پرش بـه ناوبری پرش بـه جستجو
Most text is also dual-licensed under پروانـه مستندات آزاد گنو; media licensing variesمالک بنیـاد ویکی‌مدیـاسازنده جیمـی ویلز، مقاله پشتو درباره کتاب لری سنگرفعال‌شده ۱۵ ژانویـه، ۲۰۰۱رتبهٔ الکسا ▲ 5 (جهانی، از تاریخ ۷ ژوئیـه ۲۰۱۷)وضعیت کنونی فعالشمارهٔ اُسی‌ال‌سی ۵۲۰۷۵۰۰۳ نوشته‌شده با پلتفرم لمپ[۱]
ویکی‌پدیـا (به انگلیسی: Wikipedia) یک دانشنامـهٔ اینترنتی چندزبانـه با محتویـات آزاد هست که با همکاری افراد داوطلب نوشته مـی‌شود و هری کـه به اینترنت دسترسی داشته باشد مـی‌تواند مقالات آن را ویرایش کند. مقاله پشتو درباره کتاب نام ویکی‌پدیـا واژه‌ای ترکیبی هست که از واژه‌های ویکی (وبگاه مشارکتی) و اِنسایکلوپدیـا (Encyclopedia) (دانشنامـه یـا دائرةالمعارف) گرفته شده‌است. مقاله پشتو درباره کتاب هدف ویکی‌پدیـا آفرینش و انتشار جهانی یک دانشنامـهٔ آزاد بـه تمامـی زبان‌های زندهٔ دنیـاست.
ویکی‌پدیـای انگلیسی درون تاریخ ۱۵ ژانویـه ۲۰۰۱ (۲۶ دی ۱۳۷۹) بـه صورت مکملی به منظور دانشنامـهٔ تخصصی نوپدیـا نوشته شد. بنیـان‌گذاران آن، «جیمـی ولز» و «لری سنگر» هستند. هم‌اکنون بنیـاد غیرانتفاعی ویکی‌مدیـا پروژهٔ ویکی‌پدیـا را پشتیبانی مـی‌کند.[۲]مـیزبان‌های اینترنتی اصلی این وبگاه درون شـهر تامپای فلوریدا هستند. همچنین مـیزبان‌های اضافی دیگری هم درون شـهرهای آمستردام و سئول بـه این وبگاه یـاری مـی‌رسانند.[۲]
ویکی‌پدیـا از پایـان آوریل ۲۰۰۷ تاکنون، یکی از ۱۰ وبگاه برتر جهان از لحاظ شمار بازدیدکنندگان بوده‌است کـه بیش از نیمـی از بازدیدها بـه ویکی‌پدیـای انگلیسی مربوط مـی‌شود.[۳]
در مـیان تمام زبان‌های ویکی‌پدیـا که تا دسامبر ۲۰۱۵ (آذر ۱۳۹۴) بیش از ۱۴۱ مـیلیون صفحه وجود دارد کـه بیش از سی و هفت مـیلیون عدد از آن‌ها مقاله است. از زبانـهای مشـهور بـه ترتیب زبان انگلیسی بیش از ۵ مـیلیون، سوئدی ۲٫۱ مـیلیون، آلمانی ۱٫۸ مـیلیون، هلندی ۱٫۸ مـیلیون، فرانسوی ۱٫۷ مـیلیون، روسی ۱٫۲ مـیلیون، ایتالیـایی ۱٫۲ مـیلیون، اسپانیـایی ۱٫۲ مـیلیون، لهستانی ۱٫۱ مـیلیون، ویتنامـی ۱٫۱ مـیلیون و ژاپنی و پرتغالی و چینی هر کدام بیش از ۸۵۰ هزار مقاله دارند. تعداد کاربران ثبت‌نام شده حدود ۵۹ مـیلیون نفر هست که از مـیان آنـها، ۴٫۰۲۲ نفر مدیر هستند. ویکی‌پدیـا دربرگیرندهٔ ۲۸۱ زبان با بیش از ۱۰ مقاله و در کل دارای ۲۹۱ گونـهٔ زبان ملل دنیـا است.[۴]
اعتبار ویکی‌پدیـا دائماً مورد اختلاف بوده‌است. برخی آن را به‌خاطر انتشار رایگان، ویژگی قابل ویرایش بودن، سیـاست بی‌طرفی و گستردگی عناوین ستوده‌اند. از سوی دیگر، منتقدین درستی و اعتبار ویکی‌پدیـا را به‌خاطر آزادی ویرایش زیر سؤال‌اند،[۵] همچنین ویکی‌پدیـا بـه خاطر آسیب‌پذیری درون برابر خرابکاری،[۶] کیفیت غیریکنواخت، سوگیری نظام مند، بی‌ثباتی[۷] و نیز بـه خاطر ترجیح اجماع بر اعتبار درون سبک ویرایش مقالات نقد شده‌است. درون مقابل سیـاست‌های محتوایی و ویکی پروژه‌های ویکی‌پدیـا توسط کاربرانی تهیـه مـی‌شود کـه در پی رفع این نگرانی‌ها هستند.[۲] پژوهشگران درون دو مطالعهٔ علمـی بـه این نتیجه دست یـافته‌اند کـه خرابکاری‌ها عموماً زودگذر هستند[۸] و ویکی‌پدیـا نسبتاً بـه درستی سایر دانشنامـه‌هاست.[۹]
ویکی‌پدیـا بر سیـاست «دیدگاه بی‌طرفانـه» تأکید مـی‌کند. طبق این سیـاست دیدگاه‌هایی کـه توسط شخصیتهای برجسته ارائه شده‌اند بدون هیچ تلاشی به منظور تأیید آن‌ها به‌طور خلاصه بیـان مـی‌شوند. از آن رو کـه هر داوطلب مـی‌تواند مقاله‌ها را بـه سبک ویکی اضافه یـا ویرایش کند، تخریب و عدم اطمـینان بـه صحت همـهٔ مطالب از مشکلات همـیشگی این دانشنامـه بوده‌است. با این حال درون موارد متعددی مقاله‌های ویکی‌پدیـا را درون رسانـه‌های گروهی و مراکز علمـی نقل کرده‌اند. مقاله‌های این دانشنامـه تحت مجوز حق تألیف آزاد گنو قابل دسترسی هستند. نسخه زبان آلمانی و انگلیسی ویکی‌پدیـا به‌وسیله دیسک‌های فشرده منتشر شده و نسخه‌های دیگر آن روی وبگاه‌های دیگر بـه صورت Fork یـا آینـه قرار داده شده‌اند. با رشد روزافزون این دانشنامـه گردانندگان آن درون بنیـاد ویکی‌مدیـا چندین پروژهٔ مشابه دیگر همچون ویکی‌واژه، ویکی‌کتاب، ویکی‌گفتاورد و ویکی‌خبر را پدیدآوردند.
تاریخچه
ویکی‌پدیـا به‌عنوان نسخهٔ تکمـیلی نوپدیـا آغاز بـه کار کرد. نوپدیـا پروژهٔ دانشنامـهٔ رایگان و برخطی بود کـه مقاله‌هایش توسط کارشناسان و ازطریق یک جریـان رسمـی نوشته مـی‌شدند. نوپدیـا درون تاریخ ۹ مارس ۲۰۰۰ (۱۹ اسفند ۱۳۷۸) تحت مالکیت شرکت بومـیس کـه یک شرکت پورتال وب بود، بنیـانگذاری شد. شرکت بومـیس کـه در سال ۱۹۹۶ بنیـانگذاری شده بود، یک پایگاه اینترنتی تفریحات و دارای محتوای ی به منظور مردان بود؛ و سرمایـه نخستین دانشنامـه آزاد نوپدیـا، و جانشین آن ویکی‌پدیـا، توسط آن که تا سال ۲۰۰۳ تأمـین مـی‌شد. پهنای باند و سرور استفاده شده به منظور پروژه ویکی‌پدیـا، توسط بومـیس اهدا شد؛ و بسیـاری از کارمندان شرکت بومـیس و نیز مدیرعامل این شرکت درون ایجاد اولیـه ویکی‌پدیـا همکاری د.[۱۰][۱۱][۱۲][۱۳][۱۴][۱۵][۱۶] اعضای برجستهٔ نوپدیـا عبارت بودند از جیمـی ولز، رئیس شرکت و تصمـیم‌گیرندهٔ نـهایی و لری سَنگِر رئیس بخش ویرایش و نوشتار نوپدیـا و بعدها ویکی‌پدیـا. سنگر اینطور نوپدیـا را توصیف مـی‌کند کـه بین تمام دانشنامـه‌های موجود آن زمان، تنـها نوپدیـا دارای مطالب آزاد بود و محدودیت اندازه نداشت زیرا روی اینترنت قرار داشت. ضمناً بـه خاطر ماهیت عمومـی و محدودهٔ گسترده شرکت‌کنندگان بالقوهٔ خود، بی‌طرف بود. نوپدیـا دارای هفت مرحله بازنگری توسط کارشناسان متخصص درون زمـینـه‌های مختلف بود ولی بعدها همگان بـه این باور رسیدند کـه این روند به منظور تولید مقاله‌ها بسیـار کند است. شرکت بومـیس کـه پایـه‌گذار این دانشنامـه بود نقشـه‌هایی به منظور تبلیغات داشت که تا از طریق آن جبران سرمایـه کند. این دانشنامـه درون ابتدا دارای مجوز مطلب آزاد نوپدیـا بود ولی درست قبل از تشکیل ویکی‌پدیـا و بر اثر اصرار ریچارد استالمن مجوز خود را تبدیل بـه مجوز حق تألیف آزاد گنو کرد.
ویکی‌پدیـا به منظور نخستین بار درون تاریخ ۱۵ ژانویـه ۲۰۰۱ (۲۶ دی ۱۳۷۹) و فقط بـه زبان انگلیسی بـه نام wikipedia.com بـه دنیـای تازه اینترنت وصل شد. ویکی‌پدیـا از ۱۰ ژانویـه یکی از قابلیت‌های Nupedia.com به‌شمار مـی‌رفت. بـه این صورت کـه نویسندگان عمومـی مـی‌توانستند مقاله‌های خود را درون آن وارد کنند که تا پس از مرور درون نوپدیـا قرار گیرد؛ ولی بعد از آن‌که هیئت مـی کارشناسان نوپدیـا مدل تولید آن را رد کرد، از وبگاه نوپدیـا برداشته شد. بعد از آن ویکی‌پدیـا بـه صورت پروژه‌ای جدا از نوپدیـا شروع بـه کار کرد. سیـاست «دیدگاه بی‌طرفانـه» کـه شبیـه بـه سیـاست پیشین «بی‌طرفی» نوپدیـا بود درون همان ماه‌های اول برنامـه‌ریزی شد. ویکی‌پدیـا سریعاً شرکت‌کنندگانی از نوپدیـا، اسلش دات و راهنماهای موتورهای جستجو بدست آورد. درون پایـان سال اول بـه تعداد ۲۰٬۰۰۰ مقاله بین ۱۸ زبان خود رسید. که تا پایـان سال ۲۰۰۲ تعداد زبان‌ها بـه ۲۶، پایـان سال ۲۰۰۳ بـه ۴۶ و در پایـان ۲۰۰۴ بـه تعداد ۱۶۱ زبان رسید. نوپدیـا و ویکی‌پدیـا آنقدر کنار هم زیستند که تا مـیزبان (سِرور) نوپدیـا از کار افتاد و در سال ۲۰۰۳ متون آن بـه ویکی‌پدیـا منتقل شد.
ولز و سنگر فکر استفاده از ویکی را بـه وبگاه ویکی‌ویکی‌وب متعلق بـه وارد کانینگهام نسبت مـی‌دهند. ولز اینگونـه بیـان مـی‌دارد کـه او به منظور اولین بار درون دسامبر ۲۰۰۰ فکر استفاده از ویکی را از جرمـی رُزنفیلد کـه کارمند شرکت بومـیس بود و یک ویکی مشابه را بـه او نشان داده بود شنید. اما این واقعه بعد از آن بود کـه سنگر خبر وجود چیزی بـه نام ویکی را از کوویتز کـه یکی از استفاده‌کنندگان ویکی بود شنید و پیشنـهاد ساخت چیزی مثل ویکی به منظور نوپدیـا را بـه ولز داد. از همـین‌جا بود کـه تاریخ ویکی شروع شد. پروژه‌ای بـه نام گنوپدیـا تحت همان ایدهٔ مطلب آزاد (و نـه تولید ویکی) همراه با نوپدیـا شروع بـه کار کرده بود. این پروژه متعاقباً غیرفعال شد و سازندهٔ آن، ریچارد استالمن کـه بنیـانگذار بنیـاد نرم‌افزارهای آزاد است، شروع بـه پشتیبانی از ویکی‌پدیـا کرد.
کاربران اسپانیـایی درون فوریـه ۲۰۰۲ از ترس تبلیغات تجاری و نبود کنترل درون یک ویکی‌پدیـای انگلیسی‌محور از ویکی‌پدیـا بـه روی Encyclopedia Libre رفتند. کمـی بعد درون همان سال، ولز اعلام کرد کـه ویکی‌پدیـا از این بعد هیچ تبلیغی نشان نخواهد داد و وبگاه آن را بـه wikipedia.org انتقال داد. بعضی پروژه‌ها بـه دلایل ویرایشی خاص بـه جاهای دیگری نظیر ویکی‌اینفو انتقال داده شده‌اند. درون ویکی‌اینفو خبری از «دیدگاه بی‌طرفانـه» نیست.
در تاریخ ۲۱ ژوئن ۲۰۰۳ (۳۰ خرداد ۱۳۸۲) بنیـاد ویکی‌مدیـا از بین ویکی‌پدیـا و نوپدیـا شکل گرفت. ویکی‌پدیـا و پروژه‌های ش که تا به حال تحت ادارهٔ این سازمان ناسودبر کار کرده‌اند. اولین پروژه ویکی‌پدیـا درون ماه اکتبر ۲۰۰۲، بـه یـاد حملات ۱۱ سپتامبر به منظور یـادآوری حوادث آن روز ساخته شد. ویکی‌واژه کـه پروژهٔ فرهنگ واژه‌ها بود درون دسامبر ۲۰۰۲، ویکی‌گفتاورد کـه مجموعه‌ای از گفته‌های معروف بود درست یک هفته بعد از افتتاح ویکی‌مدیـا و پروژه ویکی‌کتاب کـه مجموعه‌ای از کتاب‌های رایگانی هست که با مشارکت همگانی گردآوری شده‌اند درون ماه بعد بـه کار افتاد. ویکی‌مدیـا بعد از آن شروع بـه تشکیل پروژه‌های جدیدی کرد کـه در زیر توضیح داده خواهند شد.
ویکی‌پدیـا از ابتدا وضعیت خود را با شمارش مقاله‌هایش سنجیده‌است. درون دو سال ابتدایی پیدایش خود روزانـه درون حدود ۱۰۰ مقاله یـا کمتر بـه آن اضافه مـی‌شد. ویکی‌پدیـای انگلیسی درون تاریخ ۲۲ ژانویـه ۲۰۰۳ (۲ بهمن ۱۳۸۱) بـه سرعت ۱۰۰٬۰۰۰ مقاله رسید. درون سال ۲۰۰۴ مقاله‌های ویکی‌پدیـا بـه نرخ رشد تقریبی ۱٬۰۰۰ که تا ۳٬۰۰۰ مقاله درون روز رسیدند. درون ۲۵ فوریـه ۲۰۰۴ (۶ اسفند ۱۳۸۲) ویکی‌پدیـا درون تمامـی زبان‌های خود بـه مـیزان ۵۰۰٬۰۰۰ مقاله دست یـافت. درون تاریخ ۲۰ سپتامبر ۲۰۰۴ (۲۹ شـهریور ۱۳۸۳) مقاله‌های ویکی‌پدیـا درون ۱۰۵ زبان بـه یک مـیلیون رسید.
- ویکی‌پدیـا که تا ۲ اردیبهشت ۱۳۹۱ دربرگیرندهٔ ۲۷۹ زبان با بیش از ده مقاله بوده‌است. به‌طور کلی ویکی‌پدیـا دارای ۲۸۵ گونـه زبان ملل دنیـا و بیش از ۲۱ مـیلیون مقاله بوده‌است.
- ویکی‌پدیـا که تا تاریخ ۱۸ اکتبر ۲۰۱۳ (۲۶ مـهر ۱۳۹۲) درون برگیرندهٔ ۲۸۱ زبان با بیش از ده مقاله بوده‌است. به‌طور کلی ویکی‌پدیـا دارای ۲۸۷ گونـه زبان ملل دنیـا و نزدیک بـه ۳۰ مـیلیون مقاله‌است.
ویژگی‌ها
این دانشنامـه روی وبگاه wikipedia.org با استفاده از نرم‌افزاری بـه نام «ویکی» کـه به زبان جزیرهٔ هاوایی بـه معنی «تند» هست ساخته شده‌است. ولز بر این باور هست که ویکی‌پدیـا حتما به کیفیت دانشنامـه بریتانیکا یـا بهتر برسد و چاپ هم بشود. جیمـی ولز بنیـانگذار ویکی‌پدیـا آن را اینگونـه توصیف مـی‌کند
«ویکی‌پدیـا کوششی به منظور آفرینش و پخش دانشنامـه‌ای با بالاترین کیفیت ممکن به منظور همـه مردم روی زمـین و به زبان مادریشان است.»
ویکی‌پدیـا درون مـیان دانشنامـه‌های اینترنتی
دانشنامـه‌های گوناگون دیگری روی اینترنت هستند یـا قبلاً وجود داشته‌اند. درون برخی از آن‌ها مانند دانشنامـه فلسفه استانفورد و نوپدیـا (که دیگر وجود ندارد) سیـاست‌های مقاله‌نویسی سنتی و مالکیت مقاله وجود دارند. به‌طور اتفاقی وبگاه‌هایی مانند h2g2 یـا اوریتینگ۲ وجود دارند کـه به مانند راهنماهایی کلی عمل مـی‌کنند و مقاله‌هایشان توسط همگان نوشته و بازنگری مـی‌شوند. پروژه‌هایی همچون ویکی‌پدیـا، Susning.nu و Enciclopedia Libre همگی ویکی هستند و در همـه آن‌ها مقاله‌ها بـه دست نویسنده‌های بیشماری نوشته مـی‌شوند و هیچ گونـه بازنگری رسمـی روی آن‌ها اعمال نمـی‌شود. ویکی‌پدیـا تبدیل بـه بزرگترین نوع دانشنامـه ویکی چه از نظر تعداد مقاله‌ها و چه از نظر تعداد واژه‌ها شده‌است. از بین تمامـی دانشنامـه‌های موجود، ویکی‌پدیـا بـه خاطر داشتن حق تألیف آزاد گنو متمایز گشته‌است.
ویکی‌پدیـا مصرانـه مـی‌خواهد تنـها یک دانشنامـه باقی بماند. هدف آن تبدیل شدن بـه مجموعه کاملی از دانش بشری نیست. مجموعه سیـاست‌هایی تحت عنوان «ویکی‌پدیـا چه چیزی نیست» وجود دارند کـه مشخص مـی‌کنند چه اطلاعاتی نباید درون ویکی‌پدیـا گنجانده شوند. این سیـاست‌ها که تا به حال غالباً باعث مشاجره بر سر اضافه ، حذف یـا اصلاح مطلبی خاص شده‌اند.
مطالب آزاد
مجوز حق تألیف آزاد گنو (GFDL) کـه مقاله‌های ویکی‌پدیـا با استفاده از آن عرضه مـی‌شوند یکی از مجموعه «کپی‌لفت» کپی‌رایت هست که اجازه توزیع دوباره، خلق آثار مشتق شده و استفاده تجاری از مطالب مقاله‌ها بـه شرط ذکر نام نویسنده و ماندن اثر تحت مجوز GFDL را مـی‌دهد. هنگامـی کـه یک نویسنده اصل اثر خود را بـه پروژه تحویل مـی‌دهد، حق تألیف او روی آن اعمال مـی‌شود ولی حتما قبول کند کـه اثرش را تحت مجوز GFDL درون اختیـار عموم بگذارد. ممکن هست مطالب موجود درون ویکی‌پدیـا روی منابع دیگری کـه از این مجوز استفاده مـی‌کنند قرار بگیرند یـا از آن منابع گرفته شده باشند. مطالب ویکی‌پدیـا از طریق انبارهای اطلاعاتی روی صدها منبع بـه صورت آینـه یـا fork قرار گرفته‌اند. اگر چه تمامـی متون عرضه شده درون ویکی‌پدیـا از مجوز GFDL استفاده مـی‌کنند، درصد بالایی از تصاویر و پرونده‌های صوتی ویکی‌پدیـا رایگان نیستند. اقلامـی چون لوگوی شرکت‌ها، نمونـهٔ آهنگ‌ها یـا تصویرهای دارای حق تألیفِ خبری با درخواست استفاده منصفانـه استفاده مـی‌شوند. اقلامـی نیز وجود دارند کـه با شرط عدم اشتقاق یـا «فقط به منظور ویکی‌پدیـا» بـه این دانشنامـه داده شده‌اند.
زبان‌ها
ویکی‌پدیـا که تا (تا آذر ۱۳۹۴/ دسامبر ۲۰۱۵) دربرگیرندهٔ ۲۸۱ زبان با بیش از ده مقاله بوده‌است. به‌طور کلی ویکی‌پدیـا دارای ۲۹۱ گونـه زبان ملل دنیـا و نزدیک بـه ۳۵ مـیلیون مقاله است.
زبان‌های مختلف بـه صورت مستقل از هم کار مـی‌کنند. ویرایش‌های زبانی بـه بقیـه زبان‌های دیگر محدود یـا وصل نشده‌اند و فقط محدود بـه سیـاست‌های کلی نظیر «دیدگاه بی‌طرفانـه» هستند. با اینکه مقاله‌ها و تصاویر بین زبان‌ها بـه اشتراک گذاشته نشده‌اند ولی اولی از طریق صفحاتی کـه در آن‌ها درخواست ترجمـه مـی‌شود و روی زبان‌های بزرگ‌تر قرار دارند و دومـی از راه انبار عمومـی ویکی‌پدیـا حل شده‌اند. مقاله‌های ترجمـه شده بخش کوچکی از مقاله‌های موجود همـهٔ زبان‌ها را تشکیل مـی‌دهند.
فهرست زیر رتبه‌بندی ۲۰ ویکی‌پدیـای برتر از نظر تعداد مقاله همراه با آمارهای کلی (تا آذر ۱۳۹۴ «دسامبر ۲۰۱۵») است:
ویکی‌پدیـای فارسی هم‌اکنون با ۶۳۹٬۸۸۲ نوشتار (شمارش زنده) درون ردهٔ هجدهم، و در مـیان زبانـهایی کـه عموماً درون خاورمـیانـه تکلم مـی‌شود، بالاتر از زبان عربی (ردهٔ ۲۲)، زبان ترکی استانبولی (ردهٔ ۳۰) و زبان عبری (ردهٔ ۳۸) درون رده نخست قرار دارد. همچنین درون مـیان زبان‌های رایج درون آسیـا، ویکی‌پدیـای فارسی بعد از ویکی‌پدیـای ویتنامـی، ژاپنی و چینی درون ردهٔ چهارم قرار دارد.
آمار کلی ویکی‌پدیـاها (انتهای سال ۲۰۱۵):
- بیش از ۲٬۱ مـیلیـارد ویرایش
- بیش از ۱۴۱ مـیلیون کل صفحات
- بیش از ۳۷٬۰ مـیلیون مقاله
- بیش از ۲٬۴ مـیلیون تصویر
- بیش از ۵۹٬۰ مـیلیون کاربر
- ۴٫۰۲۲ مدیر
ویکی‌پدیـاهای موجود بـه زبان‌های خانوادهٔ زبان‌های ایرانی از این قرارند:
نرم‌افزار و سخت‌افزار
ویکی‌پدیـا توسط برنامـه متن‌باز مدیـاویکی روی دسته‌ای از مـیزبانان وب مستقر درون فلوریدا اجرا مـی‌شود. مدیـاویکی نسخه سوم این برنامـه‌است. درون ابتدا ویکی‌پدیـا روی UseModWiki کـه توسط کلیفورد آدامز (نسخه ۱) نوشته شده بود کار مـی‌کرد. درون ابتدا به منظور پیوندهایش از سرهم‌نویسی نگارش شتری استفاده مـی‌کرد ولی بعدها امکان استفاده از کروشـه (bracket) هم درون آن ایجاد شد. ویکی‌پدیـا ژانویـه ۲۰۰۲ درون نسخه جدید خود (فاز دوم پروژه) از موتور پی‌اچ‌پی‌ویکی روی پایگاه داده مای‌اس‌کیوال استفاده کرد. این نرم‌افزار کـه نسخه دوم بـه حساب مـی‌آمد توسط ماگنوس مانسک و مخصوص دانشنامـهٔ ویکی‌پدیـا نوشته شده بود. بـه خاطر تقاضاهای زیـاد بـه منظور بهبود کیفیت، اصلاحات زیـادی روی آن انجام شد. سرانجام این نرم‌افزار توسط لی دانیل کراکر دوباره‌نویسی شد. این نرم‌افزار کـه نسخه شماره سه محسوب مـی‌شد درون ژوئیـه ۲۰۰۲ نوشته شد و مدیـاویکی نام‌گذاری گردید. مجوز استفاده از آن تحت گنو هست و درون تمامـی پروژه‌های ویکی‌مدیـا از آن استفاده مـی‌شود.
ویکی‌پدیـا روی دسته‌ای از مـیزبان‌های وب لینودر فلوریدا و چهار مکان دیگر مـیزبانی مـی‌شود. این وبگاه که تا سال ۲۰۰۴ تنـها روی یک سرور بود که تا آنجا کـه تنظیمات مـیزبان آن تقسیم بـه چندین قسمت شد. درون ژانویـه ۲۰۰۵ ویکی‌پدیـا روی ۳۹ سرور مختلف درون فلوریدا مشغول بـه کار بود. پیکربندی آن عبارت هست از یک بانک اطلاعاتی بزرگ تحت مای‌اس‌کیوال، چندین مـیزبان خادم بانک اطلاعاتی و ۲۱ مـیزبان وب کـه با نرم‌افزار آپاچی کار مـی‌کنند و ۷ که تا که تحت مـیزبان Squid Cache کار مـی‌کنند.
در سپتامبر ۲۰۰۵، گروه مـیزبان‌های وب ویکی‌پدیـا بـه بیش از ۱۰۰ عدد افزایش یـافت و بنابر تقاضای مسئول مرکز داده‌ها، تمامـی مـیزبان‌ها با موفقیت، بـه ساختمان جدید واقع درون مرکز شـهر تامپا انتقال داده شدند.
تقاضاهای صفحهٔ وب ابتدا بـه مـیزبانان مخزن Squid caching فرستاده مـی‌شوند. درخواست‌هایی کـه قابلیت انجام شدن درون این مـیزبان‌ها را ندارند بـه دو مـیزبان متعادل‌ساز کـه نرم‌افزار perlbal روی آن‌ها نصب هست فرستاده مـی‌شوند. سپس تقاضاها به منظور یکی از مـیزبان‌های وب آپاچی فرستاده مـی‌شوند که تا مورد پردازش قرار گیرند. مـیزبان‌های وب، صفحات را بـه شکل لازم پردازش مـی‌کنند. به منظور افزایش سرعت، صفحاتی کـه برای کاربران ناشناس پردازش شده‌اند درون یک فایل‌سیستم ذخیره (cache) مـی‌شوند که تا زمانی‌که از درجه اعتبار ساقط شوند. این امر باعث عدم پردازش صفحات معمول شده و در نتیجه درون زمان و انرژی صرفه‌جویی مـی‌شود. ویکی‌مدیـا ساخت شبکه‌ای جهانی از مـیزبانان مخزن درون کنار ۳ مـیزبان مخزن خود درون فرانسه را آغاز کرده‌است که تا سرعت پاسخگویی را بالاتر ببرد. درون حال حاضر یک گروه مـیزبان جدید درون هلند و در کره جنوبی شروع بـه کار کرده‌اند و پاسخگوی بخش بزرگی از ترافیک ویکی‌پدیـا هستند.
گزارش وضعیت رو بـه رشد وبگاه ویکی‌پدیـا بـه صفحه وضعیت فرستاده مـی‌شود.
ویرایش
تقریباً هر کاربری مـی‌تواند مقاله‌های ویکی‌پدیـا را ویرایش کند و تغییرات خود را سریعاً ببیند. فکر ویرایش مقاله‌ها بر این اساس شکل گرفته کـه همکاری کاربران با یکدیگر مـی‌تواند درون بهبود کیفیت مقاله‌ها درون طول زمان تأثیر بـه سزایی داشته باشد؛ همان‌طور کـه در توسعهٔ نرم‌افزارهای متن‌باز داشته‌است. نویسندگان آن نیـازی بـه داشتن مدارک رسمـی یـا تخصص درون زمـینـهٔ موضوعی کـه ویرایش مـی‌کنند ندارند. بـه آن‌ها اخطار داده مـی‌شود کـه ممکن هست مقاله‌های آن‌ها توسط هر و به هر نحوی کـه مـی‌خواهد، بی‌رحمانـه مورد ویرایش قرار گیرند و توزیع شوند. مقاله‌های آن‌ها توسط هیچ شخص خاصی یـا گروه تحریریـه‌ای بازنگری نمـی‌شوند. تصمـیم‌گیری درون مورد مطالب و سیـاست‌های ویرایشی ویکی‌پدیـا با توافق عام و رأی‌گیری صورت مـی‌گیرد، اگر چه تصمـیم آخر همـیشـه با جیمـی ولز است.
به دلیل بازبودن ویکی‌پدیـا «جنگ‌های ویرایشی» (که «جنگ‌های بازنگری» نیز گفته مـی‌شوند) و مشاجره‌های طولانی غالباً وقتی اتفاق مـی‌افتند کـه ویرایشگران با نظرات مختلف خود، با هم بـه توافق نمـی‌رسند. اعضای انجمن‌های ویکی‌پدیـا روند ویرایشی آن را یک عمل دسته‌جمعی و نوعی جریـان اجتماعی و تکامل تدریجی داروینی مـی‌دانند. مقاله‌ها همـیشـه درون معرض ویرایش قرار دارند بدینگونـه کـه ویکی‌پدیـا هیچگاه مقاله‌ای را تمام شده تلقی نمـی‌کند. تخریب، مشکل دائمـی ویکی‌پدیـا بوده‌است، امّا درون این سایت اگر درون مقاله‌ای اقدام بـه تخریب ویـا لجن‌پراکنی صورت پذیرد بلافاصله با اضافات دیگران تصحیح خواهد شد.[۱۷]
سیـاست‌ها
ویکی‌پدیـا از تمام ویرایشگران خود مـی‌خواهد که تا هنگام نوشتن «دیدگاه بی‌طرفانـه» ای داشته باشند و پژوهش ابتکاری خود را درون ویکی‌پدیـا قرار ندهند. نگاه بی‌طرفانـه کـه خود سیـاستی «غیرقابل بازگشت» هست هدف دانشنامـه را اینگونـه برمـی‌شمرد: «نشان عوامل اختلاف، توصیف آن‌ها بـه جای وارد شدن درون آنـها». اگر بـه این مـهم برسیم دیگر ویکی‌پدیـا تنـها از یک «دیدگاه بی‌طرفانـه» بیـان نشده‌است بلکه حاوی تمامـی نظرات بی‌طرفانـه مربوط بـه یک موضوع خواهد بود. این سیـاست بیـان مـی‌دارد کـه به هر دیدگاهی بسته بـه اعتبارش حتما بها داد. از این سیـاست بـه خاطر داشتن هدفی غیرقابل دسترس کـه در مورد آثار بی‌اعتبار بی‌مورد هست و بـه دیدگاه‌های «ضد اخلاقی» اجازه ظهور مـی‌دهد انتقاد شده‌است.
آرا و نظراتی کـه تا پیش از نوشته شدن درون ویکی‌پدیـا منتشر نشده باشند، «تحقیق‌های ابتکاری» تلقی شده و اجازه ورود نخواهند داشت. سیـاست «تحقیق غیر ابتکاری» اینگونـه بیـان مـی‌دارد کـه آثار این چنینی نمـی‌توانند نمایـانگر دیدگاهی بی‌طرفانـه باشند. بعد نظرات یـا دیدگاه‌های جدید ویرایشگران نباید درون ویکی‌پدیـا معرفی شوند.
همکاران ویکی‌پدیـا از سیـاست‌ها و خط‌مشی‌های متنوع کوچک‌تری نیز پشتیبانی مـی‌کنند. بر خلاف دیگر ویکی‌های موجود مانند Ward Cunningham's Portland Pattern Repository، ویکی‌پدیـا بـه جای قرار بحث‌های مربوط بـه تغییرات مقاله‌ها درون درون آنـها، صفحاتی جداگانـه را بـه نام «بحث» بـه این کار اختصاص داده‌است. همکاران ویکی‌پدیـا گاهی مقاله‌هایی را کـه احساس مـی‌کنند مناسب یک دانشنامـه نیست، تغییر یـا انتقال داده یـا حذف مـی‌کنند. تعاریف فرهنگ واژه‌ها (dicdefs) یـا اصل متن‌ها از اینگونـه مقاله‌ها هستند. گاهی ویرایش‌های مختلف ویکی‌پدیـا به منظور خود سبک نوشتاری خاصی ایجاد مـی‌کنند.
مدیریت و ویرایشگری
تفاوت‌های منحصربه‌فرد خاصی بین ویرایشگرهای ویکی‌پدیـا وجود ندارد و تصمـیم‌ها با رأی اکثریت گرفته مـی‌شوند. درون ماه دسامبر ۲۰۰۵، ویکی‌پدیـا حدوداً دارای ۲۷٬۰۰۰ کاربر بوده‌است کـه هر کدام دست کم درون روز پنج ویرایش یـا اثر از خود بـه جا گذاشته‌است. بنابر آمارهای ویکی‌مدیـا، یک چهارم ترافیک ویکی‌پدیـا از سوی کاربرانی هست که دارای حساب نیستند و کمتر دست بـه ویرایش مقاله مـی‌زنند.
وظایف نگه‌داری بـه عهده گروه‌های داوطلبی از توسعه‌دهندگان، ناظران، مأموران و مدیران کـه به صدها نفر مـی‌رسند است. مدیران بزرگترین گروه بین آن‌ها هستند کـه توانایی جلوگیری از ویرایش یک مقاله یـا جلوگیری از دسترسی کاربران خاص طبق سیـاست‌های جامعه را دارند. کاربران زیـادی که تا به حال بـه صورت اضطراری یـا دائم از ویرایش مقاله درون ویکی‌پدیـا منع شده‌اند. ممکن هست تخریب یـا تخلف از سیـاست‌ها، باعث منع اضطراری یک کاربر گردد. درون حالی‌که تصمـیم اخراج بلندمدت یـا همـیشگی توسط آقای ولز یـا کمـیته داوری تخلفات جدی و دامنـه‌دار اتخاذ مـی‌شود.
ویکی‌پدیـا از طریق بنیـاد ویکی‌مدیـا برپا شد. هزینـه‌های ربع چهارم سال ۲۰۰۵ آن معادل ۳۲۱٬۰۰۰ دلار آمریکا بوده کـه ۶۰٪ آن مربوط بـه سخت‌افزار است. هم‌اکنون بنیـاد ویکی‌مدیـا بر روی کمک‌های خصوصی تکیـه دارد و از رایزن‌های مالی استفاده مـی‌کند. رایزنی مالی سال ۲۰۰۷ موجب جمع‌آوری مبلغی بیش از ۱ مـیلیون دلار شد.
رئیس پیشین بخش ویرایش ویکی‌پدیـا، لری سنگر گفته‌است وجود مجوز جی‌اف‌دی‌ال (GFDL) «به‌عنوان ضمانت آزادی، انگیزه خوبی به منظور کار درون یک دانشنامـه آزاد است.» پروفسور آندریـا سیفولیلی درون مطالعه ویکی‌پدیـا به‌عنوان یک انجمن، اینطور مطرح مـی‌کند که: «هزینـه‌های پایین شرکت درون نرم‌افزار ویکی، خود عامل فروگشایی به منظور توسعه جمعی هست و دیدگاه «ساختِ خلاقانـه» مـیزان شرکت‌پذیری را بالا مـی‌برد». ویکی‌پدیـا را از منظر تجربه‌ای اجتماعی درون آنارشیسم یـا دموکراسی نیز مورد بررسی قرار داده‌اند. بنیـانگذار آن اینگونـه پاسخ مـی‌دهد کـه حتماً قرار نیست اینطور باشد اگرچه ممکن هست دستاوردش این بوده باشد. درون جستجویی کـه داخل ویکی‌پدیـا انجام شد صفحه‌ای پیدا شد کـه نویسنده آن اینگونـه بیـان داشته کـه ارزش این دانشنامـه بـه خاطر آن هست که ویکی‌پدیـا انجمنی اجتماعی است. بـه این معنا کـه مـی‌توان از نویسندگان خواست که تا از کار خود دفاع کرده یـا آن را روشن سازند و بحث‌ها سریعاً قابل مشاهده‌اند. ویرایش‌های گوناگون ویکی‌پدیـا غالباً دارای مـیزهای مرجعی هستند کـه اعضای انجمن درون آنجا بـه پرسش‌ها پاسخ مـی‌دهند.
جامعهٔ کاربری
ویکی‌پدیـا بـه عنوان یک دانشنامـه برخط هم‌زمان بـه بسیـاری از زبان‌ها نوشته مـی‌شود و همکاران آن افرادی از سراسر جهان هستند و هری مـی‌تواند بـه رشد آن کمک کند. این دانشنامـه از زمان تولد تاکنون، رشد بسیـار سریعی داشته و بزرگترین وبگاه دانشنامـه‌ای با بیش از ۸۰ مـیلیون بازدیدکننده درون ماه هست و بیش از ۹۰٬۰۰۰ کاربر فعال دارد کـه بر روی بیش از ۱۸٬۰۰۰٬۰۰۰ مقاله بـه ۲۷۰ زبان کار مـی‌کنند.
در یک مقالهٔ تحقیقاتی منتشرشده درون سال ۲۰۱۲ درون پلاس وان، طاها یـاسری و همکاران با بررسی مـیزان مشارکت کاربران درون طول شبانـه‌روز سهم مناطق جهان را درون ویرایش چند نسخهٔ مختلف ویکی‌پدیـا تخمـین زدند. این بررسی‌ها نشان دادند به منظور مثال غالب مشارکت‌های انجام‌شده درون ویکی‌پدیـای فارسی از اروپا و آمریکای شمالی بوده‌است. یـا مثلاً ۵۰٪ ویرایش‌های انجام‌شده از آمریکای شمالی درون ویکی‌پدیـای انگلیسی بوده‌اند و برای ویکی‌پدیـای انگلیسی ساده این مقدار ۲۵٪ بوده‌است.[۱۸]
دوره‌های آموزشی ویرایش درون ویکی‌پدیـا توسط گروه‌های سیـاسی
صهیونیست‌ها
اه دوره ویکی‌نویسی صهیونیستهانیویورک تایمز از قول هاآرتص مـی‌نویسد هدف سازماندهان این دوره، دو چیز بوده‌است. یکی اینکه بتوانند مردمـی را کـه نقطه نظرات ایدیولوژیکی خود را بـه اشتراک مـی‌گذارند، درون ویرایش و نوشتن درون ویکی‌پدیـای عبری مشارکت دهند و از این طریق بتوانند افکار عمومـی اسرائیل را تحت تأثیر قرار دهند و دیگری اینکه درون ویکی‌پدیـای انگلیسی ویرایش داشته باشند که تا وجهه اسرائیل درون سطح جهانی بهبود یـابد.[۱۹]
نیویورک تایمز از قول روزنامـه اسرائیلی آروتز شوا مـی‌نویسد آیلت شیکد عضو اسرائیل من، یکی از سازماندهان دوره گفت کـه به کار بردن کلمـهٔ «اشغالی» درون مدخلهایی از ویکی‌پدیـا کـه دربارهٔ تسخیر سرزمـین فلسطین توسط اسرائیل درون سال ۱۹۶۷ بحث مـی‌کنند، دقیقاً از مشکلاتی هست که وی امـیدوار هست که توسط تیمـی جدید از ویرایشگران، حل شود.[۱۹][۲۰]
جایزه انجمن ایشانیویورک تایمز از قول هاآرتص مـی‌نویسد انجمن ایشا جایزه‌ای را به منظور «بهترین ویرایشگر صهیونیست»، یعنیی کـه طی چهار سال آینده بتواند درون بیشترین تغییرات «صهیونیستی» درون ویکی‌پدیـا مشارکت داشته باشد، تعیین کرد. این جایزه مسافرت با بالون ورزشی بر فراز اسراییل است.[۱۹]
ارزیـابی‌ها
ادعای ویکی‌پدیـا مبنی بر دانشنامـه بودن یـا اینطور نشان دادن، همـیشـه مایـهٔ بحث بوده‌است. ویکی‌پدیـا را همـیشـه بـه خاطر کمبود محسوس اطمـینان، فراگیری و قدرت کنترل‌کننده، مورد انتقاد قرار داده‌اند. بسیـاری از کتابداران، دانشگاهیـان و نویسندگان دانشنامـه‌هایِ رسمـی‌تر بر این باورند کـه ویکی‌پدیـا به‌عنوان یک مرجع کاربردپذیری کمـی دارد یـا هرگز ندارد. ویکی‌پدیـا دست کم درون برخی محیط‌های دیگر از نظر کیفی، مقبولیتی کافی دارد. این دانشنامـه برنده یک آزمایش مقایسه‌ای توسط مجله آلمانی سِ تِ c't شده‌است. بیشتر ستایش آن بـه دلیل مطالب آزاد و اجازه ویرایش توسط همگان است.
انتقادات
همچنین نگاه کنید به: نقد ویکی‌پدیـا
منتقدین بر این باورند کـه مجوز ویرایش همگانی، ویکی‌پدیـا را دانشنامـه‌ای غیرقابل اعتماد ساخته‌است. فیلیپ بردلی درون مصاحبه‌ای کـه با روزنامـه گاردین درون سال ۲۰۰۴ انجام داد گفت کـه او هرگز از ویکی‌پدیـا استفاده نمـی‌کند و «هیچ کتابدار دیگری را نمـی‌شناسد کـه این کار را انجام دهد. مشکل اصلی عدم وجود قدرت کنترل‌کننده درون ویکی‌پدیـا است. درون کتب منتشرشده، ناشر حتما تضمـین کند کـه اطلاعات کتابش درست هست زیرا امرار معاش او بستگی بـه آن دارد. اما با وجود چیزی مثل ویکی‌پدیـا همـه آن بر باد مـی‌رود.» تد پاپاس رئیس ویرایشگران دانشنامـه بریتانیکا درون مصاحبه‌ای با گاردین اینطور مـی‌گوید که: «فرضیـهٔ ویکی‌پدیـا بر این استوار هست که پیشرفت مداوم بـه کمال مـی‌انجامد. این فرضیـه هیچگاه ثابت نشده‌است.» دانا بوید درسال ۲۰۰۵ درون بحثی پیرامون ویکی‌پدیـا به‌عنوان یک منبع دانشگاهی اینطور مـی‌گوید کـه «ویکی‌پدیـا هیچگاه یک دانشنامـه نخواهد شد ولی حتماً درون آینده تبدیل بـه منبع گسترده‌ای از دانش مـی‌شود کـه برای اه مختلف ارزش زیـادی خواهند داشت.» با اینحال هنوز هم دانشنامـه‌های سنتی حق خود مـی‌دانند کـه هیچ مسئولیتی درون قبال خطاهای احتمالی بـه گردن نگیرند.
رابرت مک‌هنری ویرایشگر سابق بریتانیکا درون مقاله‌ای تحت عنوان «دانشنامـهٔ مورد اعتماد» ویکی‌پدیـا را مورد انتقاد قرار داده‌است و مـی‌نویسد «هر چند کـه ممکن هست مقاله‌ای درون ویکی‌پدیـا بـه درجه اعتبار بالایی دست یـابد ولی که تا ابد درون معرض تغییر دخالت‌کنندگان بی‌اطلاع یـا کم‌سواد قرار خواهد داشت.» آرون کرون مقاله تکذیبیـه‌ای درون رد روش‌های مک‌هنری نوشته و آن‌ها را FUD کـه نوعی فن تجاری بـه حساب مـی‌آید و در زبان انگلیسی مخفف سه واژه بـه معنای «ترس، عدم اطمـینان و شک» مـی‌باشد اطلاق کرده‌است. رئیس بخش تحریریـه سابق، لری سانگر درون اواخر سال ۲۰۰۴، از ویکی‌پدیـا بـه دلیل داشتن ماهیت «ضد نخبه» کـه باعث رد بازنگری رسمـی مـی‌شود و در نتیجه موجب کاهش اعتبار مقاله‌های آن مـی‌گردد انتقاد کرد.
ویکی‌پدیـا را بـه خاطر فراگیر نبودن مورد اتهام قرار داده‌اند زیرا ماهیت آن داوطلبانـه‌است و مـی‌تواند بازتاب جانبداری‌های جهت‌دار نویسندگانش باشد. دال هویبرگ رئیس بخش تحریریـه دانشنامـهٔ بریتانیکا اینطور بیـان مـی‌دارد کـه «مردم دربارهٔ چیزهایی مـی‌نویسند کـه به آن‌ها علاقه دارند درون نتیجه بسیـاری از موضوعات پوشش داده نمـی‌شوند ولی وقایع خبری با تمام جزئیـاتشان ذکر مـی‌شوند. مدخل مربوط بـه تندباد فرنسس پنج برابر بزرگی مدخل مربوط بـه هنر چین هست و مدخل خیـابان کورونیشن دو برابر مدخل مربوط بـه تونی بلر است.» لری سنگر رئیس بخش سابق ویرایش نوپدیـا درون سال ۲۰۰۴ گفت: «هنگامـی کـه به یک مسئله نسبتاً تخصصی مـی‌رسیم (که خارج از علاقه مردم است) اعتبار مقاله‌ها بسیـار غیرقابل اعتماد مـی‌شود.»
در ماه مـه سال ۲۰۰۵ (خرداد ۱۳۸۴) مثال هویبرگ صحت خود را از دست داد: مقالهٔ مربوط بـه هنر چین تقریباً سه برابر مقالهٔ مربوط بـه تندباد فرنسس شد و مقاله مربوط بـه تونی بلر درون حدود ۵۰٪ بزرگ‌تر از مقالهٔ خیـابان کورونیشن گردید. این نکته کاملاً روشن هست که مقاله‌هایی کـه در پرسش مطرح شده بودند تنـها به‌عنوان مثال‌هایی به منظور گرایش متمایل نویسندگان آورده شده بودند؛ اگر چه مـی‌توان از این مثال‌ها به منظور نشان روند رو بـه تعادل منطقی ویکی‌پدیـا استفاده کرد.
ویکی‌پدیـابه دلیل اینکه اجازه مـی‌دهد مقاله‌هایش ضمن وقایع جاری بـه روز شوند یـا مقاله‌ای بر اساس رویداد روز خلق شوند ستایش شده‌است. به منظور نمونـه مقالهٔ مربوط بـه زلزله اقیـانوس هند کـه اندکی بعد از وقوع آن درون ویکی‌پدیـای انگلیسی نوشته شد بـه سرعت توسط بعضی از مطبوعات چاپ شد. بـه همـین دلیل محدودهٔ موضوعی این دانشنامـه مـی‌تواند بسیـار وسیعتر از بقیـه دانشنامـه‌ها باشد.
مجله آلمانی رایـانـه‌ای c't درون اکتبر ۲۰۰۴ (مـهر ۱۳۸۳) مقایسه‌ای بین دانشنامـه‌های براکهاوس پرمـیوم، مایکروسافت انکارتا و ویکی‌پدیـا انجام داد. کارشناسان ۶۶ مقاله از رشته‌های گوناگون را ارزیـابی د. امتیـازات نـهایی از این قرار بودند، ویکی‌پدیـا ۶٫۳ از ۵ (-B)، براکهاوس پرمـیوم ۳٫۳ و مایکروسافت انکارتا ۱٫۳. اِمـیگ و هِرینگ پروفسورهای دانشگاه ایندیـانا درون تحلیلی پیرامون دانشنامـه‌ها اینطور مـی‌نویسند کـه «ویکی‌پدیـا درون قلمروهایی کـه توانایی بیشتری دارد، همچون فناوری و وقایع جاری، اطلاعات سنتی را بـه روز مـی‌کند.»
قیـاس خوبی کـه مـی‌توان درون مورد نقاط قدرت و ضعف ویکی‌پدیـا انجام داد درون مقایسه استانداردهای دادگاه و مدارک کارآگاهی است. این حقیقت کـه هر مـی‌تواند ویکی‌پدیـا را ویرایش کند این ادعا را کـه مـی‌شود که تا حد مدارک دادگاه بـه آن اعتماد کرد مشکل مـی‌سازد. با اینحال بازبودن آن بـه سوی خیل وسیع ویرایشگران این اجازه را بـه ویکی‌پدیـا مـی‌دهد که تا به وسعت و عمق خلاقیت و ارتباطاتی کـه باعث ایدئال شدن آموختن و جستجوی آراء مـی‌شوند برسد. این روند بسیـار شبیـه بـه روشی هست که درون آن استفادهٔ بلندنظرانـه‌تر از مدارک کارآگاهی مـی‌تواند باعث رسیدن بـه سرنخ‌های مـهم و مدارک بیشتر بشود. این روند مـی‌توانست توسط استانداردهای سختگیرانـهٔ دادگاهی درون نطفه خفه شود.
ویرایش دسته‌جمعی
روند ویرایشی ویکی‌پدیـا اینطور فرض مـی‌کند کـه قرار مقالات درون معرض ویرایش همگانی باعث صحت مطالب مـی‌شود. سانگر پیش از این با اشاره بـه قانون لینوس درون مورد توسعه متن‌بازگفته بود: «با داشتن چشم‌های زیـاد، خطاهای کمتری رخ خواهند داد.». مرورگران زیـاد مقاله‌های ویکی‌پدیـا باعث مـی‌شود که تا مطالب خرابکارانـه و جانبدارانـه بـه سرعت واگردانی شوند.[۲۱]جوی ایتو یکی از شخصیتهای برجستهٔ فناوری درون مورد صحت مطالب ویکی‌پدیـا اینطور مـی‌نویسد کـه «هر چند این مسئله کمـی بستگی بـه نوع رشته دارد، پرسش این هست که آیـا مطلبی کـه از یک منبع اطلاعاتی دقیق بـه دست مـی‌آید درست‌تر هست یـا مطلبی کـه توسط صدها هزار نفر (با امکان ویرایش) دیده شده و هنوز باقی‌مانده!» درون آزمایش غیررسمـی کـه روی توانایی ویکی‌پدیـا درون کشف اطلاعات غیرصحیح انجام شد، نویسنده اینطور بیـان مـی‌دارد کـه این جریـان «مکانیسمـی حقیقت یـاب نیست بلکه بیشتر شبیـه مکانیسم رای‌گیری است، درون نتیجه ممکن هست مطلبی کـه اشتباه بـه «نظر» نرسد صحیح تلقی شود.»
ویکی‌پدیـا دارای انجمنی از کاربران هست که هر چند نسبتاً کم هستند ولی بسیـار فعال هستند. اِمـیگ و هِرینگ مـی‌گویند «هنگامـی کـه گروه اندکی از کاربران درون یک سیستم باز ویرایشی بـه صورت یک کنسرت و همراه با هنجارهای توافقی کار مـی‌کنند، مـی‌توانند بر مطالب تولیدشده درون سیستم، تنوع حذف مطالب، مشاجرات، تناقضات و سازگاری نظر شرکت کنندگان کنترل کاملی داشته باشند.» ویرایشگران ویکی‌اینفو کـه ویکی‌پدیـا روی وبگاه آن‌ها fork شده‌است از این کـه بعضی افراد کاربران جدید را ناعادلانـه «جن» یـا «کاربران مشکل ساز» لقب مـی‌دهند و آن‌ها را از ویرایش و نوشتار منع مـی‌کنند انتقاد مـی‌کنند. انجمن ویکی‌پدیـا بـه دلیل محول ویرایش مقاله‌ها بـه کاربرانی کـه مشکلات آن مقاله‌ها را مطرح ساخته‌اند مورد انتقاد واقع شده‌است.
بسیـاری از مشارکت‌جویـان مـی‌گویند کـه ویرایش ویکی‌پدیـا بـه دلیل وجود کشمکش‌ها، کار بسیـار سختی است. کاربرانی هستند کـه با داشتن وقت زیـاد و عقاید خاص، رأی خود را پیش مـی‌رانند زیرا هیچ‌وقت و نیروی مقابله با تعصب آن‌ها را ندارد.
ارجاع بـه ویکی‌پدیـا
ویکی‌پدیـا که تا به حال توسط رسانـه‌ها، مراکز علمـی و دیگر منابع به‌عنوان مرجع یـا ضمـیمـه، مورد استفاده قرار گرفته‌است. سازمان‌های خبری مقاله‌های ویکی‌پدیـا را به‌عنوان منبع نام‌اند یـا درون گوشـهٔ صفحهٔ وب خود، برایب اطلاعات بیشتر، ارجاعی بـه آن گذاشته‌اند. بعضی از آن‌ها این کار را به‌طور مرتب انجام مـی‌دهند. بنابر فهرستی کـه توسط ویرایشگران ویکی‌پدیـا تهیـه شده‌است، مقاله‌های ویکی‌پدیـا بیشتر از همـه جا درون رسانـه‌های خبری ذکر شده‌اند. درون رده‌های پایینتر، تحقیقات علمـی، کتاب‌ها، همایش‌ها و دادگاه‌ها قرار دارند. ارجاع‌های زیـادی بـه مقاله‌های ویکی‌پدیـا درون بخش «دیدگاه‌های بهتر» روزنامـهٔ علم (Science Journal) قرار گرفته‌است. اولین ارجاع این روزنامـه، پیوندی بـه مقالهٔ ویکی‌پدیـا تحت عنوان «A White Collar Protein Senses Blue Light» (لیدن، ۲۰۰۲) بود. بعد از آن مقاله‌های زیـادی بـه پیوندهای مشابه ارجاع داده‌اند.
ارجاع بـه ویکی‌پدیـا درون رسانـه‌های فارسی
در رسانـه‌های فارسی بسیـاری از مقالات ویکی فارسی کپی و منتشر مـی‌شود و غالباً منبع آن نیز ذکر نمـی‌شود درون پایـان‌نامـه‌های دانشجویی بـه وفور از منابع ویکی‌پدیـا استفاده مـی‌شود با این تفاوت کـه دانشجو ریفرنس‌های ویکی‌پدیـا را با نام خودش جا مـی‌زند و بسیـاری از استادان نیز دانسته یـا نادانسته مطالب را مـی‌پذیرند. همـین کار درون خصوص مقاله‌های انگلیسی ویکی‌پدیـا مـی‌شود. پژوهشگر یک یـا چند سرفصل را ترجمـه و ریفرنس‌ها را بدون بیـان ویکی‌پدیـا درون پایـان مـی‌آورد. البته موارد بسیـار زیـادی نیز بخوبی منبع: ویکی‌پدیـا را مـی‌آورند. در سالهای اخیر مراجعه بـه ویکی‌پدیـای فارسی افزایش چشمگیری داشته کـه علت آن جلب اعتماد و همچنین مزایـای متعددی هست که سایت ویکی‌پدیـا از آن برخوردار است. آمار نشان مـی‌دهد کـه در سال ۲۰۰۹ مـیلادی درون حدود نیمـی از بازدیدهای کاربران ایرانی از نسخه انگلیسی ویکی‌پدیـا انجام مـی‌شده و کمـی بیشتر از نیمـی از دیگر مراجعات بـه نسخه فارسی این دانشنامـه جهانی بوده‌است. بررسی همـین آمار به منظور سالهای پیـاپی اما حکایت از استقبال فزاینده جامعه ایرانی از نسخه فارسی ویکی‌پدیـا دارد به‌طوری‌که درون سال ۲۰۱۳ درون حدود ۷۵ درصد از مراجعات ایرانیـان برایب اطلاعات از این دانشنامـه بـه نسخه فارسی بوده و نسخه انگلیسی تنـها حدود ۲۲ درصد از مراجعات از ایران را بـه خود جلب کرده‌است.
طی این مدت البته تعداد مقالات نسخهٔ فارسی ویکی‌پدیـا نیز رشد چشمگیری را نشان مـی‌دهد به‌طوری‌که شمار مقالات این دائرةالمعارف فارسی هم‌اینک از مرز ۳۴۶ هزار مقاله گذشته و از این نظر، زبان پیشرو درون مـیان زبان‌های منطقه خاورمـیانـه است.[۱] [۲]
ویکی‌پدیـای فارسی
بر اساس یک بررسی درون ژوئیـهٔ ۲۰۱۳ از مـیان حدود ۳۳۱هزار مقاله ویکی‌پدیـای زبان فارسی ۹۶۳ مقاله درون زمـینـه‌های سیـاست، و مذهب درون ایران هستند. از این مـیان بیشترین حجم بـه مسایل سیـاسی و بیش از همـه بـه «انتخابات ۸۸» و « سبز» اختصاص دارد.[۲۲] درون سال ۲۰۱۵ هدفمند مقالات ویکی دربارهٔ موضوعات مذهبی، سیـاسی، یـا غیره درون ایران برداشته شد اما سرور فایل‌های تصویری ویکی درون ایران بـه صورت طولانی مدت از دسترس خارج شد و هنوز قابل دسترسی نیست.
قطع دسترسی بـه ویکی‌پدیـا درون ترکیـه
از ساعت ۸ بامداد روز شنبه ۲۹ آوریل (۹ اردیبهشت) دسترسی بـه پایگاه اینترنتی دانشنامـهٔ ویکی‌پدیـا بـه تمامـی زبان‌های آن، و از آن‌جمله زبان ترکی استانبولی، درون این کشور قطع شد. سازمان اطلاعات و فناوری اطلاع‌رسانی ترکیـه درون بیـانیـه‌ای اعلام کرد کـه «بعد از ارزیـابی‌های فنی و بررسی‌های حقوقی بر اساس ماده ۵۶۵۱ قانون نظارت اینترنتی این تصمـیم اتخاذ شده‌است.»[۲۳]خبرگزاری فرانسه بـه نقل از رسانـه‌های دولتی ترکیـه نوشته‌است کـه این محدودیت بـه دلیل ناموفق بودن ویکی‌پدیـا درون «حذف محتوای مشوق تروریسم و حاوی اتهام همکاری ترکیـه با گروه‌های تروریستی» صورت گرفته‌است. جیمـی ویلز، بنیـانگذار ویکی‌پدیـا درون واکنش بـه این اقدام ترکیـه، درون صفحه توئیتر خود تصریح کرد کـه «دسترسی بـه اطلاعات از حقوق اساسی بشر است» و خطاب بـه مردم ترکیـه گفت کـه «در جدال به منظور دستیـابی بـه این حق، همواره درون کنار شما خواهم بود».[۲۴]
جوایز و توجه سازمان‌های بین‌المللی
ویکی‌پدیـا درون ماه مـی۲۰۰۴ (خرداد ۸۳) دو جایزهٔ مـهم را از آن خود کرد. نخستین جایزه Golden Nica به منظور Digital Communities بود کـه توسط Prix Ars Electronica اعطا شد. این جایزه بـه همراه ۱۰٬۰۰۰ یورو و دعوت از ویکی‌پدیـا بـه جشنوارهٔ سال بعد PAE Cyberarts اتریش بود. دومـی جایزه Judges' Webby به منظور بخش «انجمن» بود. همچنین ویکی‌پدیـا نامزد جایزه «بهترین کوشش» از سوی Webby شد.
در سپتامبر ۲۰۰۴ (شـهریور ۱۳۸۳) ویکی‌پدیـای ژاپنی موفق بـه دریـافت جایزهٔ ساخت وب (Web Creation) از سوی انجمن تبلیغ‌کنندگان ژاپن شد. این جایزه معمولاً بـه افرادی اعطا مـی‌شود کـه سهم بزرگی درون پیشبرد وب بـه زبان ژاپنی دارند و این بار جایزه بـه شرکت‌کنندگان دائم ویکی‌پدیـای ژاپنی داده شد.
در سال ۲۰۰۶ گزارش تحقیقی مولتی‌اسکوپ نشان داد کـه ویکی‌پدیـای هلندی با امتیـاز ۸/۱ بعد از گوگل و جی‌مـیل محبوبترین وبگاه اینترنتی بـه زبان هلندی بوده‌است.
مجلهٔ تایم درون گزارش سال ۲۰۰۶ خود، جیمـی ولز را درون گروه ۱۰۰ فرد تأثیرگذار سال اعلام کرد.
همچنین درون همـین سال ویکی‌پدیـای روسی برندهٔ جایزهٔ رانِت (روسی: Премия Рунета) درون بخش «دانش و آموزش» شد. این جایزه از طرف دولت اعطا مـی‌شود.
همچنین ویکی‌پدیـا جایزهٔ یک مـیلیون دلاری مدیریت پروژه را از همایش دکرت صفاجو دریـافت کرد.
سازمان ملل متحد
طی سالهای گذشته ویکی‌پدیـا از طرف سازمان ملل متحد نیز بـه عنوان عامل گسترش دانش بـه صورت مردم نـهاد معرفی شده و حتی درون راستای رشد و گسترش ویکی بـه این پروژه کمک شده‌است.
ویکی‌پدیـا بر اساس این هدف هست که دانش مـی‌تواند موفق‌ترین چیزی باشد کـه با مدیریت خود مردم ایجاد شود.[۲۵]
پلتفورم اه توسعه پایدار United Nations:
به عنوان بخشی از پروژه «دسترسی بـه دانش» (ویکی‌پدیـا) ما بـه گسترش ویکی‌پدیـاهای هندی بـه عنوان نـهادهای تأثیرگذار دانش عمومـی دیجیتال کمک مـی‌کنیم.[۲۶]
پروژه‌های مشابه
ویکی‌مدیـا دارای چندین پروژهٔ متن-آزاد مـی‌باشد کـه وظایف غیر دانشنامـه‌ای را انجام مـی‌دهند، از جمله:
- ویکی‌واژه: کـه بزرگترین پروژهٔ دیگر ویکی و دربارهٔ فرهنگ واژه و اصطلاحات آزاد است.
- ویکی‌کتاب: درسنامـه‌ها و دفترچه‌های راهنمای آزاد
- ویکی‌سفر: راهنماهای سفر
- ویکی‌گفتاورد: دانشنامـه آزاد نقل قول‌ها
- ویکی‌نبشته: مخزن چندزبانـه متون منبع آزاد
- ویکی‌انبار: انبار پرونده‌های چندرسانـه‌ای عمومـی
- ویکی‌داده: پایگاه داده آزاد
- ویکی‌خبر: مرجع خبری با محتوای آزاد
جستارهای وابسته
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط بـه ویکی‌پدیـا درون ویکی‌گفتاورد موجود است.- ویکی‌پدیـای فارسی
- نقد ویکی‌پدیـا
- ویکی‌پدیـا:ویکی‌نویسی
- ویکی‌پدیـا:تکذیب‌نامـهٔ عمومـی
آشنایی با محیط ویکی‌پدیـا
پانویس
یـادداشت‌ها
منابع
- فهرست ویکی‌پدیـاها فراویکی (نسخهٔ فارسی) List of Wikipedias wikimedia (نسخهٔ انگلیسی)
پیوند بـه بیرون
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ ویکی‌پدیـا موجود است. مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط بـه ویکی‌پدیـا درون ویکی‌گفتاورد موجود است.- دروازهٔ ویکی‌پدیـا
- تعریف ویکی‌پدیـا درون واژه‌نامـه کمبریج
شمارشگرها
- تعداد ویرایش‌های مقالات
- ویرایش‌های هر کاربر
- ویرایش‌های هر کاربر ۲
- آمار نوشتن خلاصه به منظور ویرایش‌های هر کاربر
آمارها
- وبگاه الکسا
- آمارهای ویکی‌پدیـاها
- صورت وضعیت ویکی‌پدیـاها
[ویکی‌پدیـا - ویکی‌پدیـا، دانشنامـهٔ آزاد مقاله پشتو درباره کتاب]
نویسنده و منبع | تاریخ انتشار: Sat, 18 Aug 2018 22:58:00 +0000