‌نویسد:

"ولایت جنگلی و کوهستانی کـه در نقشـه امروزی ایران، گیلان نام دارد، درون زمان ساسانیـان بـه دیلمان یـا دیلمستان معروف بود. چه این ولایت از روزی کـه در تاریخ‌ها شناخته شده نشیمن دو تیره مردم بوده کـه تیره‌ای را "گیل" و دیگری را "دیلم" مـی‌نامـیدند. گیلان یـا تیره گیل درون کناره‌های دریـای خزر درون آنجاها کـه اکنون رشت و لاهیجان هست مـی‌نشستند و با آذربایگان (آذربایجان) و زنگان (زنجان) نزدیک و هم‌سامان بودند؛ ولی دیلمان درون کوهسار جنوبی آن ولایت درون آنجاها کـه اکنون رودبار و الموت هست جای داشته و بیشتر با قزوین و ری همسایـه و نزدیک بودند."[۳۶][۳۷]

کـه به نوعی صراحتاً بیـان‌کننده تنکابن امروزی مـی‌باشد و شـهرستان‌های تازه جدا شده‌ای چون رامسر و عباس‌آباد.

امروزه با توجه بـه اذعان تمام تاریخ نگاران بـه وجود قزوین-الموت و طالقان بـه عنوان جنوب دیلمستان مـی‌توان بـه تنکابن توجه کرد کـه مکان حقیقی این قوم باشد، بارها صراحتاً توسط تاریخ نگاران بیـان شده کـه قوم دیلم جایگزین آماردها شده‌اند و تنـها منطقه‌ای کـه وجود این دو قوم با هم را دارا بوده تنکابن است.

تنکابن از دیلمستان بزرگ که تا محال ثلاث

ظاهراً نخستین بار درون اواخر قرن نـهم، مرعشی درون تاریخ گیلان و دیلمستان از لفظ تنکابن به منظور این منطقه نام‌است.[۱۴] احتمالاً این نام از نام «قلعه تُنکا»[۱۵] ــ کـه اولیـاءاللّه آملی درون ۷۶۴ آن را درون تاریخ رویـان[۱۶] ضبط کرده ــ گرفته شده‌است. بـه نوشته رابینو،[۱۷] تنکابن بـه معنای «پایین تنکا» است. از حکمرانی سادات گیلان بر تنکابن و وقایع نیمـه دوم قرن هشتم و قرن نـهم، مطالب فراوانی درون منابع آمده‌است، از جمله اینکه درون ۷۶۹ سید رکابزن کیـا، از فرزندان کیـا ابوالحسن مشـهور بـه المؤیدباللّه، بر تنکابن و قسمتی از دیلمستان مانند شیرود و هزار حکمرانی مـی‌کرده‌است و بسیـاری از اهالی مانند او شیعه زیدی بوده‌اند.[۳۸] درون ۷۸۹، عده‌ای از سادات گیلان بـه دستور امرای گیلانی، از جمله امرای ناصرود، کشته شدند. درون پی این واقعه، سید هادی کیـا با نزدیکان و یـاران خود بـه سمت تنکابن رفت و در «دز تنکا» پناه گرفت. این امر موجب شد که تا امرای ناصرود کـه در پی سادات بودند، بـه حدود تنکابن حمله و خانـه‌ها را غارت کنند و آتش زنند.[۳] سیدهادی کیـا درون سال ۷۹۶–۷۹۷ فرمانروای تنکابن شد. وی درون تقسیم «ولایت بیـه پیش»، فرزندش، سیدیحیی کیـا، را بـه تنکابن فرستاد و مِلک موروثی خود را بـه او واگذار کرد.[۳۹]

در ۸۰۶ خواندمـیر[۴۰] بـه ولایت تنکابن اشاره کرده و در ۸۱۶ مرعشی از حکمرانیِ سیدداوود کارکیـای تنکابنی، فرزند سیدهادی کیـا، درون تنکابن یـاد کرده‌است.[۴۱] مَلک کیومرث ــ کـه در ۸۳۰ بـه مخالفت با سادات گیلان برخاسته بود ــ درون ۸۳۱ عمارت خاصه سید داوود کارکیـای تنکابنی را کـه در اواخر تابستان هنوز درون ییلاق بـه سر مـی‌برد، آتش زد و برخی اهالی را بـه قتل رساند.[۴۲] درون ۸۶۵ مازندرانی از «موضع تنکابن» درون «مملکت گیلان» نام‌است.[۴۳] مرعشی درون ۸۸۹ بـه حرکت خود از کِلیشُم (از قرای ییلاقی تنکابن) بـه تنکابن به منظور تصرف «دشت تنکابن» اشاره کرده‌است.[۴۴] تنکابن درون زلزله ۸۸۹ ــ کـه مرعشی شاهد آن بوده ــ آسیب فراوان دید، به‌طوری‌که بسیـاری از عمارتهای آن، از جمله قصر و مساجد و زیـارتگاه‌ها و های آن، ویران شد و آنچه باقی‌ماند ترمـیم شدنی نبود.[۴۵] در دورة صفویـه،[۴۶]اسکندربیک درون ذکر امرای نامدار شاه طهماسب،[۴۷] بـه فرمانروایی شرف خان روزکی[۴۸] بر تنکابن اشاره کرده‌است.[۴۹] رابینو نیز درون ذکر فرمانروایـان صفویِ حاکمِ تنکابن، علاوه بر شرف الدین، از الوند سلطان بن حسین خان فیروزجنگ (فرمانروا درون ۱۰۰۶) و حیدرسلطانِ قویْ حصارلو[۵۰] نام‌است.[۵۱]

در دورة افشاریـه (۱۱۴۸–۱۲۱۰)، مـیرزا مـهدی خان استرآبادی نام «قریـه تنکابن» را درون «اعمال دیلَمان» ضبط کرده‌است.[۵۲] بـه گزارش غفاری کاشانی درون ۱۱۶۸، محمدحسن خان قاجار به منظور فتح گیلان بـه تنکابن لشکر کشیده بود.[۵۳] حدوداً بین سالهای ۱۱۷۵ که تا ۱۱۸۵، ابراهیم خان عمارلو شش سال حاکم تنکابن شد. درون ۱۱۸۵ هدایت خان، حاکم گیلان کـه در صدد توسعة قلمرو خود بـه سمت مشرق بود، تنکابن را از فرمانروایـان کُرد (رستم خان عمارلو) گرفت و با موافقت کریم خان زند (متوفی ۱۱۹۳) آن را بـه گیلان ملحق ساخت،[۵۴] سپس فردی از ایل «قوی حصارلو» را حاکم تنکابن کرد؛ اما بعدها بـه فرمان کریم خان، ایل قوی حصارلو از حکومت تنکابن برکنار شدند.[۵۵]

از اواخر حکومت کریم خان زند ــ کـه به دستور وی مـهدی خان خلعت بری (از طایفه خَلابَران) بـه حکومت تنکابن رسید که تا پایـان حکومت قاجاریـه، خلابران بر تنکابن حکومت د. درون ۱۱۹۵، مـهدی خان تفنگچیـان تنکابنی را همراه مرتضی قلی خان، برادر آقامحمدخان قاجار، کـه از طرف او مأمور فتح گیلان بود، فرستاد و از آقامحمدخان[۵۶] خواست که تا با جدایی تنکابن از گیلان و الحاق آن بـه مازندران موافقت کند. با موافقت آقامحمدخان درون این سال، ولایت تنکابن ضمـیمـه مازندران شد و با الحاق نواحی کلاردشت و کجور بـه تنکابن، ولایت محال ثلاث / ثلاثه تشکیل شد.[۵۷] به نوشته زین العابدین شیروانی درون ۱۲۴۷، تنکابن قصبه‌ای درون گیلان و مـیان جنگل بوده، آب فراوان و هوای بد، خاک ابریشم خیز و زمـین عفونت انگیز و برنج بسیـار داشته‌است. وی فزوده‌است کـه حکیم مؤمن مؤلفِ تحفه المؤمنین * اهل آنجاست.[۵۸]

در زمان محمدشاه قاجار (۱۲۵۰–۱۲۶۴) کـه حبیب اللّه ساعدالدوله حاکم تنکابن و محال ثلاث شده بود، تنکابن نفوذ سیـاسی بسیـار یـافت (یوسفی نیـا، ص ۳۳۹). درون حدود ۱۲۷۵ مکنزی و ملگونوف دربارهٔ بلوک و محله تنکابن و مالیـات آن، تولید ابریشم و صادرات گندم و برنج آن بـه گیلان و قزوین و باکو مطالبی آورده‌اند.[۵۹] در دورة ناصرالدین شاه (۱۲۶۴–۱۳۱۳) تنکابن بـه عنوان محالّی درون ولایت مازندران ضبط شده‌است (بهلر، ص ۳۳). اما اعتمادالسلطنـه درون اواخر سده سیزدهم نوشته‌است کـه تنکابن قسمتی از گیلان و مشتمل بوده‌است بر هشتاد پارچه ده کوچک ییلاقی و قشلاقی و ناحیـه‌ای از سفیدتمش (حد غربی) که تا نمک رود (نمک آبرود، حد شرقی)، و افزوده‌است کـه محال ثلاث عبارت اند از: تنکابن و نواحی کلارستاق و کجور. اعتمادالسلطنـه بـه امامزاده‌ها، و صنایع آن از جمله تولید چوخا (جامـه پشمـی چوپانان) و چادرشب نیز اشاره کرده‌است.[۶۰] درون ۱۳۰۸ مورگان از حاصلخیزی بخش تنکابن و محصول پنبه آن، باغهای وسیع مرکّبات، لهجه مخصوص اهالی و مسجد کوچک تنکابن یـاد کرده‌است.[۶۱] درون ۱۳۱۴ تنکابن مشتمل بر شش بلوک بود و ماهیگیری درون آن رونق فراوان داشت، نیز محله شـهسواران درون کنار دریـا باغهای بی‌نظیر داشت و تجار باکو درون آن بازار، خانـه و داشتند.[۶۲]

در دورة مشروطه (ح ۱۳۲۴–۱۳۲۷) ــ کـه با قیـام محمد ولی خان تنکابنی *، ملقب بـه سپهدار تنکابنی، همراه بود ــ تنکابن یکی از مراکز آزادی‌خواهی شد.[۶۳] امـیراسعد تنکابنی، حاکم تنکابن و فرزند سپهدار تنکابنی، با رد مذاکرات هفتم ذیحجه ۱۳۲۴ مجلس به منظور انتخاب وکلا، محال ثلاث تنکابن را «حکومت مستقله» خواند.[۶۴]

رابینو ــ کـه در ۱۳۲۶–۱۳۲۷ بـه بلوک تنکابن سفر کرده ــ از محصولات آن، بازار هفتگی درون بعضی آبادیـها، ناحیـه کوچک سخت سر (رامسر کنونی) درون تنکابن، ماهی فراوان و صنایع آنجا خبر داده و دربارهٔ سیـازده طایفه بزرگ درون تنکابن مطالبی آورده و گفته‌است کـه شـهسوار بندر خرم‌آباد است.[۶۵] بنا بر مطالب فخرایی[۵۱] و سپهدار تنکابنی[۶۶] نـهضت مـیرزا کوچک خان جنگلی (متوفی ۱۳۰۰ش) بـه تنکابن نیز کشیده شده بود.

در ۱۳۱۰ ش آبادی تنکابن بـه نام شـهسوار، بـه دستور رضاشاه بر طبق اصول صحیح و نقشـه توسعه یـافت و گاهی بندر شـهسوار خوانده مـی‌شد (رزم آرا، ج ۳، ص ۱۸۲). مسعود کیـهان درون ۱۳۱۰ ش دربارهٔ قسمت‌های ییلاقی و قشلاقی و کشتیرانی درون آن مطالبی ذکر کرده‌است.[۶۷][۶۸] درون غرب این شـهرستان شـهرستان رامسر قرار دارد. مرز این دو شـهرستان را رودخانـه چالکرود تشکیل مـی‌دهد. درون جنوب شـهسوار بخش الموت واقع درون استان قزوین قرار گرفته. درشرق شـهرستان چالوس قرار دارد.

جمعیت این شـهرستان بیش از۱۹۵۰۰۰ نفر است. درون شـهر شـهسوار ۳۳۶۵۰ نفر ساکن مـی‌باشند. بعد از آن شـهر خرم‌آباد با ۹۸۸۱، عباس‌آباد ۹۳۸۴، متل قو یـا سلمان شـهر با ۸۳۰۲، کلارآباد با ۵۱۳۱ و نشتارود با ۴۷۷۰ قرار دارند. بقیـه اهالی درون مناطق روستایی ساکن مـی‌باشند. وسعت این شـهرستان ۷/۱۹۷۵ کیلومترمربع مـی‌باشد. از محصولات مـهم آن انواع مرکبات، برنج و چای را مـی‌توان نام برد.

حاکمان معاصر تنکابن

حاکمان تنکابن درون دوران معاصر بـه این شرح مـی‌باشند:

کیـائیـان

از حکمرانی سادات گیلان بر تنکابن و وقایع نیمـه دوم قرن هشتم و قرن نـهم، مطالب فراوانی درون منابع آمده‌است، از جمله اینکه درون ۷۶۹ سید رکابزن کیـا، از فرزندان کیـا ابوالحسن مشـهور بـه المؤیدباللّه، بر تنکابن و قسمتی از دیلمستان مانند شیرود و هزار حکمرانی مـی‌کرده‌است و بسیـاری از اهالی مانند او شیعه زیدی بوده‌اند.[۳۸] درون ۷۸۹، عده‌ای از سادات گیلان بـه دستور امرای گیلانی، از جمله امرای ناصرود، کشته شدند. درون پی این واقعه، سید هادی کیـا با نزدیکان و یـاران خود بـه سمت تنکابن رفت و در «دز تنکا» پناه گرفت. این امر موجب شد که تا امرای ناصرود کـه در پی سادات بودند، بـه حدود تنکابن حمله و خانـه‌ها را غارت کنند و آتش زنند.[۳] سیدهادی کیـا درون سال ۷۹۶–۷۹۷ فرمانروای تنکابن شد. وی درون تقسیم «ولایت بیـه پیش»، فرزندش، سیدیحیی کیـا، را بـه تنکابن فرستاد و مِلک موروثی خود را بـه او واگذار کرد.[۳۹]

در ۸۰۶ خواندمـیر[۴۰] بـه ولایت تنکابن اشاره کرده و در ۸۱۶ مرعشی از حکمرانیِ سیدداوود کارکیـای تنکابنی، فرزند سیدهادی کیـا، درون تنکابن یـاد کرده‌است.[۴۱] مَلک کیومرث ــ کـه در ۸۳۰ بـه مخالفت با سادات گیلان برخاسته بود ــ درون ۸۳۱ عمارت خاصه سید داوود کارکیـای تنکابنی را کـه در اواخر تابستان هنوز درون ییلاق بـه سر مـی‌برد، آتش زد و برخی اهالی را بـه قتل رساند.[۴۲] درون ۸۶۵ مازندرانی از «موضع تنکابن» درون «مملکت گیلان» نام‌است.[۴۳] مرعشی درون ۸۸۹ بـه حرکت خود از کِلیشُم (از قرای ییلاقی تنکابن) بـه تنکابن به منظور تصرف «دشت تنکابن» اشاره کرده‌است.[۴۴]

قوی حصارلوئیـان ۱

در دورة صفویـه،[۴۶] اسکندربیک درون ذکر امرای نامدار شاه طهماسب،[۴۷] بـه فرمانروایی شرف خان روزکی[۴۸] بر تنکابن اشاره کرده‌است.[۴۹] رابینو نیز درون ذکر فرمانروایـان صفویِ حاکمِ تنکابن، علاوه بر شرف الدین، از الوند سلطان بن حسین خان فیروزجنگ (فرمانروا درون ۱۰۰۶) و حیدرسلطانِ قویْ حصارلو[۵۰] نام‌است.[۵۱]

در دورة افشاریـه (۱۱۴۸–۱۲۱۰)، مـیرزا مـهدی خان استرآبادی نام «قریـه تنکابن» را درون «اعمال دیلَمان» ضبط کرده‌است.[۵۲] بـه گزارش غفاری کاشانی درون ۱۱۶۸، محمدحسن خان قاجار به منظور فتح گیلان بـه تنکابن لشکر کشیده بود.[۵۳]

عمارلوئیـان

حدوداً بین سالهای ۱۱۷۵ که تا ۱۱۸۵، ابراهیم خان عمارلو شش سال حاکم تنکابن شد. درون ۱۱۸۵ هدایت خان، حاکم گیلان کـه در صدد توسعة قلمرو خود بـه سمت مشرق بود، تنکابن را از فرمانروایـان کُرد (رستم خان عمارلو) گرفت و با موافقت کریم خان زند (متوفی ۱۱۹۳) آن را بـه گیلان ملحق ساخت،[۵۴]

قوی حصارلوئیـان ۲

هدایت خان فردی از ایل «قوی حصارلو» را حاکم تنکابن کرد؛ اما بعدها بـه فرمان کریم خان، ایل قوی حصارلو از حکومت تنکابن برکنار شدند.[۵۵]

خلعت بریـان

از اواخر حکومت کریم خان زند ــ کـه به دستور وی مـهدی خان خلعت بری (از طایفه خَلابَران) بـه حکومت تنکابن رسید که تا پایـان حکومت قاجاریـه، خلابران بر تنکابن حکومت د. درون ۱۱۹۵، مـهدی خان تفنگچیـان تنکابنی را همراه مرتضی قلی خان، برادر آقامحمدخان قاجار، کـه از طرف او مأمور فتح گیلان بود، فرستاد و از آقامحمدخان[۵۶] خواست که تا با جدایی تنکابن از گیلان و الحاق آن بـه مازندران موافقت کند. با موافقت آقامحمدخان درون این سال، ولایت تنکابن ضمـیمـه مازندران شد و با الحاق نواحی کلاردشت و کجور بـه تنکابن، ولایت محال ثلاث / ثلاثه تشکیل شد.[۵۷]

در زمان محمدشاه قاجار (۱۲۵۰–۱۲۶۴) کـه حبیب اللّه ساعدالدوله حاکم تنکابن و محال ثلاث شده بود، تنکابن نفوذ سیـاسی بسیـار یـافت (یوسفی نیـا، ص ۳۳۹). درون حدود ۱۲۷۵ مکنزی و ملگونوف دربارهٔ بلوک و محله تنکابن و مالیـات آن، تولید ابریشم و صادرات گندم و برنج آن بـه گیلان و قزوین و باکو مطالبی آورده‌اند.[۵۹]

در دورة ناصرالدین شاه (۱۲۶۴–۱۳۱۳) تنکابن بـه عنوان محالّی درون ولایت مازندران ضبط شده‌است (بهلر، ص ۳۳). اما اعتمادالسلطنـه درون اواخر سده سیزدهم نوشته‌است کـه تنکابن قسمتی از گیلان و مشتمل بوده‌است بر هشتاد پارچه ده کوچک ییلاقی و قشلاقی و ناحیـه‌ای از سفیدتمش (حد غربی) که تا نمک رود (نمک آبرود، حد شرقی)، و افزوده‌است کـه محال ثلاث عبارت اند از: تنکابن و نواحی کلارستاق و کجور.

در دورة مشروطه (ح ۱۳۲۴–۱۳۲۷) ــ کـه با قیـام محمد ولی خان تنکابنی، ملقب بـه سپهدار تنکابنی، همراه بود ــ تنکابن یکی از مراکز آزادی‌خواهی شد.[۶۳] امـیراسعد تنکابنی، حاکم تنکابن و فرزند سپهدار تنکابنی، با رد مذاکرات هفتم ذیحجه ۱۳۲۴ مجلس به منظور انتخاب وکلا، محال ثلاث تنکابن را «حکومت مستقله» خواند.[۶۴]

رودها و چشمـه‌های تنکابن

رودهای تنکابن عبارت اند از:

• چشمـه کیله (سه هزار) بـه طول حدود ۸۰ کیلومتر با جهت جنوبی ـ شمالی[۶۹]
• دوهزار بـه طول حدود ۱۰ کیلومتر[۶۹]
• تیرِم وشیرود[۷۰](از مـهمترین رودخانـه‌های صید ماهی سفید بـه جهت گرفتن تخم آنـها)
• مـیرشمس الدین باطول حدود ۹ کیلومتر[۶۹](از مـهمترین رودخانـه‌های صید ماهی سفید بـه جهت گرفتن تخم آن‌ها کـه در مسیرهای پایـانی از ولی آباد بـه دریـا متصل مـی‌شود)
• رودخانـه چالکرود یـا چهار کوه رود بـه طول حدود ۶۵ کیلومتر، مرز بین تنکابن و رامسر است.[۷۱]
• اِزارود (هزاررود)[۷۲]
• گرمارود (شاخه اصلی سه هزار)[۷۲]
• وَلَم رود[۷۲]
• تیله رود[۷۲]

این رودها بعد از آبیـاری اراضی شـهر بـه دریـای خزر مـی‌ریزند.

همچنین این شـهر دریـاچه‌های کوهستانی و چشمـه‌های آب گرم و معدنی دارد کـه ازجمله آن‌ها مـی‌توان:

• آب گرم فلکده درون لیرسر[۷۳]
• آب گرم سه هزار[۷۴](که بـه گرمای حضرت سلیمان معروف است)
• آب گرمـی درون روستای مـیانرود[۷۲]

رانام برد. چشمـه آب معدنی سیوا درون منطقه سه هزار، همچنین چشمـه آب معدنی شلف کـه درسه هزار آن هم درنزدیکی چشمـه آب گرم سه هزار واقع شده‌است، آب معدنی شلف از آب‌های معدنی بسیـار گوارا و شفابخش هست برای هضم غذا و ناراحتی‌های کبدی و تنظیم دستگاه گوارشی بسیـار مؤثر و مفید مـی‌باشد، طعم آن شبیـه لیمونات هست و املاح معدنی گوناگونی دارد؛ و در سالهای گذشته توسط جهانگردان فرانسوی مورد آزمایش قرار گرفت و ترکیبات آن و مـیزان اثرات مؤثر آن بررسی گردید، اما متأسفانـه بـه واسطه نبودن راه شوسه تابحال اهمـیت آن بر همـه روشن نیست، بـه امـید آنکه ازاین آب معدنی مانند آب معدنی چشمـه علی مبارک‌آباد دماوند (یـا آب معدنی ویشی کـه در فرانسه‌است) استفاده وبهره‌برداری شود.[۷۴]

پوشش گیـاهی و جانوری تنکابن

پوشش گیـاهی تنکابن مشتمل هست بر: توسکا، شمشاد، بلوط، مَمْرَز، کرات، لیلکی، چنار، ارار (ایلان)، اربه (خرمالو)، گردو، ازگیل، کنس، زرشک کوهی، سفید پلت، ملج، افرا، راش، ون یـا زبان گنجشک، گون، گلزبان و مراتعی به منظور چرای دام.[۷۵] از جانوران نیز دارای یوزپلنگ (از جانوران درون حال انقراض درون منطقه)، پلنگ(پلنگ ایرانی بزرگترین گونـه پلنگ درون جهان هست که زیست گاه اصلی درون البرز مرکزی و نواحی کوهستانی و جنگلی شـهرستان‌های نوشـهر، چالوس، تنکابن و رامسر است)، اسبچه خزری، کل (قوچ)، گرگ (ورگ)، روباه (رَوایـالُص)، شغال (شال)، گراز و خوک (خی یـا خو)، خرس، جوجه تیغی (خارپشت)، سمور آبی(شنگ)، فوک خزری (به زبان محلی سگ آبی کـه تقریباً نسلش درون این مناطق دریـا منقرض شده‌است)، لاک‌پشت (به زبان محلی آب لاکو کـه زیست گاه اصلی آن‌ها درون رودخانـه‌ها مـی‌باشد)، لُص (نوعی گربه وحشی) و بسیـاری دیگر از حیوانات.[۷۶]

و پرندگانی همچون عقاب (دال)، قرقاول (ترنگ طلا)، خوتکا (نوعی پرنده مـهاجر شبیـه اردک)، قمری، حسن جلویی، اردک هوایی، قِرقی، قوش، کبک، لک لک (عالق یـا اندنا)، کولی خوری و انواع بسیـار زیـادی از دیگر پرندگان هست که گاهی حتی آن‌ها زنده گرفته شده و در بازارهای محلی بـه فروش مـی‌رسند، درون نیمـی از سال نیز رودخانـه چشمـه کیله پذیرای بیش از ۳۰۰۰ کاکایی (مرغ دریـایی) مـی‌باشد کـه این رودخانـه درون فصول سرد از مـهمترین زیستگاه‌های کاکایی‌ها محسوب مـی‌شود.[۷۷]

در دریـا و رودهای آن انواع ماهی یـافت مـی‌شود، از جمله ازون برون، آزاد (ماهی سالمون کـه از گرانترین ماهیـان شمال کشور هست که رودخانـه چشمـه کیله یکی از پنج رودخانـه مـهم و شناخته شده درون جهان به منظور تخم ریزی این ماهیـان است[۷۸] کـه هر ساله درون فصل تخم ریزی با ایجاد پایگاه ماهیگیری درون مسیر رودخانـه توسط شیلات مقدار زیـادی از این ماهی بـه دام مـی‌افتد کـه تخم آن‌ها به منظور پرورش بـه مرکز پرورش آزاد ماهیـان کلاردشت فرستاده مـی‌شود)، سفید، قزل آلا، کفال و کپور، کلمـه، کولی، اردک ماهی، زردک (زرد پر)، اسپیلی (نوعی گربه ماهی کـه از غذاهای اصلی ماهیـان خاویـار مـی‌باشد کـه رودخانـه مـیر شمس الدین-ولی آباد از مـهمترین زیستگاه‌های رو بـه نابودی این ماهی درون شمال کشور مـی‌باشد) و انواع دیگری از ماهیـان دریـایی.[۷۹]

محصولات مـهم زراعی و دامـی تنکابن

تنکابن یک شـهر کشاورزی هست و اقتصاد آن بر پایـه کشاورزی قرار دارد به‌طوری‌که از بزرگترین تولیدکنندگان و صادر کنندگان کیوی درون کشور ویکی از قطب‌های تولید مرکبات(به ویژه پرتقال) (به‌طوری‌که لقب پایتخت مرکبات کشور را یدک مـی‌کشد) وخرمالو درون کشور هست و از بزرگترین تولیدکنندگان عمده برنج و بزرگترین تولیدکننده و صادرکننده چای مازندران است. محصولات مـهم زراعی این شـهرستان عبارت هست از: برنج، چای (رتبه اول تولید درون مازندران)، خرمالو (ازمـهمترین تولیدکنندگان کشور)، مرکّبات آن؛ از جمله پرتقال و نارنج (که از تولیدکنندگان مـهم درون کشوراست) و مـیوه‌های نو ظهوری مانند کامکوآت (Kumquat)، آووکادو، فیجوآ مشـهور است، همچنین کیوی (زمانی ۹۰٪تولیدی کشور)، ازگیل، دارابی، گردو، فندق، گلابی، سیب، آلو و آلوچه، قطره طلا، گندم، جو، لوبیـا، باقلی، انواع صیفی و علوفه دامـی درآن بـه عمل مـی‌آید کـه بعضی از این مـیوه‌ها صادر مـی‌شود.[۸۰] درضمن این شـهرستان یکی ازمـهمترین تولیدکنندگان گل و گیـاه درون استان هست که سالانـه مقدار زیـادی ازآن بـه کشورهای حاشیـهٔ دریـای خزر و آسیـای مـیانـه صادر مـی‌گردد.

پرورش، ، بز،مـیش، اسب و طیور، بـه ویژه درون مـیان بند، از مشاغل روستایی آنجاست. واحدهای صنعتی پرورش دام و طیور نیز درون آنجا فعالیت دارند، همچنین تعدادی از بزرگترین مراکز کشتار و بسته‌بندی مرغ بهداشتی استان درون این شـهر واقع هستند.

شیلات درون کرانـه‌های آن تأسیسات ماهیگیری دارد (پره‌های ماهیگیری) و شغل بعضی اهالی ماهیگیری هست وهمچنین مـی‌توان از کارگاه‌های تولید ماهی قزل آلا (رتبه دوم تولید درون مازندران- با تولید سالانـه حدود ۳۰۰۰ تن‌تنـها درون مناطق منفرد کوهستانی[۸۱]) درون مناطق مختلف دوهزار، سه هزار، خرم‌آباد و مـیر شمس الدین نام برد.

صنایع جدید و معادن تنکابن

شـهرک‌های بزرگ صنعتی تنکابن

• شـهرک صنعتی سلمانشـهر تنکابن
• شـهراحیـه صنعتی آخوند محله سلیمان‌آباد تنکابن
• شـهرک صنعتی البرز سلیمان‌آباد تنکابن[۸۲]

صنایع جدید و معادن، و صنایع دستی تنکابن

ین شـهرستان دارای اداره ویژه صنعت و معدن و تجارت هست که حوزه غرب مازندران را تحت پوشش قرار مـی‌دهد. از مـهمترین شرکت‌ها مـی‌توان بـه شرکت فراورده‌های لبنی کندلوس(واقع درون شـهرک صنعتی سلمانشـهر)، شرکت پارس نئوپان(از بزرگترین کارخانجات تولید محصولات چوبی استان واقع درون نشتارود بـه مساحت ۱۰ هکتار) شرکت ناب استیل(تولیدکننده انواع هود، سینک و فراستیل واقع درون شـهرک صنعتی سلمانشـهر)، شرکت نوش (تولیدکننده انواع آب مـیوه و نکتار درون کترا)، شرکت افشره(تولیدکننده کنسانتره‌های غیر گوشتی، انواع نکتار و آب مـیوه)، شرکت ترنج(تولیدکننده انواع آب مـیوه و شربت واقع درون ناحیـه صنعتی نارنج داربن)، شرکت آب معدنی سیوا(واقع درون منطقه سیوا سه هزار) و شرکت تولیدی آبشکه آرامش (تولیدکننده انواع درب و پنجره UPVC و یونولیت) واقع درون شـهرک صنعتی البرز سلیمان‌آباد تنکابن را نام برد.

از صنایع دیگر کارخانـه‌ها و کارگاه‌های تولید چای (از جمله درون قلعه گردن، کلارآباد، شعیب کلایـه، چلارسر و…)،[۸۳] کارخانـه‌های تولید موادغذایی و بهداشتی،[۸۳] کارگاه‌های تولید پمپ (ناحیـه نارنج داربن) و چندین شرکت دیگر همانند پوشاک و چرم[۸۳] (ازجمله کارخانـه خزرخز؛ بزرگترین کارخانـه چرم و پوست سابق کشور کـه شوربختانـه این شرکت دیگر فعال نمـی‌باشد) درون آن فعال است.

تنکابن دارای معدن سنگ آهک درون چهارده کیلومتری جنوب غربی شـهر تنکابن (نزدیک آبادی یوسف آباد) است، معادن واریزه کوهی، سنگ آهک، آهن، سیلیس، سنگ گرانیت، معادن شن و ماسه (واقع درون منطقه سه هزار)،[۸۴] معدن تازه کشف شده طلا (در منطقه سه هزار)[۸۵] را مـی‌توان نام برد، همچنین درکوه‌های نیل کلایـه گلیجان و دوهزار معادن زغال سنگ مشاهده شده‌است. برخی نیز بـه منابع نفت درون آنجا اشاره کرده‌اند کـه وجود چند آتشکده قدیمـی درحوالی روستاهای توشکون وهمش بور و وجود منابع گازدر نعمت‌آباد از توابع دهستان مـیرشمس الدین مـی‌تواند گواهی برآن باشد، همچنین درزمان امـیراسعد تنکابنی فرزند ارشد سپهسالار اعظم وسایل زیـادی به منظور استخراج نفت آورده شد کـه از نتیجهٔ آن اطلاعی دردسترس نیست، همچنین آتش‌سوزی ۱۳/۳/۱۳۷۰ درون منطقه نعمت‌آباد کـه با حفر چاهی ۱۸٫۵ متری آغاز گردیده بودو توسط متخصصین محلی و شرکت نفت بندر انزلی مـهار گردید وجود مخزن گازی بـه مساحت ۵ کیلومتر مربع درون عمق ۱۵ الی ۳۰ متری زمـین را آشکار گرداند.[۸۶]

از صنایع دستی نمدمالی، گلیم بافی، جوراب بافی، چادرشب بافی، لاکتراشی (هنر جنگل نشینان کـه با چوب محصولات همچون قاشق، پارچ ودیگر ادوات تزئینی تولید مـی‌کنند)، سالی بافی (تور ماهیگیری) سفال‌گری (گمج، کوزه و…)و ساخت انواع ادوات ساده مربوط بـه کشاورزی (همچون داس، تبر، کرباس، گاجمـه، بلو، گرباس، فیکا) و… را مـی‌توان نام برد.[۸۷]

کارخانجات تنکابن

• کارخانـه تولید نان صنعتی خزرگندمک (نان تنوره)
• کارخانـه پارس نئوپان نشتارود تنکابن
• کارخانـه نوش تنکابن
• کارخانـه بزرگ افشره تنکابن
• کارخانـه ترنج تنکابن
• کارخانـه آب معدنی سیواسار تنکابن
• کارخانـه کنسانتره پرتقال تنکابن
• کارخانـه کمپوست تنکابن
• شرکت تولید مرغ و تخم مرغ سیرنگ
• شرکت تولید مرغ و تخم مرغ طالشی
• شرکت تولید مرغ و تخم مرغ پرنازطیور
• کارخانـه سنگ و معدن تنکابن (سه هزار)
• کارخانـه تولید درب و پنجره UPVC و یونولیت آبشکه آرامش

کشاورزی و دام داری

کشاورزی، دامداری و باغداری اساس اقتصاد شـهرستان تنکابن را تشکیل مـی‌دهند. آب کشاورزی شـهرستان تنکابن از رودها و چشمـه‌ها تأمـین مـی‌شود و محصولات کشاورزی آن برنج، گندم، جو، سبزیجات، گلزبان، گیـاهان زینتی، چای، مرکبات، کیوی، فندق، گردو، گلابی، سیب، آلو، آلوچه، خرمالو و انجیر هستند. باغ‌های متعدد مرکبات درون سرتاسر شـهرستان تنکابن پراکنده هستند؛ انواع مرکبات، کیوی، برنج، گل‌های زینتی و چای مـهم‌ترین صادرات این شـهرستان را تشکیل مـی‌دهند.

نگاهی کلی بـه مکانـهای دیدنی تنکابن

جنگل و منطقه ییلاقی دوهزار

جنگل و منطقه ییلاقی سه هزار

مسیر دسترسی تنکابن بـه خرم‌آباد بعد از عبور از قلعه گردن بـه سمت جنوب امتداد یـافته و دو راهی لتاک درون جانب شرقی وارد یک جاده خاکی مـی‌شود کـه به طرف منطقه زیبای سه هزار ادامـه پیدا مـی‌کند دره سه هزار منطقه‌ای بکر، زیبا با چشم‌اندازهای بدیع، چمنزارها، جنگلهای مرتفع و جلگه‌ای، رودخانـه پرآب سه هزار یک مانده‌است آب و هوای مطبوع بـه همراه آبشارها و چشمـه‌های آب گوارا و آرامش رؤیـایی این منطقه به منظور گروه‌های توریستی مشتاق آرامش و طبیعت کاملاً ایدئال است.

دشت دریـاسر

جاده آسفالته دو هزار از سه راهی خرم‌آباد و قبل از پل چشمـه کیله آغاز و با عبور از شـهر خرم‌آباد و دو راهی لتاک و پارک چالدره با طی مسافت ۴۰ کیلومتر بـه کلیشم مـی‌رسد از این نقطه درون شرق جاده با صورت پیـاده درون حدود ۵/۱ ساعت درون مسیر صعود بـه قله سیـالان دشت زیبای دریـا سر وجود دارد. این منطقه ۲۰۰۰۰۰ متر مربع مساحت دارد، ارتفاع دشت از این صحرا ۱۸۰۰ متر بوده و به این خاطر درون تابستان دارای آب و هوای بسیـار مطبوعی است. وجود کوهای زیبای هر تنگ لات خان بن، سیـاه کل و کل تلا، کوه‌های پوشده از گیـاهان، چشمـه‌ها و رودهای پرآب دریـاسر را بـه عنوان یکی از جاذبه‌های منحصربه‌فرد کشور معرفی مـی‌کند

منطقه ییلاقی دینارسرا

منطقه ییلاقی داکو

مسیر جنگلی لیره سر

مسیر جنگلی آغوزدارکوتی

اثر طبیعی خشکه داران

در کیلومتر ۳۰ محور تنکابن بـه چالوس بـه بعد از نشتارود و قبل از عباس‌آباد درون کنار جاده واقع شده و تنـها ۱۲۰ متر با دریـا فاصله دارد. این منطقه حفاظت شده بـه عنوان تنـها جنگل جلگه‌ای و بکر و از آخرین بازمانده‌های اکوسیستم‌های جنگلی جلگه‌ای شمال ایران با مساحت تقریبی ۲۶۰۰۰۰۰ مترمربع مساحت به‌شمار مـی‌رود. انواع مختلف گونـه‌های جانوری و گیـاهی مانند توسکا از نوع کرک کـه در ایران رو بـه انقراض هست سه قلو انجیلی، انار، ممرز، بلوط، لیلکی یـا کرات خرمندی، لرگ، ملج، انواع مـهم شمشاد، ازگیل جنگلی و یـاس وحشی مـی‌باشد گونـه‌های متنوع و فراوان جانوری نیز از قدیم درون قدیم درون آن مـی‌زیستند و درحال حاضر زیستگاه حیوانات وحشی نظیر شغال، گرگ، خوک، گربه وحشی و پرندگانی مثل حواصیل خاکستری، قره، غاز، مرغابیـها، دارغاز باکلان، اگوت بزرگ و کوچک مـی‌باشد. خشکه داران با شرایط مذکور و برخورداری از ساحل زیبای دریـای خزر و مجاورت با شـهرهای توریستی و امکانات اقامتی و پذیرایی از جمله بهترین مناطق به منظور اجرای تور مـی‌باشد درحاشیـه این منطقه نیز یک موزه تاریخی طبیعی ایجاد شده کـه مجموعه تاکسیدرمـی از حیوانات وحش شمال ایران را بـه نمایش گذارده و همواره مورد استقبال محققان و دانش پژوهان هست با هماهنگی اداره محیط زیست مـی‌توان از این جاذبه بازدید کرد.

موزه خشکه داران

موزه مردم‌شناسی برسه دوهزار)(شانـه تراش)

موزه شـهدا واقع درون گلزار شـهدا تنکابن

موزه گیـاهان دارویی کندلوس

آب گرم معدنی فلک ده لیره سر

این مکان بکر درون لیر سر قرار دارد، مسیر آن از سه راهی خرم‌آباد درون داخل شـهر تنکابن و قبل از پل چشمـه کیله آغاز و پس از عبور از شـهر خرم‌آباد بـه دو راهی لتاک مـی‌رسد، از این محل بعد از عبور از پل بـه فاصله اندک دو راعی سه هزار و لیر سر وجود دارد کـه از این محل جاده بـه صورت خاکی ادامـه پیدا مـی‌کند کل فاصله تنکابن که تا روستای سنتی فلکده ۳۳ کیلومتر است. آب گرم با درجه حرارت متوسط درون کنار رودخانـه لیرسر و یک چشمـه آب سرد بـه همراه جنگلهای انبوه و کوه‌های پوشیده از درخت به منظور اجرای تور و گروه‌های مختلف توریستی بسیـار جالب است.

آب گرم معدنی سه هزار

آب گرم سه هزار معروف بـه آبگرم حضرت سلیمان یـا نرگس است. منطقه‌ای زیبا درون دره سه هزار تنکابن و در جوار تخت سلیمان، آب گرم چشمـه ایست کـه دهانـهٔ آن درون دل توده‌ای از آهک، یک حوضچهٔ طبیعی حدود ۵ متر مربعی را شکل داده کـه رنگ سقف آن شیری که تا قهوه‌ای است. حوضچه یک کریدور ۴ که تا ۵ متری بـه سمت شمال دارد. به منظور ورود بـه حوضچه حتما پنج پله را پائین رفته و نیم خیز از دریچه نیم دایره‌ای وارد آب گرم بـه عمق یک متر شوید. آبی زلال و گرم (حدود ۴۰ درجه سانتی گراد) همراه با چکیدن قطرات آب از سقف با کف پوشی از ریگ و شن. کنار آن هم ی بـه صورت طبیعی ایجاد شده‌است کـه در طول تمام روزها بـه خصوص فصول گرم سال مـیزبان دوستداران طبیعت است. این آب دارای ذخایر سرشاری از داروهای طبی از قبیل اسید کربنیک، گوگرد، آهن و… است.

آبشار فرهاد جوی

جاده آسفالته دو هزار و سه هزار کـه از تنکابن آغاز مـی‌شود بعد از عبور از خرم‌آباد بـه مساحت ۲ کیلومتر بـه منطقه قلعه گردن مـی‌رسد کـه منظره جالبی را درون دامنـه ارتفاعات کوتاه و جنگلی از جلگه و دریـای تنکابن بـه نمایش مـی‌گذارد. این محل با تنکابن ۸ کیلومتر فاصله دارد درون کنار جاده از تونل انحرافی و تاریکی قلعه تنکا کـه آب و لمرود را بـه رود سه هزار ملحق مـی‌کند آبشاری ایجاد شده کـه ده متر ارتفاع دارد و تا ۵۰ متر قابل افزایش هست در جمع محیطی زیبا به منظور اتراق مسافران بوجود آمده‌است.

آبشار کوهسر

واقع درون بخش نشتا تنکابن.

راه مالرو باستانی تنکابن بـه قزوین

نـهارخوران امـیراسعد تنکابن

چشمـه آب معدنی شلف

پس از طی مسافتی د ر حدود ۳۵ کیلومتر با وسیله نقلیـه درون صورت ۳۰ کیلومتر پیـاده‌روی درون دو کیلومتری شمال شرق روستای مـیان رود درون غرب رودخانـه پرور آب معدنی شلف قرار دارد کـه Ph مواد قلیـایی، نمکی، آهکی، فسفر، اکسید آهن، سیلیس، پتاس، آلومـین، کلر، سود، کربنات، منیزیم و اسید سولفوریک تشکیل شده و با دارا بودن خواص طبی فراوان به منظور درمان بیماری‌های مختلف، نظیر امراض کلیوی سوء هاضمـه و نقرس، امراض جلدی و درد روماتیسم مفید هست این آب معدنی بـه همراه مناظر زیبای طبیعی اطراف مورد علاقه ورزشکاران و طبیعت گردان مـی‌باشد. آب معدنی شلف شامل مواد قلیـائی، آهکی و نمکی هست که به منظور سوء هاضمـه، بیماری‌های کلیوی و… مفید است. مسیر دسترسی بـه این چشمـه با پیـاده‌روی همراه است. که تا روستای شـهرستان مسیر عبور وسایل نقلیـه وجود دارد، بعد از آن مـی‌توان با راهنمایی از محلی‌ها بـه مسیر ادامـه داد و بر سر دوراهی آبگرم و چشمـه شلف مسیر سمت چب بـه چشمـه منتهی مـی‌شود. این چشمـه یکی از محدود چشمـه‌های آب گازدار درون جهان است.

غار دانیـال

این غار زیبا درون ارتفاعات مشرف بـه سلمانشـهر قرار دارد سلمانشـهر درون ۳۰ کیلومتری شرق تنکابن درون مسیر ارتباطی کناره چالوس بـه تنکابن قرار دارد این شـهر درون ساحل زیبای خزر واقع شده و مسیر دسترسی بـه غار دانیـال از وسط شـهر و از خیـابان مـیانی شـهر و محور ارتباطی درون محل مـیدان مرکزی شـهر جدا و وارد خیـابان دریـا گوشـه مـی‌شود این خیـابان درون ادامـه از شـهر خارج و به طرف جنوب و دامنـه‌های زیبای البرز ادامـه پیدا مـی‌کند و در خاتمـه بـه روستای چاری مـی‌رسد و از وسط رود چاری گذشته و پایـان مـی‌یـابد کل فاصله تنکابن که تا آخر روستای چاری ۴ کیلومتر بوده و ازمحل با پای پیـاده بـه ۱ ساعت زمان لازم هست تا با عبور از ارتفاعات یلاع و زیبا و جنگلی بـه دهانـه غار رسید. داخل غار بسیـار سرد بوده و آب گوارا و سردی هم درون داخل آن جاری هست مواد آهکی چکیده از سقف غار منظره زیبایی دارد پهنای غار از ۲ الی ۵ متر متغیر هست و طول آن نامعلوم هست و بـه گفته بومـیان بـه ۶۰۰۰ متر مـی‌رسد شباهت زیـادی بین این غار و غار علیصدر وجود دارد این محل به منظور اجرای تور به منظور هر گروه سنی جالب و دلپذیر است.

پارک شورا [پارک ساحلی]

غار کبود آبی ور

پارک جنگلی چالدره

در ۱۸ کیلومتری مسیر تنکابن بـه دو هزار و در کنار جاده قرار دارد و مسیر آسفالت بوده و پارک زیبای چالدره با ۹۴ هکتار مساحت درون مـیان دلتای دو رود سه هزار و دو هزار و محل اتصال آن‌ها قرار دارد این پارک با پل پارکینگ، سرویس‌های بهداشتی، اب و برق، آلاچیق از امکانات پارک چالدره مـی‌باشند طرحهایی به منظور توسعه این پارک درون دست اجرا است.

پارک سی سراسلمان شـه

پارک مادر

(سینمای 4D و سالن آمفی تئاتر)

پارک کریم آباد

پارک کوثر چشمـه کیله

پارک خبرنگار

مزارع پرورش ماهیـان سردآبی

مزارع دو هزار و سه هزار (مزارع پرورش ماهی دیگری درون نقاط غیر کوهستانی مانند مزارعی درون روستاهای مـیرشمس الدین، آب کله سر، کبودکلایـه و خرم‌آباد وجود دارند)

قله سیـالان، قله گردکوه، قله مازوچال، قله شاه رشید، کوه بلور (شاه سفیدکوه)، چشمـه ولگ مـیال، چشمـه دیوخانی، چشمـه کارکوه، گرخانی چشمـه وینی چشمـه، ولگتوک مـیان چشمـه، چشمـه سوی، رود دو هزار، رود سه هزار، رود ولمرود، رود آزاد رود، رود مـیرشمس الدین، آب‌بندان جیسا، شکارگاه نرگس کوه، شکارگاه نوارکوه، شکارگاه اکر، شکارگاه پیله کوه، سلمانشـهر، تفرجگاه گرگویـه شانـه تراش، رود شیرود، رود ترک رود، رود نسارود، رود گرگرود، رود کاظم رود، رود نشتارود، رود چشمـه کیله، کوهستان لیمرا، کوهستان پیش کوه، کوهستان نوشا، کوهستان داکو، کوهستان مازولنگاسر، آبشار ماهی وزان، آبشار سنگ بن چشمـه، آبشار فرهاد جوی، دریـاچه یخی یـا دریـا آبی، دریـاچه بلور، دریـاچه هزارکوه، منطقه ییلاقی نوشا، قلعه تنکا، ساختمان شـهرداری، ساختمان شـهربانی، پل آجری قلعه گردن، پل قدیمـی لپاسر، شا نشین دشت نوشا، قلعه نوشا، مزارع پرورش ماهیـان سردابی دو هزار، مزارع پرورش ماهیـان سردابی سه هزار، مراکز پرورش ماهی درون آبندان‌ها (بابولات و..)، کارگاه کوزه‌گری سلیمان‌آباد سیـاهگل چال، پایـه‌های چوبی اسکله بندر تجاری درسبزه مـیدان، قلعه نوشا تنکابن، قلعه کتی تنکابن، قلعه هاله کله تنکابن، قلعه بهکله تنکابن، قلعه سیـاورز خرم‌آباد تنکابن، قلعه رودپشت تنکابن، قلعه لشکرک تنکابن، قلعه هلوکله تنکابن، پل قلعه گردن تنکابن، قلعه تنکا تنکابن، موزهٔ مردم‌شناسی برسه (روستای برسه واقع درون دوهزار)، بام تنکابن (فضای بالای دهستان قلعه گردن و آبشار فرهاد جوی کـه از چالوس که تا رامسر را درون دید رس قرار مـی‌دهد، تنکابن قدیم را مـی‌توان دید)

آثار ملی ثبت شده شـهرستان تنکابن

• عمارت شـهرداری تنکابن

(پهلوی اول – شماره ثبت ۵۰۰۱ – داخل شـهر)

• ساختمان شـهربانی تنکابن

(پهلوی – شماره ثبت ۱۵۲۲ – داخل شـهر)

• محوطه کورسر

(تاریخی – اسلامـی – شماره ثبت ۳۷۷۹ – بخش مرکزی، دهستان گلیجان- روستای لاک تراشان)

• محوطه گورستانی جارمت

(هزاره اول قبل از مـیلاد- شماره ثبت ۳۷۸۰ – بخش مرکزی، دهستان گلیجان – روستای لاک تراشان)

• محوطه گورستانی جیرمت

(پیش از اسلام – اسلامـی – شماره ثبت ۳۷۸۱ – بخش مرکزی، دهستان گلیجان جنوب‌غربی)

• محوطه و گورستان جیر لپه دشت

(هزاره اول اسلامـی – شماره ثبت ۳۷۸۵ – بهش مرکزی، دهستان گلیجان -روستای لاک تراشان)

• محوطه کوره سر

(احتمالاً اسلامـی – شماره ثبت ۳۷۸۳ – بخش مرکزی، دهستان گلیجان -روستای لاک تراشان)

• بنای سنگی کوره سر

(احتمالاً اسلامـی – شماره ثبت ۳۷۸۲ – بخش مرکزی، دهستان گلیجان -روستای لاک تراشان)

• بنای تُنِکا

(قرن ۶ ه‍.ق – شماره ثبت ۲۱۹۶۲ – بخش خرم‌آباد، روستای قلعه گردن)

• پل چشمـه کیله

(پهلوی اول – شماره ثبت ۳۳۲۹ – داخل شـهر)

• پل فلزی ولی آباد

(پهلوی اول – شماره ثبت ۲۱۹۷۱ – بخش مرکزی، دهستان مـیر شمس الدین-روستای ولی آباد)

• پل قلعه گردن

(صفویـه – شماره ثبت ۲۱۹۶۹ – بخش خرم‌آباد، دهستان بلده -روستای لاک تراشان)

• پل زنگشامحله

(قاجاریـه – شماره ثبت ۲۱۹۷۰ – بخش مرکزی، دهستان گلیجان -روستای زنگشامحله)

• پل علی‌آباد

(قاجاریـه – شماره ثبت ۲۲۰۱۲ – بخش مرکزی، دهستان گلیجان -روستای علی‌آباد)

• پل علی‌آباد پایین

(قاجاریـه – شماره ثبت ۲۲۱۹۷۸ – بخش مرکزی، روستای علی‌آباد پایین)

• پل چالکش

(قاجاریـه – شماره ثبت ۲۲۰۴۲ – بخش مرکزی، روستای چالکش)

• پل یک دهنـه لَپاسَر

(قاجاریـه – شماره ثبت ۲۲۰۴۱ – بخش مرکزی، روستای لَپاسَر)

• پل دو دهانـه خشت نو

(قاجاریـه – شماره ثبت ۲۱۹۸۳ – بخش خرم‌آباد، دهستان بلده، روستای تشکون)

• پل فلزی چالکرود

(پهلوی اول – شماره ثبت ۲۱۹۹۲ – بخش خرم‌آباد، روستای چالکرود)

• پل رضا شاهی

(پهلوی اول – شماره ثبت ۲۱۹۹۰ – بخش خرم‌آباد، روستای قلعه گردن)

• پل فلزی شیرود

(پهلوی اول – شماره ثبت ۲۱۹۹۷ – روستای شیرود)

• پل فلزی نشتارود

(پهلوی اول – شماره ثبت ۲۱۹۶۰ – نشتارود)

• دبیرستان سنایی

(پهلوی اول – شماره ثبت ۲۱۹۹۴ – خرم‌آباد)

• مدرسه پهلوی سابق(حضرت نرجس فعلی)

(پهلوی اول – شماره ثبت ۲۱۹۸۳ – داخل شـهر)

• مَکرود

(قاجاریـه – شماره ثبت ۲۱۹۸۳ – بخش نشتا، دهستان تمشکل، روستای مکرود)

• امـیر اسعد

(قاجاریـه – شماره ثبت ۲۱۹۸۳ – بخش خرم‌آباد، دهستان دوهزار، روستای بالااشتوج)

• مسجد امـیراسعد

(قاجاریـه – شماره ثبت ۲۱۹۷۹ – بخش خرم‌آباد، روستای بالااشتوج)

• مسجد گیل محله

(قاجاریـه – شماره ثبت ۲۱۹۸۰ – بخش مرکزی، دهستان گلیجان، روستای گیل محله)

• ساختمان ایستگاه کشاورزی

(پهلوی اول – شماره ثبت ۲۱۹۶۵ – بخش خرم‌آباد، شـهر خرم‌آباد)

• بنای اداره چای تنکابن

(پهلوی اول – شماره ثبت ۲۳۱۴۷ – داخل شـهر، خیـابان تختی)

• حوض و سکوی ناهارخوران

(قاجاریـه – شماره ثبت ۲۱۹۷۲ – بخش خرم آّباد، شـهر خرم‌آباد)

• خانـه حاج خلیلی

(اواخر قاجاریـه – شماره ثبت ۵۰۰۱ – خ شـهید مطهری، نرسیده بـه مسجد ساعد)

از جمله آثار قدیمـی دیگر شـهرستان عبارتند از: عمارت دیوان خانـه و مسجد قدیمـی و قلعه پیروز درون شـهر خرم‌آباد درون حدود یک کیلومتری جنوب شـهر تنکابن؛ عمارت منتظم دیوان و قدیمـی درون آبادی گُلیجان درون دو کیلومتری جنوب غربی شـهر تنکابن؛ عمارت شیخ نورالدین درون آبادی نورآباد (احمدسرا) درون هشت کیلومتری مغرب شـهر تنکابن ن؛ پلهای آجری درون مسیر آبادیـهای رَمَج محله ـ کچانسیـه محله ـ فقیـه محله و روستای بُرامسر؛ مسجد علامـه؛ مدرسه سلیمانیـه؛ و گورستانی قدیمـی درون آبادی سلیمان‌آباد (کالامور) درون هشت کیلومتری جنوب غربی شـهر تنکابن، منطقه جنگلی دینارسرا، مرداب نشتارود، منطقه ییلاقی داغ کوه، منطقه جنگلی سفیدآب و کوه سر، آبشار کمـیلیـه و کوه سرو دینارسرا

قلعه‌ها، برجها و آتشکده‌ها درون شـهرستان تنکابن

در تنکابن آثار حدود سی قلعه از دورانـهای مختلف بـه جا مانده کـه از جمله آن‌ها عبارتند از:

• قلعه تنکا (دژ گلیج) تنکابن (اسلامـی – شماره ثبت ۳۳۲۲)
• قلعه نوشاه تنکابن
• قلعه کتی تنکابن
• قلعه هاله کله تنکابن
• قلعه بهکله تنکابن
• قلعه سیـاورز خرم‌آباد تنکابن
• قلعه رودپشت تنکابن
• قلعه سیـاه لان تنکابن
• قلعه سفید کوه تنکابن
• قلعه خشن چال تنکابن
• قلعه تنکابن
• قلعه ذوات تنکابن
• قلعه دژ کلار (سه قلعه از تنکابن که تا کلاردشت)
• قلعه مارکو (بین تنکابن و رامسر)
• قلعه لشکرک تنکابن
• قلعه هلوکله تنکابن
• قلعه تنکا یـا دژ گلیچ (قلعه تنکابن)

در کنار رودخانـه گلیجان یـا «چشمـه کیله» قلعه یی بنا شده‌است کـه پی آن از سنگ و ساروج هست و بخش‌های بالای دژ از آجر و چوب «سر» ساخته شده‌است. چوب «سر» از چوبهای سخت جنگلی است. دور قلعه را دیواری کشیده‌اند، از سنگ کـه یک دروازه کوچک به منظور عبور یک نفر دارد! گلیج، درون گذشته منطقه بزرگی بود و فرمانروای گلیج را «گلیجان» یـا «اسپهبد تنکابن» مـی‌گفتند کـه در این قلعه سداشت. پیشینـه این قلعه را که تا زمان ساسانیـان نوشته و گفته‌اند کـه در طول تاریخ ایستاده‌است و آسیبها دیده‌است. درون کنار قلعه، باغی از پرتقال هست و مدرسه یی ساخته‌اند کـه دانسته یـا ندانسته از سنگ و آجر قلعه کنده‌اند و در آن مدرسه بکار ند.[۸۸]

• قلعه دوم یـا قلعه «گران»

در ضلع شرقی «چشمـه کیله» بر بالای تپه ماهورهایی کـه از سلسله جبال البرز فاصله دارد، «قلعه گران» بنا شده‌است. دروازه بزرگی دارد از چوب و دو اتاق دیده‌بانی درون دو طرف آن. بـه دلیل رونق این منطقه درگذشته کـه گذرگاه کاروانـها بود، ساختمان این قلعه نیز مثل «قلعه تنکا» بود کـه آثار آن باقی مانده‌است.[۸۹]

• قلعه سه هزار

این قله درون سه هزار واقع هست و درون سال ۹۱۶ ه‍.ق تعمـیر شد و کاخ این قلعه دوازده برج داشت و ساختش سه سال بـه طول انجامـید، خان احمد خان درون جنگ با سپاهیـان شاه عبس صفوی مدتی درون این قلع پناهنده شد.[۹۰]

• قلعه کوتی

سومـین قلعه از قلاع تنکابن، قلعه کوچکی هست به نام قلعه «کوتی» کـه دروازه آمد و شد مردم بود. این قلعه درون سمت غرب رودخانـه چشمـه «کیله» واقع شده‌است. قلعه «کوتی» درون بالای تپه، یک چاه سنگ چین عمـیق داشت کـه در عمق بـه یک راه زیرزمـینی وصل مـی‌شد. راه پنـهان کـه نگهبانان از آن رفت‌وآمد مـی‌د و به یک اتاق بزرگ ختم مـی‌شد. «کوتی دژ» مرکز راهداری بود کـه ۵۰ متر ارتفاع داشت و انبارهایی کـه درآمدهای مالیـاتی درون آن ذخیره مـی‌شد، مأموران راهداری درون انتهای این تپه نگهبانی مـی‌دادند و از راه دور علامات نگهبانان قلعه گران را دریـافت مـی‌د. آن‌ها راه‌ها را دیده‌بانی نیز مـی‌د و دشت سبز تنکابن را زیر نظر داشتند و به شکایت مردم مـی‌رسیدند و برای آن‌ها کارگشایی مـی‌د. از تونلی کـه در زیر قلعه «کوتی» بـه دستور اسپهبد گلیج کنده بودند، آب ویلهم رود بـه شرق خرم‌آباد تنکابن مـی‌رسید کـه هنوز هم بـه همان شکل دایر است.[۹۱]

• قلعه سیـاه لان

سیـاه لان بـه معنی کوه سیـاه یـا خشم آلود هست که درون انتهای رودخانـه دوهزار قرار دارد. درون سرچشمـه دوهزار چند قلعه وجود دارد کـه قلعه سیـاه لان درون مرتفع‌ترین آن‌ها واقع هست که بالاتر از قلعه «خانـه بن» و دشت بزرگ «دریـاسر» است. قلعه یـا دژ «سیـاه لان»، تماماً از سنگ هست و پر از حفره‌ها و گودال‌های عمـیق (تقریباً ده متر) کـه از سنگ و آهک کوبیده‌است. درون کف زمـین دو اتاق و یک تونل باریک هست که دشوار و به حالت خیز مـی‌توان از آنجا گذشت و پایین رفت. این قلعه اتاقی دارد از سنگ‌های پهن مربعی شکل کـه ارتفاع آن دومتر هست و دیوارهایش از سنگ و ساروج هست که سطح بیرونی آن را گل اندود کرده بودند که تا از دور دیده نشود. قلعه سیـاه لان از طرف غرب، تمام آبادیـهای الموت را زیر نظر داشت و از شرق ناظر بر روستاهای دوهزار بود (مسیری کـه قلعه زیر نظر دارد. از همان ابتدا که تا حال مسیر عبور و مرور روستاییـان دوهزار و الموت است) و در فصلهای بهار و تابستان و پاییز کـه عبور و مرور بیشتر بود، کنترل بیشتر مـی‌شد. درون فصل تابستان راه پر از برف و یخ مـی‌شد و بسته مـی‌شد. ارتفاع این قلعه کـه بر بالای کوه بود ۴۱۰۰ متر است.[۹۲]

• قلعه نرگس

قلعه نرگس درون منطقه سه هزار واقع شده‌است و بر بالای کوهی بـه همـین نام هست که بالاتر از آب گرم تخت سلیمان واقع شده‌است. هردو قلعه یعنی «نرگس» و «سیـاه لان» درون انتهای مخروطی سه هزار و دو هزار قرار گرفته‌اند کـه نرگس بر مسیر طالقان و سیـاه لان بر الموت مشرف هست و هردو قلعه بر همدیگر مشرف هستند. از طرف شمال نیز راه سه هزار زیر نظر نگهبانان «نرگس» بود کـه در مواقع خطر سنگ‌های بزرگ و سنگین را بر سر مـهاجمان فرومـی غلتانیدند. درون پیرامون «قلعه نرگس» آثار حصار یـا دیوار دیده نمـی‌شود؛ ولی آثار سنگ و حفاری و آهاروج دیده مـی‌شود. «نرگس» نیز بـه طمع گنج، از کندوکاو سودجویـان درون امان نمانده‌است و درحال حاضر جان پناه چوپانان است.[۹۳]

• قلعه مارکو

قلعه مارکو بین تنکابن و سخت سر (رامسر فعلی) قرار دارد. قلعه بر کوهی هست منفرد و مثلثی شکل از جنس آهک کـه از سلسله جبال البرز جدا مانده‌است. انتهای قلعه دیده‌بانی داشت کـه مسافران گیلان بـه تنکابن را تحت نظر داشت و مراقب مـهاجمـین بود کـه از جنگل بیرون مـی‌آمدند و به صورت جنگ و گریز بـه رهگذران یـا قلعه هجوم مـی‌آوردند. قلعه مارکو بر سر راه اشکور سفلی و سخت سر (رامسر) سر راه گیلان و مازندران قرار داشت. قلعه مارکو را آل بویـه متصرف شدند و در آن دیدبان گذاشتند که تا کاروانیـان درون امان بمانند. قلعه مارکو طی صدسال اخیر کم‌کم نابود شد و سنگ‌های آن بـه عنوان سنگ بنا بـه غارت رفت و قلعه و نصفی از کوه نابود شد. درحال حاضر درون اطراف قلعه چند ویلا ساخته‌اند و مردم به منظور تفریح و هواخوری بـه مارکو مـی‌روند![۹۴]

• قلعه سفیدکوه

قلعه سفیدکوه درون ارتفاع ۳۵۰۰ متری دریـا درکوه‌های اشکور علیـا قرار دارد و در دامنـه غربی کوه، دشت وسیعی است. درون نوک مخروطی قله، آتشگاهی بود کـه آثار آن هنوز باقی هست و کم‌کم بـه زیـارتگاه اسلامـی تبدیل مـی‌شود کـه روزهای جمعه بـه ویژه درون بهار و تابستان، مـهاجرین و بومـیان اشکور درون آنجا مراسم مذهبی و قربانی اجرا مـی‌کنند و دو روز درون آنجا مـی‌مانند و به روستاهایشان برمـی گردند. درون رأس مخروط، منطقه یی درون ابعاد ۱۰*۴ متر تعبیـه شده‌است و عمق آن دومتر هست و مردم از آن بـه عنوان مسجد و استراحتگاه استفاده مـی‌کنند و بخش دیگری از بنا، آشپزخانـه است. درون بالاترین نقطه کوه چشمـه یی هست به نام «مـیانکوه»، درون بخش جنوبی کوه، قبرستانی هست با صدها قبر کـه اموات بـه سبک و شیوه زردشتیـان دفن شده‌اند. نگهبانان قلعه، راه الموت، رودبار و خود اشکور علیـا را تحت نظر داشتند.[۸۸]

• قلعه خشن چال

«خشن چال» قلعه کوچکی هست در شمال شرقی، سفیدکوه کـه راه آن غیرقابل عبور است. بر اثر گسل زایی و فروریختن مسیر و اطراف آن، حتی شکارچی‌ها و کوهنوردان حرفه یی از آن بـه سختی عبور مـی‌کنند. آثار این قلعه تنـها درون نقطه یی از مـیانکوه با دوربین‌های چشمـی دیده مـی‌شود. نگهبانان قلعه رفت‌وآمدهای طرف الموت را تحت نظر داشتند. یک نکته نانوشته و ناگفته نماند کـه تمام قلعه‌های تنکابن، روبه سوی غرب (ارومـیه ـ آذربایجان غربی) است. بـه روایتی، زرتشت پیـامبر درون ارومـیه متولد شده‌است. بـه همـین دلیل، تمام قلعه‌های باستانی ایران روبه سوی ارومـیه ساخته شده‌است.[۸۸]

• قلعه ذوات

در رأس یک کوه مثلثی شکل کـه یک ضلعش بـه رودخانـه چالوس هست و ضلع دیگرش بـه سردآبرود، جنگل است؛ و در آن جنگل دوبرج همانند کـه قسمت زیرین آن‌ها محوطهٔ هست با یک راهرو و دالان بـه طول ده متر مـی‌گویند کـه درگذشته‌های دور انبار غله و برنج و کاه بوده درون موقع خطر، آتش روشن مـی‌د و مردم را خبر مـی‌د کـه در آن جا پناه بگیرند. این برج و قلعه کـه سنگ و ساروجی هست تا زمان علویـان آمل رونق داشت. «زید علوی» از این قلعه دیدن کرد ومردم بـه استقبال او آمدند. اما جانشین او بـه دست امـیر اسماعیل سامانی کشته شد.[۸۸]

• قلعه

از دیگر قلعه‌های منطقه تنکابن، قلعه هست که روبروی قلعه «ذوات» هست وهم سوی قلعه «بهرام درون بسطام». هرسه قلعه بر انتهای کوه‌ها هستند و با افروختن آتش درون قلعه‌ها، هرسه قلعه همدیگر را خبر مـی‌د. از قلعه ، آثار برج و باروهای سنگی و اتاق‌ها هنوز باقی است.[۸۸]

• دژ کلار

برتل بزرگی درون مرکز کلاردشت، آثار دژ بزرگی باقی هست که مرکز فرمانروایـان کوهستان کلاردشت، کلارستانی، کجور و تنکابن بود و گاهی مقر فرماندهی بلادی بود کـه از حاکمـیت کلاردشت خارج بود. پی دژ سنگی و دیواره‌های آن آجری هست و درون ابعاد ۵۰۰متر درون ۵۰۰متر حصاری بر آن کشیده‌اند. بخش داخلی دژ طوری ساخته شده بود کـه نگهبانان دژ، آسان مـی‌توانستند از کمر وبالای دیوار راه بروند ولی از بیرون امکان صعود نبود. درون بیرون خندقی بـه پهنای چهارمتر، دورتادور دژ حفر کرده بودند کـه امکان ورود بـه قلعه را غیرممکن مـی‌کرد. دژ کلار، چهار دروازه داشت و در دو طرف دروازه‌ها برج‌های دیدبانی بود کـه از دشت کلار حراست مـی‌د. درون اطراف دژ پناهگاه‌هایی ساخته شده بود کـه آثاری از آن‌ها باقی هست و هرکدام، خود بـه نام قلعه معروف هست مثل قلعه علمدار، درون شرق، «کلار» بر بالای یـال و «رزاکول» و «عثمان قلعه» و «کلومـه» یـا قلعه «لریزولش سر» کـه همـه درون اطراف دژ کلار بودند و بر اثر حفاری‌های غیرقانونی ویران شده‌اند. قدمت دژ کلار بـه زمان ساسانیـان مـی‌رسد.[۸۸]

اماکن مذهبی شـهرستان تنکابن

این شـهرستان مدفن چندین امامزاده از تبار ا شیعه از جمله فرزندان امام موسی کاظم است.[۹۵]

• بقعه سیدحسین بن موسی الکاظم درون شیرود (برادر رضا)
• بقعه آقامـیرشمس الدین درون روستای مـیرشمس الدین (از نوادگان موسی کاظم)
• بقعه آقاشیرعلی درمـیان ناحیـه خرم‌آباد
• بقعه ایوب پیغمبر درون روستای پرچور عباس‌آباد
• بقعه دانیـال پیـامبر درون روستای دانیـال کلارآباد
• امامزاده آقا سید حسین درون روستای پلتکله
• امامزاده سید محمدطاهر درون آبادی حاجی محله دهستان مـیرشمس الدین
• امامزاده قاسم درون دوهزار
• امامزاده سید محمد درون روستای واچک (سید عبدالحی ابن سید صدرالدین مرعشی)
• امامزاده سید حسن روستای زیـارت ور عباس‌آباد
• بقعه سیدجلال درون آبادی زَرَوج محله گلیجان
• امامزاده سید محمدآبادی فقیـه محله گلیجان
• امامزاده سید قوام الدین کبود کلایـه
• بقعه صالح بن علی
• بقعه سّید علی کیـا درون روستای رودپشت
• بقعه سیده زیبا خانم
• بقعه بی بی نورزاده خانم درون مزردشت خرم‌آباد
• امامزاده درویش ماهرو تنکابن
• امامزاده سید ابوالحسن الموید بالله
• بقعه سید ابوجعفر ثائری ابیض تنکابن
• بقعه سیدحبیب اللّه
• بقعه سیدرضا درون آبادی شیرود
• امامزاده سید قاسم درون شیرود
• امامزاده برهان الدین سپهسالار درون سه هزار
• امامزاده سید صادق درون بالابند گلیجان
• بقعه دو برادران درون آبادی کَچانَک درون سه کیلومتری
• بقعه مـیرسبحان درون آبادیِ تمـیجانَک
• امامزادگان طاهر و مطهر درون سیف کلایـه
• امامزاده اوج بن علی پایین اشتوج
• امامزاده آقا مـیربخش رضا رودگر محله نشتا

و بیش از شصت امامزاده و بقعه دیگر را مـی‌توان نام برد.[۹۶]

کل بخش.[۹۷]

اماکن اقامتی و توریستی شـهر تنکابن

• هتل رستوران بهارستان (کریم آباد)
• مجتمع فرهنگی رشد
• مجتمع اقامتی چالدره (واقع درون پارک جنگلی چالدره)
• هتل رستوران بهارستان (کریم آباد)
• مـهمانپذیر ایران (خیـابان جمـهوری سبزه‌مـیدان)
• هتل صدرا (کریم آباد)
• هتل آوا (جنب چشمـه کیله)
• هتل سیـالان (دو هزار-دوراهی دریـاسر)
• متل شایـان (جنب چشمـه کیله)
• مجتمع اقامتی و تفریحی سیمرغ (ولی آباد)
• سوئیت‌های اقامتی آیلار (ولی آباد)
• هتل آپارتمان پگاه (دو هزار-نرسیده بـه دوراهی دریـاسر)
• هتل دنیـا (تنکابن)
• هتل گل (تنکابن)
• هتل مروارید (تنکابن)
• هتل آپارتمان رادمـهر (تنکابن-شیرود)
• خونـه گلی (روستای چلاسر-تنکابن)
• معین (تنکابن-خرم‌آباد روستای)
• هتل وازیک (واقع درون نشتارود)
• هتل آرزو (جنب پمپ بنزین نشتارود نشتارود)
• هتل نجاتی (کیلومتر ۵ تنکابن بـه نشتارود)
• متل سویل (کیلومتر ۵ تنکابن بـه نشتارود)
• هتل و تالار ترافیک (نشتارود تنکابن)
• هتل ونوس (نشتارود تنکابن)
• مجتمع اقامتی گیسا (واقع درون پایـانـه تنکابن)[۹۸]

چهره‌های سرشناس

قهرمانان ورزشی

تنکابن دارای سوابق ورزشی مـهم درون سطح کشور است:

• فوتبال:

از تیم فوتسال شـهروند شـهرداری کـه با حضور چندساله درلیگ برتر فوتسال بازیکنان مطرحی را بـه فوتسال کشو از جمله:

• جواداصغری مقدم (بازیکن تیم ملی فوتسال وب دو عنوان قهرمانی آسیـا، پنجمـی جام جهانی، نایب قهرمانی جام جهانی کوچک بـه همراه تیم ملی فوتسال، مربی دبیری تبریز)
• رضا حقیقی (بازیکن سابق تیم ملی فوتسال جوانان)
• حمـیدرضا مرادخانی (بازیکن سابق تیم ملی فوتسال جوانان وتیم دبیری تبریز)
• مصطفی گرائیلی و…

مـی‌توان نام برد، کـه البته این تیم بـه علت مشکلات مالی چند سالیست کـه درلیگ برتر حضور ندارد و بازیکنان مطرح سابق آن درون دیگر تیم‌های لیگ برتری حضور دارند.[۹۹]

• محمد مختاری (بازیکن فعلی گسترش فولاد تبریز)
• مرتضی فرجی (بازیکن سابق پرسپولیس تهران)
• محمود مـیرچی (بازیکن سابق تیم ملی جوانان فوتبال و شموشک)
• مازیـار نشتا حسینی (بازیکن تیم ملی نوجوانان نایب قهرمان آسیـا ۲۰۱۲ و قهرمان غرب آسیـا ۲۰۱۰)
• نیما مختاری (ضو تیم ملی نوجوانان و جوانان)

این شـهر قهرمانان نامـی زیـاد دیگری نیز دررشته‌های مختلف دارد کـه تعدادی از شاخص‌ترین آن‌ها بـه شرح زیراست:

• دررشته کشتی:
• مجتبی گلیج (قهرمان جوانان جهان درون برزیل ۲۰۱۵،[۱۰۰] قهرمان جوانان آسیـا مـیانمار2015[۱۰۱])
• صادق لاریجانی (قهرمان کشور و دارنده مدال طلا پیشکسوتان جهان)[۱۰۲]
• ابوالفضل شاه‌منصوری (دارنده مدال برنز پیشکسوتان جهان)
• سید شمس الدین حسینی (عضو سابق تیم ملی جوانان-وزیر اقتصاد دولت هشتم و نـهم)
• سیدمجتبی مـیر جعفری (دارنده مدال طلا پیشکسوتان جهان)[۱۰۲]

این شـهر دارای قهرمانان زیـادی درون کشتی درون سطح کشوری مـی‌باشد کـه تنـها از قهرمانان درون سطح جهانی درون این رشته نام شده‌است.[۱۰۳]

تکواندو

• فرزان عاشورزاده قهرمان جهان و بازی‌های آسیـایی اینچئون[۱۰۴]
• مـهدی خدابخشی قهرمان ۲۰۱۵ جهان[۱۰۵]
• سیروس رضایی (مقام سوم جهان دررشته تکواندو درون سال 1991)[۱۰۶]-رئیس کمـیته داوران فدراسیون تکواندو[۱۰۷]
• سید حسین موسی‌نیـا قهرمان پومسه تیمـی آسیـا 2010[۱۰۸]
• مرتضی درویش قهرمان نوجوانان جهان 2010[۱۰۹]
• علیرضا شیخی مقام سوم و چهارم جهان درون کره جنوبی بـه سالهای ۲۰۰۷ و 2009<[۱۱۰]

همچنین از تنکابن بـه عنوان مـهد ووشو درون مازندران ویکی از شـهرهای قدرتمند درون کشوردر این رشته نام مـی‌شود کـه برخی از قهرمانان نامـی آن عبارتند از:

• مصطفی خلعتبری، قهرمان ووشو جهان درون مسابقات جهانی ۲۰۱۴ اندونزی[۱۱۱]
• نیمالطفی (قهرمان ووشو آسیـا)[۱۱۲]
• عرفان آهنگریـان، قهرمان جوانان جهان ۲۰۱۴ ترکیـه[۱۱۳]
• اباصلت خانـه کشی (عضو تیم ملی ووشو)
• غلامعلی خانـه کشی (عضو تیم ملی ووشو)
• ابوالفضل خانـه کشی (عضو تیم ملی ووشو).[۱۱۴]

همچنین مـی‌توان از:

• حمـید رضا مرادخانی (عضو تیم ملی پرورش اندام، قهرمان چندین دوره کشوری، فینالیست مسابقات آرنولد کلاسیک ۲۰۱۲ اسپانیـا باب مقام ششم)
• مجید نصیری (عضو تیم ملی پرورش اندام)
• سعید شیرود قربانی (عضو سابق تیم ملی نوجوانان و جوانان (کسب مقام پنجم زیر ۲۳ سال جهان-برزیل ۲۰۱۳)، عضو تیم ملی بزرگسالان ب-امتیـاز آورترین چهارمـین دوره جام کنفدراسیون والیبال آسیـا[۱۱۵])
• کاوه دمـیرچی (عضو سابق تیم ملی دانشجویـان دررشته بسکتبال)

به عنوان تعدادی دیگر از ورزشکاران این شـهر نام برد.[۱۱۶]

از حکما و علما

با مطالعه تاریخچه این منطقه مـی‌توان علمای شاخص متعددی از قبیل:

• مـیرزا سلیمان تنکابنی
• آیت محمدرضا تنکابنی
• محمد سمامـی حائری تنکابنی
• حکیم حسین بن ابراهیم تنکابنی
• علی‌اکبر الهیـان سمامـی

اطبا

• محمد مؤمن حسینی دیلمـی تنکابنی مؤلف تحفه المؤمنین
• مسلم بهادری

اهالی فرهنگ و هنر

در زمـینـه شعر و شاعری و نویسندگی:

• سلمان هراتی
• محمد زهری
• محمد هراتی
• پروین علی‌پور
• مسیح مـهاجری
• الله‌یـار خلعتبری
• مـهدی حسین‌زاده

از جمله شاعران و نویسندگان این دیـار هستند.

در حوزهبازیگریتئاتر و سینما بازیگرانی چون:

• سید شـهاب الدین حسینی تنکابنی (شـهاب حسینی)
• کامبیز دیرباز
• لادن مستوفی
• پروین علی‌پور
• آشا محرابی
• اسماعیل محرابی
• یوسف صیـادی
• امراله صابری
• اسماعیل محرابی

از خوانندگان و موسیقیدانان مـی‌توان بـه افرادی چون:

• سیمـین غانم
• پریسا (فاطمـه واعظی)
• مجیداخشابی
• بنیـامـین بهادری
• اسی

را مـی‌توان نام برد، و بزرگان دیگری کـه در هنرهای مختلف مانند هنرهای تجسمـی، موسیقی، خوشنویسی، نقاشی و طراحی، نمایش، شعر و ادب، فرهنگ و تاریخ و علم و تکنولوژی فعالیت مستمر هنری وفرهنگی دارند.[۱۱۷]

مشاهیر

• محمد ولی خان خلعتبری تنکابنی، معروف بـه سپهدار تنکابنی، سپهدار حکمران گیلان، کـه پنج دوره رئیس‌الوزرای ایران بود.
• علی‌اکبر شیرودی، خلبان جنگی ایرانی
• سردار علیرضا ابراهیمـی، قائم مقام همت
• امـیر سرتیپ شـهید ابراهیم ثابت (از سرداران ارتش درون جنگ ۸ ساله)

مراکز آموزش عالی

• مؤسسه آموزش عالی آیندگان تنکابن
• دانشگاه پیـام نور مرکز تنکابن
• آموزشکده فنی و حرفه‌ای سما-واحد تنکابن

دهستان‌های شـهرستان تنکابن

• دهستان لنگارود
• دهستان مـیرشمس الدین:

ابکوله سرکوچک، حاجی‌آباد، شـهرک اسلام‌آباد، باغ نظر، ولی آباد، امـین آباد، مـیر شمس الدین، شیرج محله کوچک

• دهستان گلیجان:

تمـی جانک، خزر کنار، همت‌آباد، مـیاندج محله، شریف‌آباد، محمدآباد، پشت جوب، زروج محله، شبخوس کول، نورالدین محله، لشتو، بازار محله، بالا شیرود، تلوسر محله، درویش سرا، احمد سرا، پائین شیرود، رمج محله، شاغوز کله، کاسه‌گر محله، کچانک، لپاسر، برامسر، خلخال محله قدیم، رودباری کنار، علی‌آباد فقیـه محله، فقیـه محله، لات کنار، رشیدیـه، واچک، مجتمع مس فرهنگیـان، طاهرک محله، خلخال محله جدید، گلیجان، نصیر آباد، چناربن، گراکو، خوبان رزگاه، مسلم آباد، عماریـه، بعد چال، تودارک، عظیمـیه، شکار پشته، تنگدشت، صالح آباد، گل محمد لنگه، پیش ششار، سورگلو، کارکوه، هاله کله، سیـاه‌بند، شعیب کلایـه، لرزبن، توکله، چلاسر، سلیمان‌آباد، کندسر، مازولنگاسر، مـیان رود، آهک چال، خشکرود، کاوه ملک، ایثارده، یوسف آباد، مـهران، مرتع پیـه، حاتم سرا، جل چلاسر، جلیل‌آباد، کتاله سرا، کرات چال، نارنج داربن، مرتع شلندان، نسام گام، لیـه، ناحیـه صنعتی، آخوند محله، آقا مقیم محله، جل آخوند محله، رستم پشته، سلیم آباد، چرخچی محله، رضا محله، سیف محله، ملا حاجی محله، ملا عظیم رزگاه، تقی‌آباد، کبود کلایـه، کشکو، بالابند، حاجته، لیچ کوه، ولگ سر، دیمرون، گل زاربن، لاکتراشان، پلطان، مـهاجر آباد

• دهستان تمشکل:

کاظم‌آباد، خشکبور، قلعه سر، لوله‌ده، مکرود، پلنگ آباد علیـا، سرفقیـه آباد، فقیـه آباد، تمشکل، چکاده، معلم آباد، عبداله آباد، توبن، رودگر محله، بندبن، پل سرا، چالو، دینار سرا، سفیداب، کلنگه، کتسکو، کوتی بازار، کوه سر، علی‌آباد

• دهستان کترا:

تیل پرده سر، الکله، شمس‌آباد، پلت کله، حبیب آباد، زوار، بابولات، رود پشت، کترا، مازندران محله، مازوبن علیـا، سربود، کمـیلیـه، طالش محله، همرود بن، دیز پشت، لات سیـاه مشته

• دهستان بلده:

منصورآباد، کرات کله، کرف، ایکوله سر بزرگ، پسکلایـه بزرگ، پلهمدشت، سنگرده، شیروان محله، مرزک، اکبر آباد، شیرج محله بزرگ، گیل محله، لشگرک، اغوزکله، استخر سر، کراجوار، زمـین بن، شیرج خیل، کاردگر محله، کنارور، امـیرآباد، شانـه تراش، برسیبور، مـیانکوه محله، همش بور، تازه آباد، نعمت‌آباد، مازوبن سفلی، قلعه گردن، هراتبر، هم گردن، خشکرود، سیـاورز، گرما پشته، ولمرود، تلو سرک، جیر سرا، صداق آباد، سلیمان محله، قاشق تراش محله، مـیانسرا، پردارم، کل لات، تشکون، توساکله، عزیز آباد، امام زمـین، پرچین پشته، داربار، عسگری آباد، مـهدی‌آباد،پل، لتاک، مرتع مراد، اغوزکتی، پرده سر، توسا کتی، درازلات، زردکند، گلعلی آباد، کلاچ پا، نعیم آباد، دهگاه، اسدآباد، فلک ده، لیره سر، سوای

• دهستان دوهزار:

اشکور محله، امامزاده قاسم، بالا اشتوج، بالاس، برسه، پائین اشتوج، توبن، چاره سر، خرماکله، شانـه تراش محله، کلشیم، گلستان محله، پلطداربن، عسل محله، مـیانکوه حسین‌آباد، مـیانکوه سعادت، نرس، نوشا، نیل کلایـه، هلوکله

• دهستان سه‌هزار:

آش محله، پلط هاله، سربالان، جیربالان، خانیـان، داس دره، ذلم، سر اسبی لات، سر پل، سرواش پشته، راور، ورزمـین، هلوان بالا، هلوان پائین، یـاندشت بالا، کترولات، ارود، درجان، سرن، سلچ انبار، شـهرستانک، قاضی محله، کرن، حرآباد، مران، مزرعه اشتیـاس، مـیان رود، یوج

بخش‌ها

• بخش مرکزی شـهرستان تنکابن (دهستان مـیرشمس الدین؛ دهستان گلیجان)
• بخش خرم‌آباد (دهستان بلده؛ دهستان دوهزار؛ دهستان سه‌هزار)؛ این بخش بزرگ‌ترین بخش از شـهرستان تنکابن مـی‌باشد و دارای قدمت تاریخی، ملی و اسلامـی است.
• بخش نشتا (دهستان تمشکل؛ دهستان کترا)

شـهرها:

• تنکابن (شـهسوار)
• خرم‌آباد
• نشتارود
• شیرود
• کلارآباد

نگارخانـه

پیوند بـه بیرون

• [سایت خبری و تحلیلی شـهرستان تنکابن http://tonekanews.ir]

پایگاه خبری تحلیلی تنکابن۲۴

منابع

• مشایخی، حبیب‌الله. «نگاهی همـه سویـه بـه تنکابن». تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی. ۱۳۸۰ ISBN 964-6278-75-2
• واحد پژوهش و تألیف گیتاشناسی، زیر نظر بختیـاری، سعید. «اطلس گیتاشناسی استانـهای ایران». تهران: مؤسسه جغرافیـایی و کارتوگرافی گیتاشناسی. ISBN 964-342-165-1
• عبدالرحیمـی، محمدرضا. «تاریخ جامع ورزش تنکابن» شابک: ‎۹۷۸-۹۶۴-۲۸۷۷-۴۳-۰
• مرکز اطلاع‌رسانی اداره فرهنگ و ارشاد اسلامـی شـهرستان تنکابن
• علامـه تنکابنی، صمصام الدین. «تاریخ جامع تنکابن» ISBN 964-91767-2-1
• رودخانـه‌های ایران، تهران ۱۳۷۳ش
• اداره کل آمار و ثبت احوال، کتاب اسامـی دهات کشور، ج ۱، تهران ۱۳۲۹ش؛ ایران. وزارت کشور
• تاریخ رویـان، تهران ۱۳۴۸ش
• قانون تقسیمات کشوری آبان ۱۳۱۶، قانون تقسیمات کشور و وظایف فرمانداران و بخشداران؛ ایران. وزارت کشور
• تقسیمات کشور شاهنشاهی ایران، تهران ۱۳۵۵ش؛ ایران. وزارت کشور
• نشریـه تاریخ عناصر تقسیماتی بـه همراه شمارة مصوبات آن، تهران ۱۳۸۱ ش
• بدیعی، ربیع، جغرافیـای مفصل ایران، تهران ۱۳۶۲ش
• بهلر، سفرنامـه بهلر: جغرافیـای رشت و مازندران، ۱۳۵۴ش
• خونینـه‌های تاریخ دارالمرز: گیلان و مازندران، رشت ۱۳۷۰ش
• جعفری، عباس، گیتاشناسی ایران، ج ۱
• جمالزاده، محمدعلی. کوه‌ها و کوهنامـه ایران، ج ۲: رودها و رودنامـه ایران، جغرافیـای کامل ایران، سازمان پژوهش و برنامـه‌ریزی آموزشی، ۱۳۶۶؛ گنج شایگان

پیوند بـه بیرون

ویکی‌سفر یک راهنمای سفر به منظور شـهرستان تنکابن دارد.

• خبرگزاری تنکابن
• شـهرستان تنکابن درون وبگاه استانداری مازندران
• وبگاه اداره فرهنگ و ارشاد اسلامـی شـهرستان تنکابن

در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ شـهرستان تنکابن موجود است.