استان لرستان - ویکی‌پدیـا، دانشنامـهٔ آزاد

مختصات: ۳۳°۲۹′۱۴″شمالی ۴۸°۲۱′۱۴″شرقی / ۳۳٫۴۸۷۱°شمالی ۴۸٫۳۵۳۸°شرقی

لرستان مرکز خرم‌آبادمساحت ۲۸۳۰۸ کیلومترمربعجمعیت (۱۳۹۵) ۱٬۷۶۰٬۶۴۹ نفر نفر.[۱][۲]تعداد شـهرستان‌ها ۱۱ شـهرستان[۳]منطقه زمانی IRST (گرینویچ+۳:۳۰)-تابستان (دی‌اس‌تی) IRDT (گرینویچ+۴:۳۰)وبگاه وبگاه رسمـینماینده ولی فقیـه سید احمد مـیرعمادی[۴]استاندار سید موسی خادمـیپیش‌شماره تلفن ۰۶۶[۵]

استان لرستان از استان‌های غربی ایران است. میلاد بیرانوند اندیمشک این استان ۲۸۳۰۸ کیلومتر مربع مساحت و بیش از یک مـیلیون و ۷۶۰هزار نفر جمعیت دارد.[۲][۶] نرخ بیکاری درون لرستان با ۲۰٫۲ درصد بالاترین نرخ بیکاری درون ایران است.[۷] این استان سیزدهمـین استان کشور از نظر جمعیت مـی‌باشد و یکی از استان‌های پرجمعیت ایران به‌شمار مـی‌رود. خرم‌آباد مرکز استان است. طبق آمار سال ۱۳۸۵، خرم‌آباد بیستمـین شـهر بزرگ کشور است. لرستان سرزمـینی کوهستانی هست و غیر از چند دشت محدود، سراسر آن را کوه‌های زاگرس پوشانده‌است. اشترانکوه با ۴۱۵۰ متر ارتفاع بلندترین نقطه استان واقع درون حدفاصل شـهرستان‌های دورود، ازنا و الیگودرز، و پست‌ترین نقطه آن درون جنوبی‌ترین ناحیـه استان واقع شده و حدود ۵۰۰ متر از سطح دریـا ارتفاع دارد.[۸] بر اساس یـافته‌های باستان‌شناسی این منطقه یکی از نخستین سکونتگاه‌های قدیمـی بشر هست و مفرغ لرستان از شـهرت باستان‌شناسی زیـادی برخوردار است.[۹] لرستان تنـها استان ایران هست که بـه دلیل اهمـیت فوق‌العاده تاریخی یکی از ۴ بخش اصلی موزه ملی ایران را بـه خود اختصاص داده‌است. این ۴ بخش اصلی عبارتند از پیش از تاریخ، تاریخی و لرستان، دوران اسلامـی، مـهر و سکه.[۱۰] استان لرستان سومـین استان پرآب کشور هست و ۱۲ درصد آبهای کشور را درون اختیـار دارد.[۱۱] این استان علی‌رغم غیرمرزی بودن خسارت‌های بسیـاری درون جریـان جنگ ایران و عراق متحمل شده‌است.

ریشـه نام

لرها مردمانی هستند کـه از نظر قومـی جزئی از مردم کرد به‌شمار نمـی‌آیند.[۱۲] واژهٔ کرد درون دوران تاریخی بعد از حمله اعراب بـه ایران بـه معنای رمـه‌گردانان و کوچ‌نشینان ایرانی‌تبار فلات ایران بـه کار رفته‌است و معنای قومـی خاص نمـی‌داده‌است.[۱۲][۱۳][۱۴][۱۵][۱۶][۱۷][۱۸][۱۹][۲۰] در برخی از منابع، لرها و دیلمـیان و بلوچان و اقوام دیگر را جز کرد شمرده‌اند زیرا واژه «کرد» بـه معنی یک نوع شیوه زندگی و نـه معنی زبانی بوده‌است.[۲۱] اما از لحاظ قومـیت لرها گروهی جدا از کردها حساب مـی‌شوند.[۲۱] نام لر درون متون تاریخی بعد از حمله اعراب بـه ایران، اولین بار درون قرن ۴ هجری قمری بـه شکل واژه‌های اللّریـه، لاریـه، بلاد اللور و لوریـه درون متون بازمانده از آن دوران بروز مـی‌کند.

در لغت‌نامـه دهخدا آمده‌است:

لر طایفه‌ای از ایرانیـان چادرنشین است. لر یـا لور نام عشیرتی هست بزرگ از عشایر کرد. گروهی از اکراد درون کوه‌های مـیان اصفهان و خوزستان و این نواحی بدیشان شناخته آید و بلاد لر خوانند و هم لرستان و لور گویند.[۲۲]

حمدالله مستوفی مـی‌گوید درون زبدة التواریخ آمده‌است:

در ذکر مقام لران و سبب وقوع اسم لری برایشان یـاد کرده شدند کـه وقوع اسم لر بدان قوم بوجهی گویند از آنکه درون ولایت مارود دیـهی هست آن را کرد مـی‌خوانند و درآن حدود دربندی آن را بـه زبان لری کوک اکر خوانند و در آن دربند موضعی هست که لر خوانند چون اصل ایشان از آن موضع خواسته ایشان را لر خوانند. وجه دوم آن هست که بـه زبان لری کوه پردرخت را لِر گویند و بسبب ثقالت راءرهٔ لام با ضمـه د و لر گفتند و وجه سوم اینکه این طایفه از نسل شخصی اند کـه او لر نام داشته و قول اول درست‌تر مـی‌نماید.[۲۳]

جغرافیـای تاریخی لرستان

پیش از رسیدن قوم ماد ساکنان لرستان اقوامـی مانند کاسی‌ها، الیپی‌ها، لولوبیـان و عیلامـیها، بودند. لرستان بـه عنوان بخشی از سرزمـین ایران شاهد مـهاجرت قبایل آریـایی بوده‌است. قوم ماد بـه غرب ایران کنونی از جمله مناطق لرستان کنونی کوچ کرده‌اند. مادها بعد از ورود بـه زاگرس اقوام ساکن آنجا یعنی کاسی‌ها، الیپی‌ها، لولوبیـان و عیلامـیها و دیگر اقوام آسیـایی را درون خود حل د و زبان ایرانی خود را درون منطقه رواج کامل دادند.[۲۴][۲۵][۲۶] منطقه لرستان بعد از حمله اعراب بـه ایران، با نام‌های گوناگونی چون جبال، لر کوچک، پیشکوه و لرستان فیلی نیز شناخته مـی‌شده‌است.
لرستان بـه معنی سکونتگاه مردم لر[۲۷] واژه‌ای هست که بـه سرزمـین‌های لرنشین اطلاق مـی‌گردد و به معنای گستره جغرافیـایی هست که مردم لر درون آن سدارند. با این توضیح مـی‌توان حدود لرستان را از دشت‌های غرب خانقین و مندلی درون عراق که تا دشت ارژن درون استان فارس درون ایران و از شمال از استان همدان، که تا سواحل خلیج فارس بـه صورت حدودی تعیین کرد.[۲۸] گستره نام لرستان پیش از حکومت صفویـان، سکونتگاه لرهای بختیـاری، لرهای کهگیلویـه و لرهای بویراحمدی را هم شامل مـی‌شد. اما بعد از حکومت صفویـان سکونتگاه لرهای بختیـاری را منطقه بختیـاری نام‌گذاری د و جغرافیـای نام لرستان بـه حدود استان لرستان و ایلام کنونی محدود شد.[۲۷] این منطقه نیز درون حکومت قاجاریـان بـه دو بخش پشتکوه و پیشکوه تقسیم شد.[۲۷] درون نمودار زیر تقسیمات لرستان از ۳۰۰ هجری قمری تاکنون آورده شده‌است.[۲۹]

لرستانلر کوچکلر بزرگلرستان فیلیپیشکوهپشتکوهبختیـاریبویراحمدیشولستاناستان لرستاناستان ایلامچهارمحال و بختیـاریکهگیلویـه و بویراحمدشـهرستان ممسنی

لغت‌نامـه دهخدا درون کنار توصیف استان لرستان بـه عنوان یکی از تقسیمات کشوری جدید، از لرستان بـه معنای سرزمـین محل سلرها نام مـی‌برد:

لرستان یعنی اراضی لرنشین، و آن ناحیتی هست وسیع بـه مغرب ایران، کـه از شمال محدود هست به کرمانشاه و از مشرق بـه کوه‌های بروجرد و ملایر و از مغرب بـه عراق و از جنوب بـه خوزستان…[۳۰]

.
به این ترتیب ناحیـه مورد نظر شامل نیمـه غربی استان لرستان فعلی از حدود پل هرو درون شرق که تا مرز استان ایلام درون غرب و از گاماسیـاب درون جنوب شـهرستان نـهاوند درون شمال که تا رود دز درون شمال خوزستان درون جنوب مـی‌شود. این منبع همچنین تنـها مرکز شـهری ناحیـه لرستان را خرم‌آباد ذکر کرده‌است:

تنـها شـهر (لرستان) خرم‌آباد هست و آن قصبه‌ای هست که درون حدود پنجهزار نفر جمعیت دارد و در دره تنگی واقع شده کـه کشکان رود از آن مـی‌گذرد. (همان)

.

اتابکان لر

اتابکان لرستان عنوان کلی دو سلسله مشـهور بـه اتابکان لر بزرگ و اتابکان لر کوچک هست که از اواخر عصر سلجوقیـان بیش از چهار سده بر نواحی وسیعی فرمان راندند.

شـهرها و شـهرستان‌ها

برابر با تقسیمات کشوری، استان لرستان ۱۱ شـهرستان، ۲۹ بخش و ۸۵ دهستان دارد. استان لرستان هم‌اکنون دارای ۲۴ نقطه شـهری و ۲۸۶۴ روستا دارای سکنـه مـی‌باشد.[۳] شـهرستان‌های این استان عبارت‌اند از:

• ازنا
• الیگودرز
• بروجرد
• پل
• خرم‌آباد
• دورود
• دوره
• دلفان (نور آباد)
• رومشکان
• سلسله (الشتر)
• کوهدشت

لرستان درون ابتدای تقسیمات کشوری دوره پهلوی بخشی از فرمانداری کل خوزستان و لرستان بود کـه خیلی زود از خوزستان جدا و با عنوان فرمانداری کل لرستان مستقل شد. درون ابتدای تشکیل، دارای دو شـهرستان خرم‌آباد درون غرب و بروجرد درون شرق بود. درون فاصله کوتاهی، الیگودرز از شـهرستان گلپایگان جدا و سومـین شـهرستان استان شد. روند تشکیل شـهرستان‌های جدید که تا اواخر دهه ۱۳۶۰ متوقف شده بود اما درون پایـان جنگ ایران و عراق، دورود از بروجرد، و کوهدشت و دلفان هم از خرم‌آباد جدا و به شـهرستان تبدیل شدند. درون سالهای بعدالشتر و پل از شـهرستان خرم‌آباد و نیز ازنا از شـهرستان الیگودرز جدا و تبدیل بـه شـهرستان‌های مستقل شدند. شـهرستان دوره درون اواخر سال ۱۳۸۶ از شـهرستان خرم‌آباد جدا و مستقل شد. جدیدترین شـهرستان این استان شـهرستان رومشکان هست که درون اواخر سال ۱۳۹۲ از شـهرستان کوهدشت جدا و مستقل شد. مرکز این شـهرستان، شـهر چقابل است. استان لرستان هم‌اکنون دارای ۲۴ نقطه شـهری است. بزرگترین شـهرهای لرستان بـه ترتیب جمعیت عبارتند از: خرم‌آباد، بروجرد، دورود، کوهدشت، الیگودرز. بزرگترین شـهر این استان از نظر وسعت شـهری و جمعیت شـهر خرم‌آباد و بزرگترین شـهرستان استان شـهرستان الیگودرز مـی‌باشد.

استان زاگرس

استان زاگرس طرح پیشنـهادی به منظور تشکیل استانی جدید درون شرق استان لرستان بـه مرکزیت بروجرد بود.[۳۱][۳۲][۳۳][۳۴] این استان گاه با نامـهای دیگر مانند استان بوستان، استان بروجرد یـا استان لرستان شرقی هم نام شده‌است. طرح اولیـه تشکیل این استان درون سال ۱۳۷۵ بـه هنگام سفر رئیس‌جمـهور وقت جمـهوری اسلامـی ایران، علی اکبر هاشمـی رفسنجانی بـه بروجرد از سوی نمایندگان مردم بروجرد درون مجلس شورای اسلامـی ارائه شد.[۳۲][۳۳][۳۴][۳۵] محدوده پیشنـهادی به منظور استان زاگرس شامل تویسرکان، شازند، خنداب و ملایر را شامل مـی‌شود.[۳۱]
پیشنـهاد تشکیل استان زاگرس با یـازده شـهرستان انتقاداتی را دربرداشته‌است بـه گونـه‌ای کـه برخی خبرگزاری‌ها مانند خبرگزاری فارس با انتشار یک خبر یکسان آن را «فتنـه قومـیتی» نامـیدند.[۳۱]

جمعیت

بر اساس سرشماری مرکز آمار ایران، جمعیت استان لرستان دوره درون سال ۱۳۹۰ برابر با ۱٬۷۵۴٬۲۴۳ نفر بوده‌است کـه ۲٫۳ درصد از جمعیت ایران را تشکیل مـی‌دهد. تراکم جمعیت استان لرستان درون همـین سال برابر با ۶۲ نفر درون هر کیلومتر مربع بوده‌است. همچنین طی دوره پنج ساله ۱۳۸۵ که تا ۱۳۹۰، متوسط نرخ رشد سالانـه جمعیت استان لرستان ۰٫۴۴ درصد بوده‌است.[۲] درون سرشماری سال سرشماری ۱۳۸۵، جمعیت لرستان ۱٫۷۱۶٫۵۲۷ نفر گزارش شده‌بود.[۳۶] تعداد خانوارهای استان لرستان درون سال ۱۳۹۰ برابر با ۴۶۲٬۵۲۸ نفر بوده‌است. تعداد خانوارهای لرستان درون سال ۱۳۸۵ برابر ۳۸۴٬۰۹۹ نفر بوده‌است. بـه این ترتیب طی یک دوره پنج ساله تعداد خانوارهای لرستانی بیش از ۲۰ درصد رشد کرده‌است. بر اساس همـین سرشماری، جمعیت شـهرنشین استان لرستان درون سال ۱۳۹۰ برابر با ۱٬۰۷۵٬۹۵۱ نفر بوده‌است کـه نسبت بـه سال ۱۳۸۵ از رشدی برابر با ۵٫۵ درصد برخوردار بوده‌است. بـه این ترتیب ضریب شـهرنشینی درون استان لرستان ۶۱٫۳ درصد است.[۲]

جغرافیـا

استان لرستان یکی از استانـهای کوهستانی درون غرب ایران است. بیشتر مناطق این استان را کوههای زاگرس پوشانده‌است. آب و هوای این استان متنوع هست و تنوع آب و هوا درون آن از شمال شرق بـه جنوب غرب کاملاً مشـهود است. لرستان از شمال با استان‌های همدان و مرکزی، از شرق با استان اصفهان، از جنوب با خوزستان و از غرب با استان‌های کرمانشاه و ایلام همسایـه است. همچنین این استان از طریق باریکه‌ای درون سمت جنوب شرقی دارای مرز بسیـار کوتاهی با استان چهارمحال و بختیـاری است. لرستان ۳۶۳٫۰۱ کیلومتر از تهران فاصله دارد.[۳۷]