پرش بـه ناوبری پرش بـه جستجو
استان فارس یکی از استان‌های ایران هست که درون بخش جنوب این کشور واقع شده‌است.[۵] آب و هوای استان فارس درون نقاط مختلف این استان بـه سه گونـه کوهستانی، طرح احیای گونه های بومی در حال انقراض در بویراحمد اجرا شد معتدل و گرم تقسیم مـی‌شود.[۶] این استان با مساحتی درون حدود ۱۲۲٬۶۰۸ کیلومتر مربع، چهارمـین استان بزرگ و با جمعیتی معادل ۴٬۸۵۱٬۲۷۴ تن، بر طبق برآورد جمعیتی سال ۱۳۹۵ خورشیدی مرکز آمار ایران، چهارمـین استان پرجمعیت ایران به‌شمار مـی‌رود. طرح احیای گونه های بومی در حال انقراض در بویراحمد اجرا شد بر اساس تقسیمات کشوری اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۹۰ خورشیدی، استان فارس بـه ۲۹ شـهرستان، ۱۰۰ شـهر، ۸۳ بخش و ۲۰۴ دهستان تقسیم شده‌است.[۲][۳]
مرکز استان فارس، شـهر شیراز هست که بر طبق برآورد جمعیتی سال ۱۳۸۹ خورشیدی سازمان آمار ایران بـه همراه حومـه خود، جمعیتی معادل ۱٬۷۴۹٬۹۲۶ نفر داشته کـه پرجمعیت‌ترین شـهر این استان و پنجمـین شـهر پرجمعیت کشور محسوب مـی‌شود. طرح احیای گونه های بومی در حال انقراض در بویراحمد اجرا شد از دیگر شـهرهای پرجمعیت این استان مـی‌توان بـه شـهرهای مرودشت، جهرم، کازرون و فسا اشاره کرد.[۷]
امروزه به‌جز اکثریت فارسی‌زبان اقوام مختلفی نیز درون این استان زندگی مـی‌کنند؛[۸][۹] از جمله لرها، لارستانی‌ها، قشقایی‌ها، اعراب خمسه، باصری‌ها و لک‌ها،[۸] کـه هر یک بـه گویش‌ها و زبان‌های مختلفی مانند فارسی، لری، لارستانی، قشقایی، سیوندی، دوانی، اردکانی، عربی و کهمره‌ای (بککی) سخن مـی‌گویند.[۱۰][۱۱][۱۲][۱۳][۱۴][۱۵]
منابع مـهم اقتصاد این استان بر پایـه کشاورزی و دامداری،[۸][۹] شـهرک‌های مختلف صنعتی، پالایشگاه‌ها، صنایع پتروشیمـی و نیروگاه‌های مختلف بنا شده‌است.[۱۶][۱۷][۱۸][۱۹]
استان فارس با وجود جاذبه‌های متعدد فرهنگی، تاریخی، طبیعی و مذهبی، یکی از مراکز مـهم گردشگری ایران است. همچنین شماری از مراکز مـهم دانشگاهی ایران نیز درون این استان واقع شده‌است.[۲۰]
دلیل نام‌گذاری
در این نقشـه واژه فارسستان (Farsistan) به منظور این سرزمـین اطلاق شده‌است.
فارس درون کتیبه‌های هخا بـه صورت پارسه و در نوشته‌های یونانی بـه شکل پرسیس آمده و فارس و فارسی شکل عربی شده پارس و پارسی هستند.[۸][۹][۲۱][۲۲] فارس منطقهٔ وسیعی هست که قسمتی از نیمروز و نیمروز باختری کشور ایران را فراگرفته و تقریباً از یـازده سده پیش از مـیلاد مسیح محل سیکی از طایفه‌های آریـایی بـه نام پارس بوده و به همـین مناسبت بـه پارس موسوم گردیده‌است.[۲۳]
نام خلیج فارس برگرفته از نام همـین منطقه‌است کـه در سال ۱۳۵۲ هجری شمسی درون تقسیمات کشوری ارتباط استان فارس با خلیج فارس قطع شد و مناطق حاشیـه خلیج فارس بـه استان بوشـهر تبدیل گردید.[۲۴]
مرکز استان فارس از آغاز حکومت‌های اسلامـی یـا بـه عبارتی دوران اسلامـی، شیراز بوده‌است.[۲۵]
پیشینـه
پیش از اسلام
ظهور پارسدر چند هزار سال پیش، درون این ایـالت اقوام بومـی این سرزمـین بـه ویژه ایلامـیان سداشته‌اند کـه از آنان آثار زیـادی درون گوشـه و کنار فارس بر جای مانده‌است کـه نشانگر این هست این ناحیـه ناحیـه‌ای آباد و فرهنگی بوده‌است.[۲۱][۲۲][۲۵]پارسها مردمانی آریـایی نژاد بوده‌اند کـه معلوم نیست کِی بـه فلات ایران آمده‌اند، درون کتیبه‌های پادشاه آشور شمشی اداد پنجم ۸۲۳ که تا ۸۱۰ پیش از مـیلاد و در کتیبهٔ سناخریب درون سال ۶۹۱ پیش از مـیلاد و همچنین درون یک رشته از نامـه‌های آرشیو پادشاهان آشور کـه مربوط بـه حوادث ۶۵۳ که تا ۶۵۲ پیش از مـیلاد است، پارسوآش بـه عنوان یکی از ایـالات منتهی عیلامـی ذکر شده‌است، بـه عقیده محققان پارسوآش امکان دارد کـه همان پارس باشد.[۲۶] درون برخی از منابع پارسوا با پارسواش یکسان دانسته شده‌است اما ریچارد نلسون فرای مـی‌نویسد گمان نمـی‌رود کـه پارسواش همان استان پارسوای آشور درون خاور دریـاچه ارومـیه باشد.[۲۷]
بر اساس اسناد مورخان یونانی قبایل پارسی بـه شش طایفهٔ شـهری و ده‌نشین و چهار طایفهٔ چادرنشین تقسیم مـی‌شدند، طایفه‌های شـهری عبارتند از: پاسارگادیـان، مرفیـان، ماسپیـان، پانتالیـان، دروسیـان، گرمانیـان کـه مـهمترین آن‌ها پاسارگادیـان بودند و قبیلهٔ هخا و پادشاهان ناحیـهٔ پارس از این قبیله هستند همچنین چهار طایفهٔ چادرنشین عبارتند از: دائی‌ها، مردها، دروپیک‌ها، ساگارتی‌ها[۲۸] دولت ایلامـیان درون سال ۶۳۶ پیش از مـیلاد بـه دست آشوریـان از بین رفت و شوش پایتخت آن بـه دست طوایف پارس افتاد.[۲۹]
از هخاان که تا پایـان دوران ساسانیمؤسس پادشاهی پارس هخامنش هست که تقریباً درون ۶۵۰ قبل از مـیلاد مـی‌زیست. پایتخت او شـهری بوده‌است بـه همـین نام کـه خرابه‌های آن هنوز باقی است. از خود هخامنش کـه سلسلهٔ بزرگی بـه نام او خوانده شده‌است، چندان اطلاعی درون دست نیست اما محتمل هست که او طوایف مختلف پارس را متحد کرده باشد. پسر او چیش‌پیش از ضعف دولت عیلام بعد از مغلوبیت آن‌ها درون مقابل آشوربنیپال استفاده کرد و ناحیـه موسوم بـه انزان یـا انشان را کـه شامل شوش و مجاور آن خوزستان بوده متصرف شد و عنوان پادشاه انشان را اختیـار کرد چون وفات یـافت یکی از پسرهایش مالک انشان و آن دیگری صاحب سرزمـین پارس گردید. درون قرن ششم قبل از مـیلاد هر دو قسمت بـه اطاعت یک نفر از دودمان مذکور درآمد کـه کمبوجیـه یکم نام داشت. وی استیـاکس پادشاه ماد بـه نام ماندانا را بـه زنی اختیـار کرد و کوروش بزرگ فرزندی بود کـه از این وصلت پیدا شد. کوروش درون سال ۵۵۹ قبل از مـیلاد جانشین پدر شد و در سال ۵۵۰ بر مملکت ماد تسلط یـافت و اکباتان پایتخت آن را تسخیر کرد. کوروش اکباتان را پایتخت تابستانی و شوش را پایتخت زمستانی خود قرار داد و نخستین دولت بزرگ جهانی یعنی شاهنشاهی هخا را بدین ترتیب بوجود آورد.[۳۰] هخاان ۲۲۰ سال (از ۵۵۰ پیش از مـیلاد که تا ۳۳۰ پیش از مـیلاد) بر بخش بزرگی از جهان شناخته‌شده آن روز از رود سند که تا دانوب درون اروپا و از آسیـای مـیانـه که تا اَپاختر خاوری آفریقا فرمان راندند. شاهنشاهی هخا بـه دست اسکندر مقدونی برافتاد.[۳۱]
بعد از اسکندر و در زمان سلوکیـان کشور ایران جزو مستملکات یونان بود که تا سرانجام درون سال ۲۵۶ پیش از مـیلاد، پارتها کـه بیشتر محققین آن‌ها را شاخه‌ای از نژاد آریـایی مـی‌دانند و در خراسان امروزی مـی‌زیستند، قیـام د و توانستند با جنگ‌های متعدد دولت اشکانیـان را تأسیس کنند.[۳۲]
در زمان اشکانیـان ممالک مختلفی کـه جزو دولت اشکانی بودند استقلال داخلی خود و حتی سلسلهٔ پادشاهان محلی را حفظ مـی‌د از آن جمله درون پارس سکه‌هایی از پادشاهان محلی بـه دست آمده کـه مـی‌توان از روی آن بـه اسامـی بسیـاری از پادشاهان محلی پارس درون زمان اشکانیـان پی برد. سلسله پادشاهان این دوره درون پارس را بـه این سبب کـه هر کدام از پادشاهان مزبور هم پادشاه بودند و هم رئیس آتشکده سلسلهٔ روحانی آثرپاتا مـی‌نامند.[۳۳]
پدر مؤسس سلسلهٔ ساسانیـان، اردشیر بابکان، ساسان نام داشت و موبد معبدی درون استخر درون ایـالت پارس بود. اردشیر بابکان درون سال ۲۲۳ مـیلادی علم طغیـان برداشت و پس از کشته شدن اردوان پنجم، تیسفون پایتخت اصلی اشکانیـان را گرفت بعد از آن تمام ایران درون تحت اقتدار او درآمد.[۳۴] اردشیر بابکان قبل از دست یـافتن بـه پادشاهی شـهر اردشیر خُورّه را کـه امروزه فیروزآباد نامـیده مـی‌شود، بازسازی کرد. این شـهر قبل از آن شـهر گور نام داشت. او نخست قصد داشت این شـهر را پایتخت خود قرار دهد اما بزودی دریـافت کـه ایـالت پارس از لحاظ سیـاسی به منظور اقامت فرمانروا مناسب نیست و پایتخت را درون نزدیکی تیسفون قرار داد.[۳۵] اردشیر بابکان همچنین نام ایـالت گور را نیز بـه ایـالت اردشیرخوره تغییر داد. ایـالت اردشیر خُورّه یکی از بخش‌های قدیم فارس بود کـه شـهرهای شیراز، فیروزآباد، خضر، مـیمند، سیراف و کازرون درون آن واقع بود. درون دوره ساسانی فارس بـه ۵ ناحیـه تقسیم مـی‌شد: ارجان، اردشیرخوره، استخر، دارابگرد و شاپورخوره. بعد از چیرگی اعراب، شیراز بـه جای اردشیر خُورّه مرکز فارس گردید.[۳۶]
پس از اسلام
از دوران خلفای راشدین که تا دوران صفویـهدر زمان خلافت عثمان درون سال ۲۸ هجری قمری استخر و فیروزآباد بـه تصرف فرماندهان سپاه دولت راشدین درآمد و تمامـی فارس ضمـیمـه متصرفات دولت راشدین شد و به تدریج مردم فارس نیز مسلمان شدند. فرماندهان دولت راشدین درون ایـالت فارس را بـه پنج ولایت کـه هر یک را یک کوره مـی‌گفتند، همانند دوره ساسانیـان کـه کوره‌های اردشیر خوره بـه مرکزیت شیراز، شاپور بـه مرکزیت شـهر شاپور، قباد بـه مرکزیت شـهر ارجان، استخر بـه مرکزیت پرسپولیس و دارابجرد بـه مرکزیت شـهر دارابجرد از جمله این کوره‌ها بودند و این تقسیم‌بندی، که تا حمله مغول بـه سلطنت خوارزمشاه باقی‌ماند.[۱۰] درون زمان ضعف قدرت خلافت امویـان درون قرن سوم هجری قمری، فارس بـه تصرف یعقوب لیث مؤسّس سلسله صفاریـان درآمد. او شیراز را تصرف کرد و برادرش عمرو لیث مسجد جامعی درون شـهر ساخت کـه هنوز هم پابرجاست. بعد از آن، فارس بـه تصرف آل بویـه درآمد و عضدالدوله دیلمـی بر بیشتر ایران و قسمتی از بین‌النـهرین تسلط یـافت. از کارهای برجسته او ساختن بند امـیر بر رود کر بود.[۳۷]
پس از آل بویـه، سلجوقیـان بر فارس مسلط شدند. با ضعف سلجوقیـان، سنقرابن مودود، دودمان اتابکان فارس را تأسیس کرد. این دودمان، درون ۵۴۳ هجری قمری بر سرزمـین فارس فرمانروایی یـافت و آخرین فرمانروای آن، آبش خاتون، بعد از یک سال سلطنت درون ۶۶۷هجری قمری بـه همسری منکو تیمور، یکی از پسران هلاکوخان مغول درآمد. از آن بعد سلطنت وی نامـی بیش نبود و چندی نگذشت کـه فارس بـه دست امرای مغول افتاد.[۳۷] بعد از سلجوقیـان اتابکان فارس بـه حکومت پرداختند و هنوز آثاری از آنان مانند مسجد نو شیراز درون شـهر باقی‌است. اتابکان با پول و اطاعت از سرداران فاتح مغول فارس را از خرابی و تاخت و تاز آن قوم مصون داشتند ولی بعد از ضعف این خاندان، مغول بر فارس مسلط شده و حکامـی از جانب خود بـه این سرزمـین مـی‌فرستادند کـه سعدی از برخی از آن‌ها درون اشعار خود یـاد کرده‌است.[۳۸] درون ۷۵۴ هجری قمری، امـیر مبازرالدین محمد پادشاه سلسله آل مظفر، فارس را تصرف کرد. شاهان این دودمان که تا سال ۷۹۵ هجری قمری، کـه امـیر تیمور خاندان آل مظفر را برانداخت بر فارس فرمانروایی داشتند.[۳۷]
از دوران صفویـه که تا دوران قاجاردر سال ۹۰۹ هجری قمری، فارس تخت استیلایشاه اسماعیل صفوی درآمد. درون زمان او جانشینان، فارس و مرکز آن شیراز، آبادی و رونق یـافت. درون این دوران، الله‌وردی خان گرجی و پسرش امام قلی خان کـه در آن زمان فرمانروایـان فارس بودند، درون زیبا ساختن و آبادانی شـهر شیراز کوشیدند.[۳۷] درون جنگ مـیان نادرشاه و افغانیـان غلزایی تحت فرمان اشرف افغان، فارس رنج و ویرانی فراوانی دید. این جنگ با شکست افغانیـان درون ۱۱۴۲ هجری قمری پایـان یـافت. بعد از مرگ نادر شاه، بار دیگر فارس دستخوش پریشانی شد.[۳۷]
با روی کار آمدن کریم خان زند صلح و آبادی بـه این ناحیـه بازگشت. شیراز را پایتخت خود گردانید و در آبادانی آن کوشش نمود. ارگ کریمخانی، بازار وکیل، وکیل و مسجد وکیل درون شیراز از کریمخان زند ملقب بـه وکیل الرعایـا بـه یـادگار مانده‌است.[۳۷][۳۹]
پس از مرگ کریمخان درون سال ۱۱۹۳ هجری قمری، بر سر جانشینی او مـیان بازماندگانش اختلاف پدید آمد و سرانجام، لطفعلی‌خان زند بـه فرمانروایی رسید. بعد از آن، فارس درون جنگ‌های بین لطفعلی‌خان زند و آقا محمد خان قاجار آسیب فراوان دید و سرانجام قاجاریـه حکومت یـافتند. بعد از وفات فتحعلی‌شاه درون سال ۱۲۵۰ هجری قمری، پسرش حسینعلی مـیرزا فرمانفرما درون فارس بـه دعوی سلطنت برخاست، اما کاری از پیش نبرد.[۳۷]
قاجارفارس درون دوران قاجاریـه، همچنان از سرزمـین‌های آباد و پراهمـیت کشور به‌شمار مـی‌آمد و راه ارتباطی خلیج فارس و مرکز بـه عنوان نخستین خاکریز، مورد توجه خاص کشورهای خارجی بود. یکی از مـهمترین حوادث این دوران، معاهدهٔ انحصار تنباکو درون زمان ناصرالدین شاه و به دنبال آن حکم مـیرزای شیرازی و تحریم تنباکو بود. این حکم با درخواست سید جمال الدین اسدآبادی و در پی نامـه او اتفاق افتاد و با اعتراضات فراوان مردم، ناصرالدین شاه شاه قاجار، مجبور شد با پرداخت غرامت، این قرارداد را فسخ کند.[۴۰]
دوران معاصرشـهر شیراز درون بین سالهای ۱۳۴۷ که تا ۱۳۵۷ محل برگزاری جشن هنر شیراز بود. این جشنواره درون زمان خود بزرگترین رویداد فرهنگی درون نوع خود درون سطح جهان بود. این رویداد با هدف تشویق هنرهای سنتی ایران و بالا بردن استانداردهای فرهنگی ایران تشکیل شده بود. همچنین این رویداد محلی بود به منظور گرد آمدن بزرگترین هنرمندان سنتی و مدرن ایران و سراسر دنیـا درون رشته‌های مختلف هنری.[۴۱]
جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهیهمچنین جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی ایران بـه مناسبت دوهزار و پانصد سال تاریخ مدون شاهنشاهی ایران و در زمان سلطنت محمدرضا پهلوی از تاریخ ۱۲ که تا ۱۶ اکتبر ۱۹۷۱ (برابر با ۲۰ که تا ۲۴ مـهر ۱۳۵۰) درون تخت جمشید برگزار شد. درون این جشن‌ها، سران حکومتی و پادشاهان ۶۹ کشور جهان شرکت د و تمدن و تاریخ کهن ایران را ارج نـهادند.[۴۲]
جغرافیـا
جغرافیـای طبیعی
استان فارس تقریباً درون نیمروز ایران قرار دارد. این استان به‌طور تقریبی بین مدارهای ۲۷ و ۳۱ درجه اَپاختر و نصف‌النـهارهای ۵۰ و ۵۵ درجه طول خاوری واقع شده[۴۳] و از سمت اَپاختر بـه استان اصفهان، از سمت نیمروز و نیمروز خاوری بـه استان هرمزگان، از سمت باختر و نیمروز باختری بـه استان بوشـهر، از سمت اَپاختر باختری بـه استان کهگیلویـه و بویراحمد، از سمت خاور بـه استان کرمان و از سمت اَپاختر خاوری بـه استان یزد محدود شده‌است. مساحت استان فارس ۱۲۲٬۶۰۸ کیلومتر مربع مـی‌باشد کـه از این جهت پنجمـین استان بزرگ کشور ایران مـی‌باشد و تقریباً ۱/۸ ٪ مساحت کشور را تشکیل مـی‌دهد.[۱۰]
ارتفاع استان فارس از سطح دریـا درون نقاط مختلف این استان متفاوت هست و بـه چهار دسته تقسیم مـی‌شود؛ دسته اول کـه از ارتفاعات اَپاختر و اَپاختر باختری مـی‌باشد کـه از کوه‌های سمـیرم شروع مـی‌شود، که تا باختر آباده ادامـه مـی‌یـابد کـه بلندترین کوه استان فارس کوه بل واقع درون نیمروز باختری شـهر اقلید با ارتفاع۳۹۴۳ متر قبل از کوه عظمت کـه گردنـه معروف کولی‌کش درون آن واقع شده‌است، ختم مـی‌شود. ارتفاعات برم فیروز نیز درون این ناحیـه واقع شده و از سپیدان آغاز و به ارسنجان منتهی مـی‌گردد، دسته دوم کـه ارتفاعات مرکزی مـی‌باشد کـه کوه‌های اطراف شیراز (سبزپوشان و بمو) و نیز کوه‌های مـهارلو، خرمن کوه، فسا و کوه تودج را دربرمـی‌گیرد، دسته سوم ارتفاعات باختری‌است کـه در امتداد ارتفاعات کهگیلویـه که تا کوه‌های ممسنی درون دشت ارژن (کوهمره سرخی) ادامـه مـی‌یـابد و به کوه‌های سفیدار درون فیروزآباد متصل مـی‌شود و در نـهایت دسته چهارم ارتفاعات نیمروز مـی‌باشد کـه شامل کوه‌های داراب و ارتفاعات بالنگستان یـا هنگستان و کوه‌های لارستان است.[۶]
دشت‌ها و بیـابانهادشتهای استان فارس از رسوب‌های آبرفتی تشکیل شده‌اند، این دشت‌ها را با توجه بـه موقعیت جغرافیـایی آن‌ها مـی‌توان بـه دو بخش مـیانـه و باختری و همچنین بخش نیمروزی و خاوری تقسیم‌بندی کرد، درون بخش مـیانـه و باختری دشت‌هایی وجود دارند کـه موقعیت کشاورزی دارند و بیشتر بـه این منظور استفاده مـی‌شوند اما درون بخش نیمروزی و خاوری بیشتر بیـابان و کویر دیده مـی‌شود کـه این بیـابان‌ها حدود ۱/۸۴ مـیلیون هکتار برابر با ۱۵ درصد، پهنـه استان فارس را دربر گرفته‌اند. درون برخی از مناطق بیـابانی استان فارس مانند کویر قطرویـه درون خاور استان و محدوده شـهر نی‌ریز، بـه علت تبخیر شدید، نمک سطح بیـابان را پوشانده و کویر را بـه وجود آورده‌است.[۴۳]
دریـاچههادر استان فارس دریـاچه‌های متعددی وجود دارد، به‌طوری‌که بیشترین تعداد دریـاچه‌های دائمـی کشور درون استان فارس واقع شده‌اند.[۴۴]دریـاچه‌های استان فارس را مـی‌توان بـه دریـاچه‌های آب شور و دریـاچه‌های آب شیرین تقسیم‌بندی نمود. از مـیان دریـاچه‌های آب شور استان مـی‌توان بـه دریـاچه مـهارلو، بختگان، طشک و هیرم اشاره کرد. از مـیان دریـاچه‌های آب شیرین استان نیز مـی‌توان بـه دریـاچه پریشان (بزرگترین دریـاچه آب شیرین کشور)، تالاب ارژن، دریـاچه برم شور، دریـاچه کافتر، دریـاچه هفت برم سد رودبال فارس و دریـاچه سد درودزن اشاره نمود. وسعت دریـاچه‌های شور استان تقریبأ ۱۴۵۰۰۰ هکتار و وسعت دریـاچه‌های آب شیرین تقریبأ ۳۰۰۰۰ هکتار مـی‌باشد.[۲۱]
۷۰ درصد از وسعت استان فارس درون ناحیـه کوهستانی قرار گرفته و در دوره ترشیـاری بـه وجو آمده‌اند و با گذشت مـیلیون‌ها سال از پیدایش آن‌ها جزء کوه‌های جوان محسوب مـی‌شوند.[۴۳] کوه‌های زاگرس جهت‌های اَپاختر باختری و نیمروز خاوری استان فارس را بـه صورت منطقه ویژه کوهستانی درآورده‌است. قسمت عمده این ناهمواری‌ها بر اثر یک سلسله حرکات شدید کوهزایی ایجاد شده و تحت تأثیر عوامل فرسایشی نظیر بادهای تند و آب‌های روان بـه صورت کنونی درآمده‌است. استان فارس را مـی‌توان بـه دو ناحیـه مشخص طبیعی تقسیم کرد، اول ناحیـه اَپاختری و اَپاختر باختری کـه از ارتفاعات بـه هم پیوسته‌ای تشکیل شده و گردنـه‌های صعب‌العبور و دره‌های عمـیق دارد و دوم ناحیـه نیمروز و نیمروز خاوری کـه در فاصله مـیان رشته‌کوه‌های فرعی قرار گرفته و شامل دشت‌های شیراز، کازرون، نی‌ریز، مرودشت و مرکزی‌است.[۶]
جنس کوه‌های استان فارس، اغلب سنگ‌های آهکی(کلسیم کربنات) مـی‌باشد. درز و شکاف‌های فراوان درون این سنگ‌ها باعث تشکیل سفره‌های آب زیرزمـینی فراوانی شده‌اند. درون این کوه‌ها انواع اشکال فرسایش آهکی (کارستیک) کـه بر اثر انحلال و رسوب‌گذاری شکل گرفته‌اند دیده مـی‌شود.[۴۳]
از مـهمترین کوه‌های استان مـی‌توان بـه کوه بل با ۳۹۴۳ متر ارتفاع، کوه گر با ۳۱۰۹ متر ارتفاع، خرمن کوه با ۳۱۸۳ ارتفاع، کوه تودج با ۳۱۵۰ متر ارتفاع، کوه ختابان بوانات با ۳۳۶۲ متر ارتفاع، کوه قلات بوانات با ۲۵۵۰ ارتفاع و کوه قند یله با ۲۳۵۰ متر ارتفاع اشاره نمود.[۲۱]
تنگ‌ها و درههادرهها و تنگ‌های مشـهور استان فارس عبارتند از: تنگ چوگان کازرون، تنگ خانی، تنگ الله اکبر، تنگ بستانک (بهشت گمشده)، تنگ براق، تنگ ایج، تنگهتاریک، تنگ استهبان، تنگ پلنگان، تنگزنگان، تنگ غنیبی، تنگ لی‌حنا جنت شـهر ،تنگ خرچنگ جنت شـهر، تنگ ابوالحیـات، تنگ هرایرز (ممسنی)، تنگ بوان (ممسنی)، تنگ زی طشت، تنگ جزین یـا گزین، تنگ حاجی‌آباد (جویم درون نیمروز فارس) و تنگ خرقه.[۴۵]
رودخانـههااز مـهمترین رودخانـه‌های استان، مـی‌توان بـه رودخانـه‌های، شادکام، فهلیـان، تنگ شیو، قره آغاج، شش پیر، پیرآب، کر، سیوند، آغاج، چوبخله، شور جهرم، شور لار، مـهران شور، پلوار، خشک، موند (مند)، گله دار، رودبال، اسیر، شاپور کازرون و اوجان اقلید اشاره کرد.[۲۱]
از آبشارهای معروف استان آبشار فدامـی، آبشار دشتک ابرج، آبشار مارگون و آبشار رحمت آباد جویم را نام برد.[۴۶]
چشمـههاچشمـههای طبیعی و چشمـه‌های آب گرم عبارتند از چشمـه ریچی، چشمـه خارگان، چشمـه بالنگان، چشمـه قدمگاه، چشمـه چویو، چشمـه سرچشمـه جویُم، چشمـه ساسان، چشمـه ابوالمـهدی، چشمـه شش‌پیر، چشمـه پلنگان، چشمـه جونجان (جونون)، چشمـه محمد رسول‌الله، چشمـه بناب قادرآباد، چشمـه آتشکده، چشمـه تنکاب، چشمـه حنیفقان، چشمـه آب‌گرم سراب بهرام، چشمـه اسرا، چشمـه برم‌هیر، چشمـه براق، چشمـه تاسک، چشمـه حاجت، چشمـه سراب‌سیـاه، چشمـه سراب‌ان، چشمـه سراب‌اردشیر، چشمـه کان‌زرد، چشمـه تزنگ، چشمـه له‌یـاسی، چشمـه غنیبی، چشمـه مـهارلو، چشمـه آبریز جبل، چشمـه نباتی، چشمـه انجیرک، رباط، چشمـه سرگ‌چینـه، چشمـه نیگی، چشمـه یـاقوتی، چشمـه سرو نخودی، چشمـه گنجینـه، چشمـه مـیل‌اژدها وچشمـه مودگان چشمـه خرچنگ جنت شـهر کـه به دلیل آب درمانی و تفرجگاهی از نظر صنعت گردشگری و گذراندن اوقات فراغت از اهمـیت بسیـاری برخوردار هستند.[۴۷]
جغرافیـای سیـاسی
تقسیمات کشوریبر طبق آخرین تقسیمات کشوری اردیبهشت سال ۱۳۹۰ خورشیدی، استان فارس دارای ۹۴ شـهر، ۲۹ شـهرستان، ۸۳ بخش و ۲۰۴ دهستان مـی‌باشد. شـهرستان‌های آباده، ارسنجان، استهبان، اقلید، بوانات، پاسارگاد، جهرم، خرامـه، خرم‌بید، خنج، داراب، رستم، زرین‌دشت، سپیدان، سروستان، شیراز، فراشبند، فسا، فیروزآباد، قیر و کارزین، کازرون، کوار، گراش، لارستان، لامرد، مرودشت، ممسنی، مـهر، نی‌ریز شـهرستان‌های این استان هستند[۲][۳]
تغییرات جدید درون جغرافیـای سیـاسی استان
اتصال استان فارس بـه خلیج فارس
.[۴۸] اتصال دوباره استان فارس بـه دریـاهای آزاداز طریق خلیج فارس، بعد از جدایی استان بوشـهر و باختر هرمزگان درون دهه پنجاه از استان فارس کـه منجر بـه جدا شدن این استان از خلیج فارس گردید به منظور نخستین بار درون اوایل دهه هفتاد و در دوران ریـاست جمـهوری آقای هاشمـی رفسنجانی، این درخواست بـه صورت جدی مطرح و پس از آن نیز درون دوران ریـاست جمـهوری آقای خاتمـی مجدداً بحث الحاق استان فارس از طریق عسلویـه و استان بوشـهر بـه شـهرستان مـهر مطرح شد کـه این تلاشـها با برنامـه‌ریزی بهتر و به صورت خاموش ادامـه داشت که تا اینکه درون دوره ریـاست جمـهوری احمدی‌نژاد، آیت‌الله ایمانی نماینده ولی فقیـه دراستان فارس بـه یک باره تشکر خود را از رئیس‌جمـهور بـه خاطر الحاق استان فارس بـه خلیج فارس این‌گونـه ابراز نمود: «پس از سال‌ها فرزند برومند خلیج فارس یعنی استان فارس بـه خلیج فارس متصل و ملحق شد و این هدیـه‌ای بـه مردم فارس است.»[۴۹].[۵۰][۵۱][۵۲][۵۳]
همچنین توسط اداره کل گمرکات استان فارس، احداث بندری مخصوص استان فارس، بانام بندر خلیج فارس نیز درون دست اقدام و ساخت است.
احداث آزاد راه اتصالی بـه دریـا
طبق برنامـه هاو پروژه‌های آینده، قرار هست استان فارس و شیراز از طریق بزرگراه و آزاد راه و ریلی بـه سواحل خلیج فارس و منطقهٔ الحاقی بـه فارس متصل شود.
شـهرهای باستانی
استخر یکی از شـهرهای باستانی استان فارس بود کـه ظاهراً بعد از اینکه تخت جمشید بـه وسیلهٔ اسکندر مقدونی ویران گشت بوجود آمد و به تدریج بر رونق و عظمت آن افزوده شد. چون اعراب ایران را بـه تصرف درآوردند مدتی استخر مقاومت کرد اما عاقبت بـه تصرف اعراب درآمد. هنگامـیکه درون سال ۶۴ هجری قمری شـهر شیراز بنا گردید، رفته‌رفته از رونق استخر کاسته شد و اکنون جز ویرانـه‌هایی چند از آن بجا نمانده‌است.
شـهر به‌آمدکباد شـهری بود کـه قباد یکم ساسانی درون نزدیکی بهبهان بنا کرد. بعد از انقراض ساسانیـان این شـهر بـه حیـات اجتماعی خود ادامـه داد و در این زمان ارجان نامـیده مـی‌شد. اکنون ویرانـه‌های این شـهر تاریخی درون بخش خاوری بهبهان قرار دارد.
شاپور یکم شاه ساسانی، درون ایـالتی کـه تولد یـافته بود، یعنی درون ناحیـهٔ پارس شـهر و کاخی به منظور خود بنا نموده‌بود کـه بیشاپور یـا به‌شاپور نامـیده شد. اکنون ویرانـه‌های این شـهر درون ۲۰ کیلومتری کازرون قرار دارد.[۵۴]
آب و هوا
در استان فارس، تحت تأثیر ویژگی‌های توپوگرافیک، سه ناحیـه آب و هوایی مشخص پدیدار شده‌است، ناحیـه اول ناحیـه کوهستانی اَپاختر، اَپاختر باختر و باختر هست که دارای زمستانـهای سرد و پوشش گیـاهی قابل توجه است. مـیزان بارندگی این ناحیـه درون حدود چهارصد که تا ششصد مـیلی‌متر درون سال گزارش شده‌است، ناحیـه دوم ناحیـه مرکزی مـی‌باشد کـه در زمستانـها آب و هوای نسبتاً معتدل توأم با بارندگی و در تابستان‌ها هوایی گرم و خشک دارد. آب و هوای این ناحیـه بـه علت کاهش نسبی ارتفاعات، نسبت بـه اَپاختر و اَپاختر باختر کمـی متفاوت است. مـیزان بارندگی این ناحیـه بین دویست که تا چهارصد مـیلی‌متر درون سال هست و شـهرهای شیراز، فسا، فیروزآباد و کازرون از جمله شـهرهای این ناحیـه هستند، درون نـهایت ناحیـه سوم ناحیـه نیمروز و نیمروز خاوری مـی‌باشد کـه به علت کاهش ارتفاع و پهنای گیتایی و نحوه استقرار کوه‌ها، مـیزان بارندگی این ناحیـه درون فصل زمستان نسبت بـه دو فصل بهار و پاییز کمتر است. هوای این ناحیـه درون زمستانـها معتدل و تابستان‌ها بسیـار گرم است. مـیزان بارندگی سالانـه آن نیز صد که تا دویست مـیلی‌متر هست و شـهرهای لار، جویم، اوز و خنج جزو این ناحیـه خشک به‌شمار مـی‌روند. متوسط رطوبت نسبی این ناحیـه حداکثر هشتاد و چهار و نیم و حداقل دوازده و نیم درصد است. تعداد روزهای یخبندان درون طول سال نیز سی و چهار روز گزارش شده‌است بادهای محلی کـه از سمت کوهستان بـه دشت مـی‌وزند و عاین مسیر را مـی‌پیمایند.[۶]
سه توده هوای مختلف استان فارس را تحت تأثیر قرار مـی‌دهند، اول توده هوای مدیترانـه‌ای کـه از روی دریـای مدیترانـه بـه سمت کوه‌های زاگرس مـی‌آیند و موجب بارش‌هایی بـه صورت برف (در مناطق مرتفع شمالی و شمال باختر) و باران مـی‌شوند؛ دوم توده هوای سودانی کـه در فصل زمستان از مرکز کم‌فشار سودان شکل گرفته و با فعال شدن بر روی دریـای سرخ، استان فارس را تحت تأثیر قرار داده و باعث بارش درون بیشتر نقاط استان مـی‌گردد؛ سوم توده هوای گرم عربستان کـه در فصل تابستان از سمت شبه جزیره عربستان بـه سمت استان وزیده و باعث گرما، ورود ذرات گرد و خاک بـه استان و کوتاه شدن دوره فصل بهار مـی‌گردد.[۴۳]
پوشش گیـاهی و گونـه جانوری
پوشش گیـاهی
پوشش گیـاهی استان فارس را درختان جنگلی و گیـاهان دارویی و صنعتی تشکیل مـی‌دهد، از مـهمترین گونـه‌های درختی این استان عبارتند مـی‌توان بـه بادام کوهی، بنـه و بلوط و برخی از گیـاهان دارویی و صنعتی کـه شیرین بیـان، گلزبان، کتیرا، آنغوزه و گون برخی از این‌گونـه‌ها هستند. مناطق حفاظت شده استان فارس محل رویش بسیـاری از گونـه‌های گیـاهی منطقه مـی‌باشند. پارک ملی بمو واقع درون اَپاختر شـهر شیراز از نظر پوشش گیـاهی بسیـار غنی و قابل اهمـیت هست و تاکنون بالغ بر ۲۸۰ گونـه گیـاهی درون آن شناسایی و نمونـه برداری شده‌است.[۵۵]
جنگل‌ها
استان فارس ۲٫۲ مـیلیون هکتار جنگل‌ها دارد کـه ۱٫۲ مـیلیون هکتار آن مراتع فقیر و یک مـیلیون هکتار آن مراتع غنی و پرتراکم است. این مـیزان جنگل، درون حدود ۱۷/۹ درصد سطح استان را فرا گرفته‌است.[۴۳][۵۶]
کارشناسان معتقدند وقوع خشکسالی درون عرصه‌های منابع طبیعی و جنگل‌ها باعث تشدید درون تأثیرگذاری آفات درختان شده و این عرصه‌ها را با خطر مواجه مـی‌کند کـه در این خصوص جنگل‌های بلوط استان فارس بـه خصوص درون کازرون طی مدت گذشته با این مشکل درون حال دسته و پنجه نرم است.[۵۷]
از گونـه‌های گیـاهی غالب جنگل‌های استان فارس مـی‌توان بـه بلوط، بنـه، زالزالک، گلابی وحشی، ارس (سرو کوهی)، بادام کوهی و انجیر وحشی اشاره کرد.[۴۳]
باغ‌ها
در دورهٔ هخا شـهرت باغ‌های ایرانی با پردیسها جهانگیر شد و گزنفون بـه تکرار از زیبایی و شکوه آن‌ها یـاد کرده‌است. درون آن زمان ناحیـهٔ پارس پوشیده از باغ‌های مصفا بود و نقوش متعدد درختان سرو کـه بر روی پلکان‌های تخت جمشید حجاری شده نشان مـی‌دهد کـه کاخ‌های مزبور درون محوطهٔ باغ‌ها و درخت‌زارهای پهناور واقع شده بوده‌است. درون دوران بعد از اسلام نیز احداث باغ جزء جدانشدنی زندگی مردم ناحیـهٔ پارس به‌شمار مـی‌رفته‌است. نوشته‌های مورخان و جهانگردانی کـه در سده‌های پیشین شیراز را دیده‌اند حاکی هست که شـهر شیراز را همواره باغ‌های پیوسته بـه هم تشکیل مـی‌داده و بیشتر مردم درون همـین باغ‌ها زندگی مـی‌د. احمدبن ابی یعقوب نویسندهٔ تاریخ یعقوبی کـه در سدهٔ سوم هجری مـی‌زیسته مـی‌نویسد «در شیراز خانـه‌ای نیست مگر آنکه صاحب‌خانـه را بوستانی هست دارای همـهٔ مـیوه‌ها و گل‌ها و سبزی‌ها و هر چه درون بوستان‌ها مـی‌باشد.» مورخان و جهانگردانی نظیر ابن بطوطه جهانگرد مغربی، شاردن و تاورنیـه جهانگردان فرانسوی دوران صفوی، مـیرزا محمد کلانتر فارس درون عهد زندیـه و فرصت‌الدوله شیرازی درون دوره قاجار درون آثار خود از استعداد کم‌نظیر سرزمـین فارس به منظور احداث باغ‌های آباد یـاد کرده‌اند.[۵۸]
باغ‌های تاریخیمـهمترین باغ‌های استان فارس کـه دارای ارزش‌های تاریخی و باستانی و هنری فراوانی هستند و تاکنون محفوظ مانده و از جمله سرمایـه‌های ملی ایران به‌شمار مـی‌آیند، عبارتند از: باغ ایلخانی، باغ تکیـه هفت‌تنان، باغ جنت، باغ جهان‌نما، باغ دلگشا، باغ سلطان آباد، باغ سنقری، باغ قوام، باغ گلشن، باغ ناری، باغ نظر، باغ اقبال‌آباد، باغ کچل‌پادشاه، باغ عفیف آباد، باغ ارم، باغ نوابی.[۵۹]
محصولات کشاورزی و دامـی
بخش کشاورزی درون استان فارس کـه سهم عمده‌ای از تولید ناخالص ملی را بـه خود اختصاص مـی‌دهد، یکی از مـهمترین نقش‌های تولید، اشتغال و امنیت غدایی ایران را دارد به‌طوری‌که بسیـاری از محصولات کشاورزی استان مانند انواع غلات و مرکبات رتبه اول که تا سوم کشور را بـه خود اختصاص داده‌اند، حتی تولید و صادرات انجیر فارس (نوایگان داراب و شـهرستان استهبان) درون جهان رتبه اول را بـه خود اختصاص داده‌است.[۴۴] همچنین درون تولید انار نیز انواع انار روستاهای نوایگان و تنگ طه درون ایران مشـهور مـی‌باشند.
در حال حاضر، از مـیان مـهمترین محصولات کشاورزی استان فارس مـی‌توان بـه گندم، جو، برنج، ذرت دانـه‌ای، پنبه، چغندر قند، دانـه‌های روغنی، سیب‌زمـینی، پیـاز، گوجه فرنگی، خرما، انار و محصولات جالیزی و نباتات علوفه‌ای اشاره کرد کـه در این مـیان، جایگاه استان درون کشور به منظور محصولات گندم، ذرت دانـه‌ای، دانـه‌های روغنی و گوجه فرنگی اول، محصولات جالیزی و نباتات علوفه‌ای دوم، جو، برنج، پنبه، چغندر قند، سیب‌زمـینی و پیـاز سوم مـی‌باشد.[۶۰]
در حوزه محصولات دامـی نیز استان فارس درون سال ۱۳۹۲ مقام نخست تولید گوشت قرمز، چهارم تولید شیر، سوم تولید مرغ، پنجم تخم مرغ و چهارم عسل درون کشور را بـه خود اختصاص داده‌است.[۶۱]
گونـهٔ جانوری
گونـه‌های جانوری استان فارس را درون دو بخش مـی‌توان دسته‌بندی کرد، اول محیط خشکی کـه از مـهمترین جانوران این بخش مـی‌توان بـه خرس قهوه‌ای، پلنگ، گراز، گوزن، قوچ، گربه وحشی، سنجاب، گور ایرانی، آهو، کفتار و گرگ و دوم محیط آبی کـه از مـهمترین جانوران این بخش نیز مـی‌توان بـه انواع اردک، پلیکان، درنا، غاز، کبک، فلامـینگو، دارکوب، تیـهو و هوبره اشاره نمود.[۴۳]
منطقه‌های حفاظت شده
در ایران، منطقه‌های حفاظت شده بـه محدوده‌ای از عرصه‌های منابع طبیعی گفته مـی‌شود کـه به لحاظ ضرورت حفظ و تکثیر نسل جانوران و احیـاء آن ضمن رعایت حقوق و بهره‌برداری، جوامع محلی ایجاد گردیده‌اند. استان فارس نیز تعدادی از مناطق حفاظت شده ایران را درون خود جای داده‌است کـه از مـهمترین آن‌ها مـی‌توان بـه منطقه‌های حفاظت شده ارژن، هرمود، مـیان‌جنگل و پارک ملی بمو کـه دارای ۱۱۲ گونـه جانوری، ۶۹ گونـه پرنده، ۲۱ گونـه دار، ۱۹ گونـه خزنده، ۳ گونـه دو زیست و همچنین گونـه‌های مختلف گیـاهی مـی‌باشد اشاره کرد.[۶۲][۶۳]
مردم
جمعیت
در اولین سرشماری رسمـی کـه در سال ۱۳۳۵ خورشیدی صورت گرفت، از مـیان کل ۱۳ استان کشور درون آن زمان، استان فارس و بنادر با جمعیتی معادل ۱٬۳۲۰٬۶۱۴ نفر، نـهمـین استان پرجمعیت ایران بود، بیست سال بعد درون سرشماری سال ۱۳۵۵ خورشیدی جمعیت استان بـه ۲٬۰۳۵٬۵۸۲ نفر افزایش پیدا کرد، درون سرشماری سال ۱۳۷۵ خورشیدی جمعیت استان ۳٬۸۱۷٬۰۳۶ نفر شد و در سرشماری رسمـی کشور کـه در سال ۱۳۸۵ خورشیدی صورت گرفت، استان فارس با جمعیتی معادل ۴٬۳۳۶٬۸۷۸ نفر[۶۴] چهارمـین استان پرجمعیت کشور بود، بر طبق برآورد جمعیتی سازمان ملی آمار ایران کـه در شـهریور ماه سال ۱۳۹۰ صورت گرفت، جمعیت استان ۴٬۵۲۸٬۵۱۴ برآورد شد.[۷] درون سرشماری سال ۱۳۹۵ جمعیت این استان برابر با ۴٬۸۵۱٬۲۷۴ تن بوده‌است. شـهرستان شیراز با ۱٬۷۴۹٬۹۲۶ نفر جمعیت، بیش از ۳۹٪ جمعیت استان[۶۵] را درون خود جای داده‌است. بعد از شیراز شـهرستان‌های مرودشت با ۳۰۷٬۴۹۲ نفر، کازرون با ۲۵۴٬۷۰۴ نفر، لارستان با ۲۲۶٬۸۷۹ نفر، جهرم با ۲۰۹٬۳۱۲ نفر و فسا با ۲۰۳٬۱۲۹ نفر پرجمعیت‌ترین شـهرستان‌های استان هستند.[۷]
جمعیت کوچ نشینان استان فارس درون آخرین سرشماری، حدود ۱۳۱٬۷۱۷ نفر و ۲۴٬۸۰۲ خانوار برآورد شد کـه این رقم از ۴٫۲ درصد درون سال ۱۳۵۵ بـه ۰٫۸ درصد درون سالهای اخیر کاهش داشته‌است. همچنین نسبت جمعیت شـهری بـه کل جمعیت استان فارس از ۴۲٫۹ درصد درون سال ۱۳۵۵ بـه ۶۱٫۲ درصد درون سال ۱۳۸۵ افزایش یـافته کـه بیـانگر افزایش مـیزان مـهاجرت روستاییـان بـه شـهرها هست و این امر نشان دهنده نبودن تعادل درون پراکندگی نقاط شـهری استان فارس مـی‌باشد.[۶۶]
اقوام
در استان فارس اقوام مختلفی از جمله فارس، لر، ترک قشقایی، تاجیک، عرب خمسه، کرد و لک زندگی مـی‌کنند.[۸] یکی از مناطق مـهم عشایری و کوچ نشینی ایران، استان فارس مـی‌باشد کـه با جمعیت ۱۳۷٬۷۱۷ نفر، حدود ۳۲ درصد جمعیت کوچ نشین کشور و ۳ درصد جمعیت استان را شامل مـی‌شود.
یکی از بزرگترین ایلات ایران (ایل قشقایی) با شش طایفه درون فارس بـه کوچ‌روی ادامـه مـی‌دهند. علاوه بر ایل قشقایی، ایل باصری ٬بهارلو ٬محسنی و همچنین طوایف کوچکتری بـه زندگی عشایری خود درون فارس ادامـه مـی‌دهند.[۱۰][۶۶]
ایل باصِری ایلی کوچنده ٬فارسی‌زبان و پارس نژاد از ایلات خمسه فارس هست و بـه خاطر قالی‌ها و گلیم‌های خود شـهرت دارد.[۶۷] درون مـیان عشایر کوچنده فارس ایل باصری طولانی‌ترین ایل‌راه‌ها را (۳۳۸ کیلومتر) مـیان گرمسیر و سردسیر مـی‌پیماید. سنتاً قشلاق این ایل درون مناطق شمالی لارستان و ییلاقشان درون بلوک مرودشت و اقلید بوده‌است.[۶۸]
در حال حاضر کوچ نشینی درون استان فارس بـه روش‌های مختلفی جاری هست برخی شیوه سنتی کوچ قبیله‌ای را دنبال مـی‌کنند و دائماً درون حال جابجایی و ییلاق و قشلاق مـی‌باشند کـه از این مـیان مـی‌توان ایل قشقایی را مثال زد، گروهی دیگر نیمـه کوچ رو هستند و خانـه‌ای درون روستا و مرتعی درون کوهستان دارند و در بهار بـه به ارتفاعات مـی‌روند و برای برداشت محصول بـه روستا بازمـی‌گردند، گروهی دیگر اسکان یـافته هستند و زندگی کوچ روی را ترک کرده و در یک جا ساکن شده‌اند کـه از مـیان این گروه مـی‌توان ایلات باصری، ممسنی و کوهمره را مثال زد، گروه آخر گروهی هستند کـه بر اساس وجود مرتع و علوفه، دام‌های خود را بـه چرا مـی‌برند و از طریق شبانی یـا چوپانی زندگی مـی‌کنند.[۶۶]
در نظرسنجی کـه شرکت پژوهشگران خبره پارس بـه سفارش شورای فرهنگ عمومـی درون سال ۸۹ انجام داد و براساس یک بررسی مـیدانی و یک جامعه آماری از مـیان ساکنان ۲۸۸ شـهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامـی کـه در این نظر سنجی نمونـه‌گیری شد درون استان فارس بـه قرار زیر بود: ۸۰٪ فارس (۷۹٫۳٪ مرد، ۷۹٫۴٪ زن)، ۱۰٪ ترک (۱۲٫۴٪ مرد، ۸٫۲٪ زن)، ۷٫۷٪ لُر (۶٫۵٪ مرد، ۹٫۷٪ زن)، ۰٫۱ کرد (۰٫۲٪ مرد)، ۰٫۱ عرب (۰٫۲٪ مرد)، ۰٫۲٪ بلوچ (۰٫۴٪ زن)، ۰٫۸٪ سایر و ۱٪ بدون جواب بودند.[۶۹]
زبان و گویش
زبان رسمـی مردم استان فارس، مانند زبان رسمـی ایران، فارسی است. پیش از اسلام زبان ایرانیـان زبان فارسی مـیانـه بوده‌است کـه امروزه بعد از تغییراتی بـه صورت زبان فارسی امروزی درآمده و در بین بیشتر مردم استان و ایل باصری مورد استفاده قرار مـی‌گیرد.[۱۱][۷۰][۷۱] از قرن دوم و سوم زبان دری کـه ریشـه‌ای کهن داشته جای زبان پهلوی را گرفت و توجه حکومت و نویسندگان و شعرا بـه آن موجب شد کـه به صورت زبان رسمـی درآید.[۷۱] همچنین زبان ترکی درون مـیان عشایر قشقایی و زبان عربی درون مـیان عشایر عرب صحبت مـی‌شود.[۷۲] برخی بر این اعتقادند کـه کل زبان‌ها و لهجه‌ها درون این استان بـه شدت تحت تأثیر حکومت کریم خان زند بوده و به عبارتی مـی‌توان گفت گویش‌ها و لهجه‌ها تحت تأثیر زبان لری درون این استان بوده، بـه گونـه‌ای کـه بسیـاری از کلمات لری درون این استان و حتی لهجه شیرازی رواج دارد.[۷۳]
استان فارس بـه لحاظ غنای فرهنگی و تحولات جغرافیـایی و تاریخی از نظر تعدد و تنوع زبانـها و گویشـها درون ایران بی‌نظیر است.[۷۱] زبان‌ها و گویشـهای شناسایی شده عبارتند از: زبان لری، زبان لاری، زبان اچمـی، زبان ترکی قشقایی،[۷۱] و همچنین زبانـها و گویشـهایی مانند اسیری، گویش مرودشتی، خنجی، قشقایی، باصری، سیوندی، دوانی و اردکانی و کهمره‌ای (بککی) نیز درون این استان رواج دارد؛ کـه گویش اردکانی درون ایران منحصربه‌فرد بوده و این گویش بازمانده از پارسی پهلوی‌است. گویش مردم سیوند فارس بـه دلیل آمـیخته نشدن با عربی و تعلق بـه زبان‌های ایرانی شاخهٔ شمال باختری درخور اهمـیت است. زبان لارستانی کـه با زبانـهای فارسی، لری و تاتی هم‌خانواده است. عشایر قشقایی بـه زبان ترکی قشقایی سخن مـی‌گویند. زبان ترکی قشقایی و آذربایجانی از یک خانواده‌اند. زبان لری نیز درون شـهرستان‌های ممسنی، رستم و سپیدان و بخش‌هایی از کازرون و فراشبند و مرودشت (درودزن - کامفیروز) و شـهر شیراز رواج دارد. لهجه باصری نیز منحصر بـه افراد ایل باصری هست که شباهت‌ها و اشتراکات زیـادی یـا لهجه شیرازی دارد.[۱۱][۱۲][۱۲][۱۳][۷۰][۷۴]
گویش شیرازیمردم شیراز زبان فارسی را با لهجه شیرازی تکلم مـی‌کنند. گویش شیرازی دارای ۲۳ همخوان /P/, /b/, /f/, /v/, /t/, /d/, /k/, /g/, /q/, /c/, /j/, /s/, /z/, /s/, /z/, /m/, /n/, /l/, /r/, /h/, /x/, /?/, /y/ و ۹ واکه ساده /a/, /a:/, /e/, /e:/, /o/, /o:/, /a/, /i/, /u/ و ۵ واکه مرکب /y/, /ay/, /ou/, /ey/, /ow/ مـی‌باشد و ساخت هجایی آن cvc(c) است. تحقیقات درون مورد وضع حاضر لهجه شیرازی نشان مـی‌دهد کـه در مـیان شیرازیـان مـیزان آشنایی با این لهجه درون سنین بالاتر بیشتر مـی‌باشد. درون مـیان بانوان مـیزان آشنایی زنان خانـه‌دار و در مـیان مردان،انی کـه کار آزاد دارند آشنایی بیشتری با این لهجه دارند.[۷۵] ظهور دو شاعر بزرگ فارسی نو، حافظ و سعدی، باعث تأثیرپذیری تمام جنبه‌های زندگی مردم شیراز از عصر مغول بـه بعد از آثار این شاعران شد. بـه گونـه‌ای کـه باعث افول گویش پیشین مردمان این شـهر و حکمفرما شدن فارسی نو درون این شـهر شد.[۷۶]
فرهنگ
با تکوین و رشد شـهرنشینی، فرهنگ مردم دچار دگرگونی و تغییرات ساختاری شده‌است. ویژگی‌های قومـی و فرهنگی مختلفی درون مـیان اقوام و عشایر وجود دارد. عشایران هنوز ویژگی‌های سنتی را حفظ کرده‌اند. استان فارس یکی از استان‌هایی‌است کـه بالاترین جمعیت عشایری کشور را دارد. فرهنگ مردم فارس درون کل بـه بخش‌های متعدی مانند جشن، موسیقی، پوشاک و خوراک تقسیم مـی‌شود. درون بخش موسیقی مـی‌توان بـه عاشیقهای قشقایی، چنگیـان و ساربانان اشاره کرد. موسیقی بومـی ایل قشقایی با نام عاشیقها، چنگیـان و ساربانان درآمـیخته و در این مـیان موسیقی عاشیقی از جایگاه والایی برخورداراست، موسیقی عاشیقی کهن و گسترده‌است و با شعر فولکوریک درآمـیخته‌است عاشیقها به منظور رویدادهای غمناک و شاد نوایی دارند. درون هنر عاشیقی، حماسه و در شعر آن نیز عرفان مقامـی شایسته دارد. پیشینـه مکتوب شعر و ادبیـات درون مـیان ایل قشقایی بـه بیش از ۲۵۰ سال پیش مـی‌رسد. اشعار شاعران گمنام بـه نقل مـی‌شود و به گنجینـه فولکلوریک قشقایی‌ها غنا مـی‌بخشد. شعر قشقایی را همـه‌جا مـی‌خوانند درون عروسی، درون عزا و در زمان شادی و غم. شعر عروسی‌ها همراه پایکوبی و شعر عزا همراه با حزن و اندوه خوانده مـی‌شود. های محلی و بومـی قشقایی‌ها نیز کـه با آهنگ جنگ‌نامـه توأم هست عمدتاً بـه صورت گروهی اجرا مـی‌شود و در این مـیان چوب بـه لحاظ شیوهٔ اجرا و حرکات ریتمـیک اجراکنندگان آن، از جذابیت خاصی برخورداراست. پوشاک مردمان فارس بـه دلیل گوناگونی فرهنگی، بسیـار متنوع هست و از مـیان آن‌ها مـی‌توان بـه قبا (آرخالق)، شال و چقه کـه پوشاک مردان عشایر کوهمره سرخی‌است، اشاره کرد.[۱۰]
غذاها
از غذاها و خوراکی‌ها استان فارس مـی‌توان بـه آش کارده، آش سبزی صبحانـه، کلم پلوی شیرازی، کوفته هلو، دو پیـازه آلو، کوفته سبزی، فالوده و دم‌پخت عدس اشاره نمود.[۷۷] همچنین شکر پلو، آش انار، یخنی نخود، بادام سوخته، قرمـه به، رب پلو، یخنی عدس کلم، شکر پنیر، حلیم بادمجان، حاجی بادام، مـهیـاوه حلوای کاسه، دوای آرد و روغن، آش ماست، پاچه پلو، قنبرپلو، آب پیـازک، رنگینک و شامـی نیز از غذاهای مخصوص شـهر شیراز هستند.[۷۷]
مشاهیر
پیش از اسلام
پادشاهان هخا: کوروش بزرگ، کمبوجیـه، داریوش یکم، خشایـارشا، اردشیر یکم، خشایـارشا دوم، داریوش دوم، اردشیر دوم، اردشیر سوم، ارشک، داریوش سوم، پادشاهان ساسانی: اردشیر پاپکان، شاپور یکم، هرمز یکم، بهرام یکم، بهرام دوم، بهرام سوم، نرسی، هرمز دوم، آذرنرسی، شاپور دوم، اردشیر دوم، شاپور سوم، بهرام چهارم، یزدگرد یکم، بهرام پنجم، یزدگرد دوم، هرمز سوم، پیروز یکم، بلاش، قباد یکم، خسرو انوشیروان، هرمز چهارم، خسرو پرویز، پوراندخت، آزرمـیدخت، قباد دوم، اردشیر سوم، یزدگرد سوم، دیگر مشاهیر: آتوسا، وینده فرنـه، گئوبروه، آریوبرزن، کرتیر، مزدک، برزویـه حکیم، باربد
پس از اسلام
سلمان فارسی، شـهربانو، ابن مقله، ابن مقفع، سیبویـه، ابن باکویـه، حسین بن منصور حلاج، ابوعبدالله بن خفیف، ابوحیـان توحیدی، شیخ روزبهان فسایی، اصطخری، قطب الدین شیرازی، سعدی، حافظ، جنید نگارگر، وصاف الحضره، قوام الدین شیرازی ملا صدرا، جلال‌الدین دوانی کازرونی، شاه داعی الله، شیخ یوسف سروستانی، مـیرزا جهانگیرخان شیرازی، حسنعلی نجابت شیرازی، آیت الله بهاءالدین محلاتی، آیت الله سید عبدالحسین دستغیب شیرازی، مـیرزا محمدصالح کازرونی، سید علی اکبر فال اسیری، شـهید رابع، شیرین مغربی، آقا لطفعلی صورتگر شیرازی، آیت الله سیدنورالدین حسینی شیرازی، ناصر دیوان کازرونی، آیت الله مـیرزای شیرازی، آیت الله سید عبدالحسین لاری، امـین‌الدین بلیـانی کازرونی، اوحدی کازرونی، شیخ عبدالله بلیـانی کازرونی، ابواسحاق اینجو، مـیرزا نصیر جهرمـی، شیخ ابواسحاق کازرونی، احمد نیریزی، الله‌وردی خان گرجی، امام قلی خان، اَبش خاتون، بابافغانی شیرازی، حمـیدی شیرازی، رضوی سروستانی، زین العابدین مـیرزا کوچک رحمتعلیشاه، مـیرزا عبدالحسین ذوالریـاستین شیرازی، مونسعلی شاه، محمدامـین خنجی، دکترمحمدعلی خنجی، عبدالواحد خنجی، زینت الملک، سید ابوالقاسم انجوی شیرازی، شاه شجاع، نظام‌الدین فقیـه، صولت‌الدوله قشقایی، عضدالدوله دیلمـی، معتمد دیوان کواری، علی اصغر حکمت، علی سامـی، عیسی خان، فرصت الدوله شیرازی، خاندان قوام، قاآنی، کریم خان زند، لطفعلی خان زند، محمد نمازی، نصیرالملک، عبدالله وصاف شیرازی، وصال شیرازی، گلبن کازرونی، ایزدی کازرونی[۷۸] ،عباس دوران، عبدالمجید سپاسی، محمد بهمن بیگی، نصرالله مردانی، سیمـین دانشور، فریدون توللی، ابراهیم گلستان
اقتصاد
صنایع و محصولات
کشاورزی و دامداری دو منبع مـهم اقتصادی استان فارس مـی‌باشند.[۸] مـهمترین فراورده‌های کشاورزی استان فارس شامل غلات، پرتقال، (گندم و جو)، مرکبات، مـیوه‌جات، خرما، چغندرقند، پنبه، ذرت، انجیر و زعفران مـی‌باشد. آبلیموی داراب و جهرم نیز کـه معمولاً بـه نام سوغات شیراز شناخته مـی‌شود، دارای شـهرت زیـادی‌است. استان فارس رتبه نخست تولید گندم درون کشور را بـه خود اختصاص داده‌است.[۷۹]
خودروسازی، پتروشیمـی، صنایع مخابرات، غذاهای فرآوری شده، لبنیـات، صنایع داروسازی، سیمان، پارچه بافی، شکر و قند، نوشیدنیـهای غیر الکلی، صنایع گوشتی، پالایشگاه، نفت، پتروشیمـی، لاستیک‌سازی و صنایع الکترونیک از مـهمترین صنایع استان فارس به‌شمار مـی‌آیند.[۸][۱۸][۸۰][۸۱]
خودروسازی
ایران‌خودرو فارسشرکت ایران‌خودرو فارس درون تاریخ ۱۳۸۶/۲/۸ خورشیدی درون اداره ثبت شرکت‌ها و مالکیت صنعتی تهران بـه ثبت رسید و در تاریخ ۸۹/۱۲/۱۶ خورشیدی با حضور رئیس‌جمـهور و مدیرعامل شرکت ایران‌خودرو درون کیلومتر ۴ بولوار ولایت سلامـی جنوبی شـهر شیراز افتتاح شد،[۸۲][۸۳] هم‌اکنون درون شرکت ایران‌خودرو فارس انواع خودرو پژو پارس تولید مـی‌شود.[۸۴][۸۵]
خودروسازان جنوبگروه خودروسازان جنوب از اردیبهشت ۱۳۸۰ فعالیت خود را درون زمـینـه طراحی و تولید خودروهای کانسپت و در ابتدا بـه صورت کارگاهی آغاز نمودند، این شرکت درون مـهرماه ۱۳۸۱ خورشیدی به‌طور رسمـی درون شـهر شیراز ثبت گردید و هم‌اکنون درون منطقه ویژه اقتصادی شیراز بـه فعالیت مـی‌پردازد.[۸۶] در حال حاضر این شرکت بـه تولید انواع خودرو بنزینی و الکتریکی مـی‌پردازد،[۸۷] کـه از مـهمترین آن‌ها مـی‌توان بـه خودروهایی همچون Minor B، Minor C، انواع کلاب کارت، انواع خودروهای آفرود کوچک، کامـیونت و لیموزین اشاره کرد.[۸۸][۸۹][۹۰]
پتروشیمـی‌ها و پالایشگاه‌ها
همچنین از پالایشگاه‌های مـهم این استان مـی‌توان بـه پالایشگاه شیراز و پالایشگاه گاز پارسیـان شـهرستان مـهر اشاره کرد.[۱۸][۱۹] شرکت پتروشیمـی شیراز نیز یکی از مـهمترین شرکت‌های پتروشیمـی محسوب مـی‌گردد.[۸۱]
شـهرک‌های صنعتی
تا نیمـه خرداد سال ۱۳۹۰ خورشیدی، تعداد ۴۶ شـهرک صنعتی درون استان فارس وجود داشته‌است کـه شامل ۱۳۴۷ واحد صنعتی بهره‌برداری شده بوده کـه این مـیزان به منظور ۱۸۶۳۲ نفر اشتغال ایجاد کرده‌است. همچنین مـیزان سرمایـه‌گذاری درون واحدهای صنعتی واقع درون شـهرک‌های صنعتی فارس ۹۰۵۹۳۴۸ مـیلیون ریـال بوده‌است، از مـهمترین این شـهرک‌ها مـی‌توان بـه شـهرک‌های صنعتی جهرم، کازرون، آب باریک، آباده، اقلید، شیراز، سپیدان، نورآباد، سروستان، فسا، داراب، استهبان، لار و فیروزآباد اشاره کرد.[۹۱][۹۲]
همچنین شـهرک صنعتی شیراز صنایع کوچک و بزرگ بسیـاری را درون خود جای داده‌است کـه از مـیان آن‌ها کارخانجات الکترونیکی متعددی از جمله خودروهای برقی، صنایع الکترونیک ایران (صاایران)، زیمنس، ITMC و صنایع قطعات الکترونیک ایران مـی‌باشد. صنایع فناوری اطلاعات از بزرگترین صنایع این شـهر به‌شمار مـی‌رود کـه با شـهرهای بزرگی درون زمـینـهٔ تبادل صنایع فناوری اطلاعات درون جهان مانند مونیخ و برلین (در زمـینـهٔ کارخانجات زیمنس) درون ارتباط مـی‌باشد.[۹۳][۹۴]
ذوب‌آهن و فولاد
هم‌اکنون دو کارخانـه ذوب‌آهن پاسارگاد کوار و فولاد و ذوب‌آهن اقلید درون استان فارس درون دست ساخت مـی‌باشد.[۹۵]
طرح فولاد و ذوب‌آهن اقلید طرحی هست که قرار هست به شیوه احیـای مستقیم و در زمـینی بـه مساحت ۱۳۲۵ هکتار ایجاد شود؛ با بهره‌برداری از این طرح سالانـه ۵/۱ مـیلیون تن شمش فولاد تولید خواهد شد، سایر تولیدات ذوب‌آهن و فولاد اقلید عبارتند از گندله آهن، آهن اسفنجی، شمش آهن و فولادی، شمش فولاد سبک آلیـاژی (بیلت) و انواع مـیلگردهای آهنی و فولادی.[۹۶]
ذوب‌آهن پاسارگاد کوار از دیگر طرح‌های اقتصادی استان فارس است، این طرح با اعتبار خارجی ۴۴۳ مـیلیون و ۵۰۰ هزار یورو و اعتبار داخلی ۳۹۶ مـیلیـارد تومان و با همکاری شرکت‌هایی از اتریش، ایتالیـا و ژاپن احداث آن تقریباً تمام مـی‌باشد.[۹۵]
بورس
در تاریخ پنج شنبه ۳۰ مرداد ۱۳۸۲ بورس شیراز بـه عنوان چهارمـین تالار بورس بعد از بورس مشـهد بـه حلقه بازار سرمایـه ایران پیوست[۹۷] درون سال ۱۳۸۹ شمسی تعداد شرکت‌های پذیرفته شده درون بورس استان فارس ۱۹ شرکت هست که دو شرکت درون بازار اول و ۱۷ شرکت درون بازار دوم قرار دارند. متوسط ارزش روزانـه خرید و فروش سهام درون بین سالهای ۱۳۸۷ الی ۱۳۸۸، ۱۶ هزار و ۴۷۹ مـیلیون ریـال بوده‌است[۹۸]
منطقه ویژهٔ اقتصادی شیرازمنطقهٔ ویژهٔ اقتصادی شیراز درون نیمروز خاوری این شـهر و در فاصله ۹ کیلومتری فرودگاه بین‌المللی شیراز قرار گرفته‌است.[۹۹][۱۰۰] درون این منطقه مـی‌توان تولیدات مازاد بر ارزش افزوده را بدون هیچگونـه محدودیت و با حداقل تشریفات صادر نمود یـا با انجام تشریفات، بر اساس مقررات صادرات و واردات کشور کالا بـه داخل وارد کرد.[۱۰۱] مساحت این منطقه ۱۰۰۰ هکتار مـی‌باشد کـه به ۵ فاز مختلف با مساحت‌های ۱۳۰ هکتار، ۱۷۰ هکتار، ۲۹۰ هکتار، ۱۸۰ هکتار و ۲۳۰ هکتار تقسیم شده‌است.[۱۰۲] شرکت‌های مختلفی سهام‌دار اصلی این منطقه هستند کـه از مـیان آن‌ها مـی‌توان بـه سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران، شرکت عمران و توسعه فارس، شرکت شیراز تلاش گستر، شـهرداری شیراز، واحدهای اقتصادی کمـیته امداد امام خمـینی فارس، کارخانجات مخابراتی ایران، شرکت صنایع الکترونیک ایران، تعاونی اعتبار کارکنان شـهرک‌های صنعتی فارس، شرکت سازان خودرو، صنایع مخابرات راه دور، صنایع قطعات الکترونیک، اتاق بازرگانی صنایع و معادن فارس، شرکت ملامـین کیمـیا، شرکت خدمات انفورماتیک و شرکت ساختمان و خدمات نوساز اشاره کرد.[۱۰۳]
منطقه ویژهٔ اقتصادی جهرمعملیـات اجرایی منطقه ویژه اقتصادی جهرم کـه به عنوان نخستین منطقه ویژه استان فارس بعد از شیراز است، درون دی ماه ۱۳۹۰ با حضور معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت صورت گرفت. با حضور معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت صورت گرفت؛ آغاز عملیـات اجرایی منطقه ویژه اقتصادی جهرم خبرگزاری فارس: عملیـات اجرایی منطقه ویژه اقتصادی جهرم با حضور معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت درون این شـهرستان آغاز شد.[۱۰۴]
انرژی و منابع آن
انرژی فسیلی
نیروگاه سیکل ترکیبی کازرون درون دهستان بلیـان، بزرگترین نیروگاه سیکل ترکیبی استان فارس است. همچنین نیروگاه سیکل ترکیبی جهرم، نیروگاه سیکل ترکیبی فارس، نیروگاه حافظ و نیروگاه گازی شیراز از مـهمترین نیروگاه‌های استان فارس هستند. نیروگاه فورگ داراب نیز از دیگر نیروگاه‌های این استان است.[۱۶][۱۷]
انرژی خورشیدی
نیروگاه خورشیدی شیراز نخستین نمونـه از نوع خورشیدی سهموی خطی هست که درون ایران توسط متخصصان داخلی ساخته شده‌است. درون حال حاضر توان این نیروگاه ۲۵۰ کیلووات هست که درون برنامـه توسعه پنجم قرار بـه تأمـین ۵۰۰ کیلو وات مـی‌باشد[۱۰۵]
انرژی باد
اولین توربین بادی استان فارس بـه ظرفیت ۶۶۰ کیلو وات درون تاریخ ۲۱ بهمن ماه ۸۹ درون منطقه بابا کوهی شیراز افتتاح گردید.[۱۰۶]
منابع معدنی
۳۷ نوع ماده معدنی مختلف درون استان فارس شناسایی شده‌است کـه از این مـیان، ۲۰ ماده از جمله سنگ آهک، مارن، سنگ گچ، مرمریت، سنگ چینی، خاک نسوز، خاک صنعتی، نمک آبی و سنگی، سیلیس، کوارتزیت، منگنز، سرب، روی، کرومـیت، باریت، سنگ آهن، مس، گرانیت، نیکل و سنگ تراورتن درون حال بهره‌برداری مـی‌باشند. درون حال حاضر ۳۳۲ معدن درون حال بهره‌برداری درون استان فعالیت مـی‌نمایند کـه این معدن‌ها ذخیره‌ای معادل ۱۰۴۵ مـیلیون تن را دارا مـی‌باشد و سالانـه بیش از ۲۳ مـیلیون تن مواد معدنی از آن‌ها استخراج مـی‌گردد.[۱۰۷]
سنگ‌های تزئینی
استان فارس رتبه دوم سنگ تزئینی ایران را دارا مـی‌باشد. به‌طور کلی، ۲۰ درصد از سنگ‌های تزئینی ایران درون استان فارس تولید مـی‌شود. ۳۵۰ واحد سنگ‌بری درون استان فارس حدود ۸۰ درصد استخراج استان را فرآوری مـی‌کنند. درون مـیان سنگ‌های استخراج شده درون استان، مرمریت و سنگ چینی ۱۵ درصد کل مـیزان استخراج سنگ تزئینی استان را بـه خود اختصاص مـی‌دهد.[۱۰۷]
نفت
شرکت ملی حفاری ایران، عملیـات حفاری ۸ حلقه چاه نفتی توسعه‌ای درون منطقه‌های سروستان، سعادت آباد و خشت درون استان فارس را انجام مـی‌دهد و برای حفاری این چاه‌ها ۴۲ مـیلیون یورو اعتبار درون نظر گرفته شده‌است.[۱۰۸] حفاری نخستین حلقه چاه نفت درون سفید باغون فارس پایـان یـافت.[۱۰۹]
گاز
حجم ذخیره گاز درجای مـیدان هالگان درون استان فارس ۴/۱۲ تریلیون فوت مکعب و ذخیره مـیعانات گازی درجای این مـیدان ۲۴۹ مـیلیون بشکه‌است.[۱۱۰] مـیدان هالگان را جدیدترین مـیدان کشف شده درون منطقه نیمروز استان فارس اعلام کرد و یـادآور شد، این مـیدان گازی درون ۷۳ کیلومتری اَپاختر عسلویـه و در جنوب استان فارس درون ۲۵ کیلومتری جنوب مـیدان سفید باغون و اَپاختر مـیدان سفید زاخور و دی قرار دارد.[۱۱۰] مـیدان‌های گازی سفید زاخور، سفید باغون، دی، هالگان و چند مـیدان دیگر درون این منطقه به منظور توسعه آماده هستند و مـی‌توانند یک قطب گازی رادر منطقه تشکیل دهند.[۱۱۰] مـیدان‌های استان فارس از نظر ساختار زمـین‌شناسی کاملاً مستقل هستند، مـیدان‌های سفید باغون، سفید زاخور و هالگان روی تاقدیس قرار گرفته‌اند و مـیان آن‌ها ناودیس هست که این مـیدان‌ها را از یکدیگر جدا مـی‌کند.[۱۱۰]
حفاری‌های اکتشافی مـیدان‌های هالگان و سفید باغون نیز به‌طور هم‌زمان آغاز شد کـه نتیجه کشف سفید باغون درون اردیبهشت ماه ۱۳۸۸ از سوی وزیر نفت وقت (غلامحسین نوذری) اعلام شد. مـیدان‌های گازی دیگری نیز درون جنوب استان فارس قرار دارد، مـیدان تابناک کـه از مـیدان‌های بزرگ دارای گاز شیرین هست در سال ۱۳۸۷، مـیدان شانول درون سال ۱۳۷۶ و همچنین مـیدان هما نیز از جمله اکتشاف‌های این مجموعه‌است کـه هم‌اکنون گاز آن‌ها درون بخش خانگی و صنعت استفاده مـی‌شود. مـیدان گازی خالده نیز پیش از انقلاب کشف شده‌است.[۱۱۰]
ترابری و ارتباطات
فرودگاه
استان فارس دارای ۶ فرودگاه[۱۱۱] درون شـهرهای شیراز، لار، لامرد، جهرم، فسا و زرقان مـی‌باشد کـه از این مـیان فرودگاه شیراز، لار و لامرد بین‌المللی و فرودگاه‌های جهرم، فسا و زرقان فرودگاه‌های داخلی مـی‌باشند.[۱۱۱][۱۱۲]
مسیرهای خارجی فرودگاه شیراز عبارتند از کشورهای انگلستان،[۱۱۳]مالزی،[۱۱۴]ترکیـه،[۱۱۵]عراق،[۱۱۶]سوریـه، قطر، امارات متحده عربی (دبی، ابوظبی و شارجه)، کویت، بحرین، عربستان، روسیـه، پاکستان، مصر و سودان.[۱۱۷]
پروازهای داخلی این فرودگاه شامل پروازهای شیراز-تهران، شیراز-مشـهد، شیراز-اصفهان، شیراز-تبریز، شیراز-اهواز، شیراز-آبادان، شیراز-بوشـهر، شیراز-بندرعباس، شیراز-ساری، شیراز-لارستان، شیراز-لامرد، شیراز-چابهار، شیراز-کرمان، شیراز-کیش، شیراز-لاوان، شیراز-قشم، شیراز-سیری، شیراز-ماهشـهر، شیراز-خارک، شیراز-عسلویـه، شیراز-بهرگان و شیراز-رشت مـی‌باشد.[۱۱۷]
شرکت‌های هواپیمایی جمـهوری اسلامـی ایران (هما)، آسمان، ایران ایرتور، کیش‌ایر، ماهان، کاسپین، فارس ایر قشم، نفت، زاگرس، تابان، ارم ایر، گلف ایر، ترکیش ایرویز،[۱۱۵] ،flydubai، ایرعربیـا و به صورت موردی شرکت‌های هواپیمائی دیگر از فرودگاه شیراز جهت نشست و برخاست استفاده مـی‌کنند.[۱۱۷]
راه‌آهن
خبر افتتاح راه‌آهن شیراز اصفهان درون ۱۳ خرداد سال ۱۳۸۸ خورشیدی توسط رسانـه‌های خبری منتشر شد.[۱۱۸] مدت کوتاهی بعد از افتتاح این راه‌آهن معلوم شد کـه این راه‌آهن بـه صورت نیمـه‌تمام و ناقص اجرا شده و با عبور اولین قطار از روی آن بسیـاری از ریل‌ها درون هم شکسته‌اند.[۱۱۹] از آن زمان که تا شـهریورماه سال ۱۳۹۰ خورشیدی، بـه علت آماده نبودن ایستگاه راه‌آهن شیراز به منظور سوار و پیـاده مسافران از ایستگاه موقتی درون شـهر جدید صدرا استفاده مـی‌شد.[۱۲۰]ایستگاه راه‌آهن شیراز کـه اکنون یکی از بهترین ایستگاه‌های راه‌آهن کشور محسوب مـی‌شود درون مـهرماه سال ۱۳۹۰ خورشیدی بـه بهره‌برداری کامل رسید و از آن زمان تمامـی قطارها از ایستگاه اصلی حرکت مـی‌کنند.[۱۲۱]
هم‌اکنون مسیرهای ریلی شیراز - بوشـهر - عسلویـه و همچنین شیراز - جهرم - لار - بندرعباس درون دست ساخت مـی‌باشد.[۱۲۲][۱۲۳]
آزادراه و بزرگراه
طول شبکه راه‌های اصلی استان درون سال ۱۳۸۶ خورشیدی، حدود ۲٬۲۲۹ کیلومتر بوده‌است کـه از این مـیزان، ۵۶۹ کیلومتر آن بـه صورت بزرگراه مـی‌باشد.[۶۰]
در استان فارس تنـها ارتباط شیراز با اصفهان بـه صورت بزرگراه تعریف شده‌است و در این استان آزادراه وجود ندارد. عملیـات ساخت آزادراه شیراز - اصفهان از سال ۱۳۸۷ شروع شده‌است کـه با بهره‌برداری از آن کـه از شـهرستان‌های اقلید و سپیدان مـی‌گذرد، فاصله شیراز که تا اصفهان حدود ۱۰۰ کیلومتر کاهش مـی‌یـابد.[۱۲۴] این پروژه درون دو قطعه (شیراز - بخش سده و سده - اصفهان) اجرا مـی‌شود.[۱۲۵]
در مـهر ماه سال ۱۳۹۰ قطعه اول بزرگراه یـاسوج بـه شیراز بـه طول ۵ کیلومتر بـه بهره‌برداری رسید کـه این مسیر استان‌های فارس و کهگیلویـه و بویراحمد را بـه همدیگر متصل مـی‌کند.[۱۲۶]
همچنین بزرگراه خنج - لامرد با قید احداث تونل و کاهش ۷۰ کیلومتری مسافت، از تیرماه سال ۱۳۸۹ خورشیدی درون دست ساخت مـی‌باشد.[۱۲۷]
مخابرات و اینترنت
تلفنتاریخ ارتباطات مخابراتی درون استان فارس، بـه حدود یکصد سال پیش مـی‌رسد. درون آن زمان، خط تلگرافی بین تهران و بندر بوشـهر توسط کمپانی هند شرقی کشیده‌شد کـه از مسیر برازجان، کازرون، شیراز مـی‌گذشت و به تهران مـی‌رسید. درون سال ۱۳۱۳ اولین مرکز تلفن مغناطیسی با ۸۰ شماره تلفن، درون شـهر شیراز نصب و راه‌اندازی شد. این تلفن کـه ارتباط داخلی مشترکین را فراهم مـی‌نمود، از نوع سیستم مغناطیسی بود، کـه تا سال ۱۳۳۸ بـه ۱۱۰۰ شماره رسید. اولین مرکز تلفن خودکار شـهری شیراز با نصب اولیـه ۳۰۰۰ شماره شروع بـه کار نمود.[۱۲۸]
در سالهای اخیر، تحولات عظیمـی درون سیستم‌های مخابراتی این استان صورت گرفت و رشد چشمگیری درون توسعه ارتباطات حاصل شد. احداث مراکز تلفن دیجیتال درون نقاط شـهری و روستایی استان، ساخت ایستگاه‌های بزرگ مخابراتی، راه‌اندازی شبکه دیتا، راه‌اندازی تلفن همراه، پروژه بزرگ فیبر نوری استان فارس و دیگر خدمات گسترده مخابراتی از جمله این تحولات درون سالهای اخیر مـی‌باشد.[۱۲۸]
اینترنتدسترسی بـه اینترنت درون استان فارس از روش‌های مختلفی از جمله dial-up، ADSL و WiMAX امکان‌پذیر هست که بر اساس اعلام شرکت مخابرات استان فارس، درون شـهر شیراز ۱۰ شرکت، بـه ارائه سرویس ADSL مـی‌پردازند.[۱۲۹][۱۳۰] همچنین دو شرکت ایرانسل و مبین‌نت نیز بـه ارائه سرویس WiMAX تنـها درون شـهر شیراز مـی‌پردازند.[۱۳۱][۱۳۲]
رسانـه‌ها
مطبوعات
برای مشاهده فهرست کامل، فهرست مطبوعات فارس را ببینید.
روزنامـه‌نگاری فارس، پیشینـهٔ دیرینـه‌تری از چاپ و نشر مطبوعات فارس دارد. ۷۸ سال پیش از نشر المنطبعه فی الفارس (اولین روزنامـه فارس)، یک شیرازی، نخستین نشریـه ارمنی جهان را درون مدرس هند منتشر کرد. بنابر منابع ارمنی، نشریـه آزاد ارار (خبرنامـه) کـه اولین شماره‌اش درون ۱۶ اکتبر ۱۷۹۲ مـیلادی به‌وسیله هارطون شماونیـای شیرازی انتشار یـافت، نخستین نشریـه ارمنی‌زبان جهان است.[۱۳۳]
مطبوعات درون ایران نیز به‌وسیله دو برادر از اهالی فارس بنیـاد گرفت، مـیرزا محمدصالح شیرازی و محمدجعفر ادیب شیرازی.[۱۳۴] اگر مـیرزا محمدصالح شیرازی را مدیر نخستین نشریـه فارسی‌زبان جهان درون دوران محمدشاه قاجار بدانیم، حتما از مـیرزا محمدجعفر ادیب نیز به‌عنوان اولین سردبیر یـا دست‌کم معاون سردبیر اولین نشریـه، بـه زبان فارسی یـاد کنیم. این دو نفر به‌همراه مـیرزا اسدالله باسمـه‌چی کـه او نیز زادهٔ فارس است، مثلث نشر روزنامـه کاغذ اخبار، اولین نشریـه ادواری چاپی درون ایران را تشکیل مـی‌دهند.[۱۳۵]
صداوسیما
در آبان سال ۱۳۴۹ هم‌زمان با راه‌اندازی رسمـی فرستنده مـهارلو، تلویزیون شیراز هم به‌طور رسمـی افتتاح و پخش برنامـه‌های خود را آغاز نمود. درون همـین روز تلویزیون شیراز بـه شبکه اول تلویزیون ایران پیوست.[۱۳۶]
دفتر خبر صدا و سیمای واحد جهرم از اولین و فعالترین دفاتر خبر کشور هست که با توجه بـه امکانات پیشرفته، امکان پخش مستقیم برنامـه‌های تلویزیونی بـه سراسر کشور را دارد. این دفتر درون روزهای چهارشنبه هر هفته بـه صورت زنده اقدام بـه پخش اخبار از جهرم مـی‌نماید. دفتر خبر جهرم چندین سال متمادی مقام اول کشوری درون مـیان دفاتر خبر کشور را از آن خود نموده‌است.[۱۳۷]
جاذبه‌های گردشگری
فارس دارای جاذبه‌های طبیعی و تاریخی و مذهبی بسیـاری هست که تاکنون ۲۹۰ جاذبه گردشگری درون استان فارس شناسایی شده‌است کـه به‌طور متوسط ۱۲ جاذبه درون هر شـهرستان وجود دارد.[۴۴]
جاذبه‌های گردشگری استان فارس
صنایع دستی
قالی، گلیم و گبه از مـهمترین صنایع دستی استان محسوب مـی‌شوند، بعد از آن حتما از خاتم، خاتم سازی و خاتم کاری و پس از آن معرق‌کاری روی چوب، منبت کاری چوب، نقاشی روی چوب و سفال و سرامـیک، کاشی معرق و کاشی هفت رنگ یـاد کرد. از رشته‌های رایج درون استان فارس طراحی و نگارگری (نگارگری، گل و مرغ‌سازی، تذهیب و تشعیر) است. رنگرزی گیـاهی و استفاده از مواد ملونـه طبیعی درون رنگرزی خامـه و ابریشم نیز کاری پررونق درون استان فارس است. درون زمـینـه فلزکاری و هنرهای مرتبط با فلز نیز مـی‌توان از آثار قلمزنی روی نقره یـاد کرد. از سایر رشته‌های صنایع دستی رایج درون این استان مـی‌توان بـه دوخت لباس‌های محلی، عروسک‌سازی، پیکرتراشی، نمدمالی، رودوزی‌های سنتی، بافتنی، نقشـه‌کشی فرش و گلیم اشاره کرد.[۸][۱۳۸]
صنایع دستی درون معماری
نوعی دیگر از هنرهای دستی درون معماری ساختمان‌ها کاربرد دارد. از جمله آن‌ها نقاشی پرندگان، گل، شاخه درختان و فرشتگان بر سقف‌های بسیـاری از عمارت‌های قدیمـی نظیر نارنجستان قوام، خانـه زینت‌الملوک دیده مـی‌شوند و همچنین کاشی‌های هفت رنگی کـه در عمارت‌های باغ عفیف‌آباد و باغ ارم وجود دارند.[۱۳۹]
آینـه‌کاری و گچ‌بری و منبت‌کاری کـه در امامزاده‌هایی مانند شاهچراغ بـه چشم مـی‌خورند. درب و پنجره‌های چوبی درون ساختمان‌های قدیمـی مانند مسجد نصیرالملک و کارهای دستی درون عمارت کلاه‌فرنگی آباده و طرح مسجد کبیر نی‌ریز هم از این دست هستند.[۱۳۹]
صنایع‌دستی مشـهور بر پایـهٔ مکان
تولید انواعی از صنایع دستی درون مناطق عشایری و روستایی و نیز درون شـهرهای استان فارس رواج دارد. قالی‌بافی و گبه‌بافی بیشتر درون بخش‌ها و روستاها بـه وسیله زنان بافته مـی‌شود. خیمـه‌بافی و گلیم‌بافی و جاجیم‌بافی و تنچه‌بافی درون مـیان عشیره‌ها و تیره‌های قشقایی رایج است.[۱۳۹]
خاتم‌کاری، نقره‌کاری، قلمزنی، منبت‌کاری، شیشـه‌سازی و کاشی هفت‌رنگ‌سازی درون شیراز رایج است. منبت‌کاری و گیوه‌بافی درون آباده، سفال‌کاری، سرامـیک‌سازی و کاشی‌سازی درون استهبان و حصیربافی، سبدبافی و بوریـابافی درون کازرون مشـهور است.[۱۳۹]
سوغاتشـهر شیراز محل آثار دوران کهن ایران، با داشتن خاتم‌کاری، طلاسازی، و نقره‌کاری محل معتبری به منظور خرید سوغات این استان است. خاتم این شـهر بی‌نظیر هست و ظرافت و هنر را درون هر قطعهٔ ساخته‌شده مـی‌توان مشاهده کرد. قالی، گلیم و جاجیم عشایری استان فارس رنگ و بوی آمـیختگی با طبیعت دارد و جزء سوغات‌های اصلی این استان به‌شمار مـی‌آید.[۱۴۰] از دیگر سوغات‌های استان فارس مـی‌توان بـه آبلیمو، انار، انجیر، ترشی‌جات، چرم، حنا، خراطی، خرما، زعفران، سفیداب، سنگ‌تراشی، شیشـه‌گری، بهار نارنج، ظروف سفالی، عرقیـات، مسقطی لاری، فلزکاری، کیسه ، گبه، کلوچه و مسقطی، نان یوخه، منبت‌کاری و نمد اشاره کرد.[۱۴۱]
آموزش
در استان فارس اولین مدارس انـه بعد از جنگ جهانی اول تأسیس مـی‌شوند. اولین مدرسه شیراز با وقفه‌ای طولانی بعد از فرمان مشروطه و در سال ۳۸ تأسیس مـی‌شود. این مدرسه «بنات» نام دارد و در سالهای ۱۳۳۷ و ۱۳۳۸ بعد از پایـان جنگ جهانی اول و با کوشش زنان افتتاح مـی‌شود. درون همـین دوره زنان پیشنـهاد دادند کـه اگر روحانیون تأسیس مدارس انـه را با عفت و عصمت زنان مغایر مـی‌دانند، خود مدیریت مدارس را بر عهده بگیرند.[۱۴۲]
مـیزان باسوادی درون استان فارس درون سال ۱۳۸۷ خورشیدی، ۸۷ درصد اعلام شده‌است. تعداد دانشجویـان استان نیز درون سال تحصیلی ۱۳۸۶–۸۷ کل دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی استان نیز ۱۷۴٬۰۰۰ نفر بوده‌است.[۶۰]
دانشگاه‌ها
دانشگاه‌های متعددی از جمله دانشگاه‌های سراسری، دانشگاه‌های تربیت معلم، دانشگاه‌های علمـی کاربردی، دانشگاه‌های آزاد، دانشگاه‌های غیرانتفاعی، دانشکده‌های فنی مـهندسی، دانشگاه‌های پیـام نور درون استان فارس وجود دارند. از مـهمترین آن‌ها مـی‌توان بـه دانشگاه‌های زیر اشاره کرد:
- دانشگاه شیراز: کـه شامل دانشکده‌های مـهندسی، علوم، کشاورزی، دامپزشکی، ادبیـات و علوم انسانی، هنر و معماری، حقوق و علوم سیـاسی و علوم تربیتی و روانشناسی است.[۲۰]
- دانشگاه هنر شیراز: دانشگاهی تازه تأسیس کـه دارای رشته‌های کارشناسی مرمت، فرش، موزه و معماری داخلی است.
- دانشگاه علوم پزشکی شیراز: دانشگاهی با قدمت ۶۰ ساله کـه شامل دانشکده‌های بهداشت، توانبخشی، پزشکی، پرستاری و مامایی، داروسازی، دندان‌پزشکی، مدیریت و اطلاع‌رسانی، پرستاری است.[۱۴۳]
- دانشگاه صنعتی شیراز: کـه شامل دانشکده‌های مـهندسی برق و الکترونیک، مـهندسی فناوری اطلاعات، مـهندسی شیمـی نفت و گاز، مـهندسی مکانیک و هوافضا، مـهندسی عمران و محیط زیست، مـهندسی و علوم مواد و علوم پایـه مـی‌شود.[۱۴۴]
- دانشگاه فسا متشکل از دانشکده‌های فنی مـهندسی، علوم پایـه و کشاورزی[۱۴۵]
- دانشگاه علوم پزشکی فسا متشکل از دانشکده‌های پزشکی، پرستاری، بهداشت و پیراپزشکی[۱۴۶]
- دانشگاه علوم پزشکی جهرم متشکل از دانشکده‌های پزشکی، پرستاری و مامایی، پیراپزشکی[۱۴۷]
- دانشکده علوم پزشکی لارستان این مرکز آموزشی درون سال ۱۳۶۶ درون شـهرستان لارستان افتتاح گردید و متشکل از دانشکده‌های پرستاری و مامایی، پیراپزشکی مـی‌باشد[۱۴۸]
- دانشگاه جهرم متشکل از ۴ دانشکدهٔ فنی مـهندسی، دانشکدهٔ کشاورزی، دانشکدهٔ ادبیـات و علوم انسانی، دانشکدهٔ علوم پایـه[۱۴۹]
- دانشگاه سلمان فارسی کازرون: این دانشگاه نوبنیـاد با رشد خوبی درون کازرون قرار گرفته‌است همچنین پردیس دانشگاه کازرون درون ابتدای باختری شـهر کازرون درون حال ساخت مـی‌باشد.
مجتمع آموزش عالی لارستان: این مرکز آموزشی درون بهمن ماه ۱۳۹۲ درون شـهرستان لارستان افتتاح گردید و هم‌اکنون درون رشته‌های مـهندسی برق، مـهندسی صنایع، مـهندسی شیمـی، مـهندسی مکانیک، مـهندسی شـهرسازی، مـهندسی کامپیوتر دانشجو مـی‌پذیرد. مرکز آموزش عالی استهبان: این مرکز آموزشی درون مـهرماه ۱۳۹۰ درون شـهرستان استهبان افتتاح گردید و هم‌اکنون درون رشته‌های عمران، زیست، شیمـی و فیزیک دانشجو مـی‌پذیرد.
ورزش و تفریح
استان فارس دارای ۵ تیم فوتبال باشگاه فوتبال فجر شـهید سپاسی شیراز باشگاه فوتبال قشقایی شیراز برق شیراز، پیـام مخابرات[۱۵۰] و باشگاه فوتبال مقاومت بسیج فارس[۱۵۱] درون لیگ دسته اول فوتبال ایران، ۲ تیم فوتسال ارژن و صدرا درون لیگ برتر فوتسال و هیئت هندبال فارس درون لیگ برتر هندبال است.[۱۵۲] همچنین شـهر شیراز دارای تیم بسکتبالی بـه نام باشگاه بسکتبال ب. آ شیراز[۱۵۲] درون لیگ برتر بسکتبال مـی‌باشد.
ورزشگاه‌ها
- ورزشگاه حافظیـه شیراز کـه دقیقاً درون روبه‌روی آرامگاه حافظ واقع شده‌است و محل برگزاری مسابقات تیم‌های شیرازی درون لیگ برتر ایران و لیگ دسته یک است.[۱۵۳]
- ورزشگاه پارس با ظرفیت ۵۰ هزار نفر کـه در جنوب شیراز واقع شده‌است.[۱۵۴][۱۵۵]
- دهکده المپیک شیراز با ظرفیت ۱۰۰ هزار نفر کـه البته درون حال ساخت و آماده شدن است.[۱۵۶]
- ورزشگاه شـهدای ارتش شیراز کـه سابقاً مسابقات مـهم درون آن انجام مـی‌گرفت و در یک پادگان متعلق بـه ارتش واقع است.[۱۵۷]
پیست اسکی
استان فارس دارای دو پیست اسکی تربیت بدنی کـه در ۵ کیلومتری شـهرستان سپیدان واقع شده و همچنین مجموعه تفریحی ورزشی پولادکف کـه در ۱۵ کیلومتری شـهرستان سپیدان و ۸۰ کیلومتری اَپاختر شـهر شیراز واقع شده، مـی‌باشد کـه مجموعه تفریحی ورزشی پولادکف بـه عنوان دومـین پیست بزرگ بین‌المللی کشور و درارتفاع ۲۸۵۰ متری از سطح دریـا واقع شده و دارای قله‌ای بـه ارتفاع ۳۴۰۰ متر از سطح دریـا است؛ همچنین این مجموعه دارای امکاناتی از قبیل تله‌کابین، تل اسکی، رستوران، فست فود، کافی شاپ، مـهمان‌سرا، هتل، موتوربرفی، ماشین‌های کوهستان، چرخ‌های هوشمند، قایق‌های پدالو، اسب سواری، دوچرخه سواری، لوازم مورد نیـاز اسکی و آموزشگاه اسکی مـی‌باشد و در سال ۱۳۸۱ افتتاح و مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌است.[۱۵۸][۱۵۹][۱۶۰]
جستارهای وابسته
- فهرست استان‌های ایران
- استان‌های ایران بر پایـه جمعیت
- استان‌های ایران بر پایـه مساحت
- فهرست شـهرهای استان فارس
- شـهرستان‌های استان فارس بر پایـه جمعیت
- فهرست شـهرستان‌های ایران
پانویس
منابع
کتاب‌های فارسی
- آریـان پور، علیرضا. پژوهشی درون شناخت باغ‌های ایران و باغ‌های تاریخی شیراز. تهران: نشر تاریخ و فرهنگ ایران زمـین، ۱۳۶۵.
- اوشیدری، جهانگیر. دانشنامـهٔ مزدیسنا، واژه‌نامـهٔ توضیحی آیین زرتشت. تهران: نشر مرکز، ۱۳۷۱. شابک ۹۶۴-۳۰۵-۳۰۷-۵.
- پیرنیـا، حسن. ایران باستان. دنیـای کتاب، ۱۳۶۲.
- حقیقت، رفیع. تاریخ قومس. چاپ سوم. تهران: انتشارات کومش، ۱۳۷۰.
- دیـاکونوف، مـیخائیل مـیخائیلوویچ. تاریخ ایران باستان. ترجمـهٔ روحی ارباب. چاپ پنجم. تهران: شرکت انتشارات علمـی و فرهنگی، ۱۳۸۴. شابک ۹۶۴-۴۴۵-۲۳۸-۰.
- زرین‌کوب، عبدالحسین. تاریخ مردم ایران، پیش از اسلام. تهران: مؤسسهٔ انتشارات امـیرکبیر، ۱۳۶۴.
- سعیدیـان، عبدالحسین. سرزمـین و مردم ایران، مردم‌شناسی و آداب و رسوم اقوام ایرانی. چاپ چهارم. تهران: مؤسسهٔ انتشارات علم و زندگی، ۱۳۶۹.
- شورای نویسندگان. مجلهٔ گردش (تهران: مؤسسهٔ انتشارات و تبلیغات گام)، ش. ۱۱ و ۱۲ (۱۳۶۹): ۶۲.
- نلسون فرای، ریچارد. مـیراث باستانی ایران. ترجمـهٔ مسعود رجب‌نیـا. چاپ هشتم. تهران: شرکت انتشارات علمـی و فرهنگی، ۱۳۸۶. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۴۴۵-۱۱۱-۹.
- علیرضا شاهپور شـهبازی. راهنمای مستند تخت جمشید. بنیـاد پژوهشی پارسه-پاسارگاد. چاپ ۱۳۸۴. تهران: انتشارات سفیران و انتشارات فرهنگسرای مـیردشتی، ۱۳۸۴. شابک ۴-۶-۹۱۹۶۰-۹۶۴.
- فره‌وشی، بهرام. «کوچ قبیله‌های ایرانی». درون ایرانویج. چاپ دوم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۶۸.
- قاسمـی، قرید. المنطبعه فی الفارس. شیراز: بنیـاد فارس‌شناسی، ۱۳۸۴.
- “Fārs”. In Encyclopædia Britannica.
- Lambton, A.K.S.. Shiraz. 2nd ed. Berkeley: University of California, 2009.
پیوند بـه بیرون
استان فارس درون پروژه‌های
نگارخانـهٔ مرتبط درون ویکی‌انبار
خبرهای مرتبط درون ویکی‌خبر
راهنمای سفر درون ویکی‌سفر
- پورتال استان فارس
- وب سایت استانداری فارس
- خبرگزاری ایسنا منطقه فارس
- اداره کل هواشناسی استان فارس
- اداره کل آموزش و پرورش استان فارس
- شرکت مخابرات استان فارس
- وب سایت نظام مـهندسی استان فارس
- دادگستری استان فارس
- سازمان بازرگانی استان فارس
- سازمان کشاورزی استان فارس
- وب سایت شرکت گاز استان فارس
- شرکت آب و فاضلاب روستایی استان فارس
- پورتال شرکت توزیع نیروی برق استان فارس
- اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامـی استان فارس
- صدا و سیمای مرکز فارس
- اداره کل ورزش و جوانان استان فارس
- دانشنامـهٔ فارس
- «معرفی استان فارس»، سازمان مـیراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری
- اداره کل امور عشایر استان فارس
- پورتال اطلاع‌رسانی شـهرستان داراب
[استان فارس - ویکی‌پدیـا، دانشنامـهٔ آزاد طرح احیای گونه های بومی در حال انقراض در بویراحمد اجرا شد]
نویسنده و منبع | تاریخ انتشار: Wed, 21 Nov 2018 08:55:00 +0000