پرش بـه ناوبری پرش بـه جستجو
شعر حجم گونـه‌ای از شعر نو فارسی هست که از سال‌های ۱۳۴۶ و ۱۳۴۷ رسماً موجودیت خود را اعلام کرد و یدالله رؤیـایی و تنی چند از شاعران از جمله پرویز اسلامپور درون آن سال‌ها بیـانیـهٔ شعر حجم را نوشتند کـه برای نخستین بار درون نشریـهٔ ادبی بارو (۱۳۴۸) منتشر شد.[۱]
شعر حجم شکل سازمان‌یـافته و پالایش‌شدهٔ شعر موج نو بود کـه احمدرضا احمدی درون سال ۱۳۴۱ با کتاب طرح بنیـانش را ریخته بود، مجید جواهری ولی ظاهراً این نکته‌ای نیست کـه مورد تأیید حجم‌گرایـان اولیـه بوده باشد؛ اگرچه نگاهی بـه مطبوعات آن سال‌ها و ردیـابی و بررسی اجمالی چگونگی شکل‌گیری شعر حجم این واقعیت را روشن مـی‌کند.[۲]
چگونگی شکل‌گیری
در سال ۱۳۴۵، وقتی کـه «زبان طرح احمدی» (موج نو) همـه‌گیر شد و قریب بـه اتفاق نشریـات شعر موج نو چاپ د و جوانان زیـادی بـه دنبال این گونـهٔ شعر کشیده شدند، یدالله رؤیـایی - کـه به‌قول اسماعیل نوری‌علاء از شاعران مشکل‌گوی موج نو بود و بعداً بانی و مع و مفسر و سخنگوی شعر حجم شد - درون مصاحبه‌ای با اسماعیل نوری‌علاء، بیژن کلکی و بهرام اردبیلی درون مجلهٔ خوشـه بـه نکاتی اشاره کرد کـه مـی‌تواند مبدأ خوبی به منظور ردیـابی شعر حجم و چگونگی شکل‌گیری آن باشد.[۳]
رؤیـایی ضمن تأیید حرکت شعر موج نو، معتقد هست در مـیان این نسل چهره‌های درخشانی وجود دارد کـه از لحاظ شعر و مکانیزم تصویرسازی بی‌رقیب‌اند.[۴] او درخشان‌ترین آن‌ها را بیژن الهی و احمدرضا احمدی و بهرام اردبیلی مـی‌داند.[۵]
با این حال، انتقاداتی نیز بـه شعر موج نو وارد مـی‌داند؛ او معتقد هست این طرز ارائه کـه کمـی ابهامش بیشتر از شعر گذشته‌است و باید ترکیب‌ها و تناسب‌های درونیش را کشف کرد باعث مـی‌شود کـه بگویند تکنیک ندارد، فکر ندارد.[۶]رؤیـایی معتقد هست باید به منظور این سبک تکنیکی ایجاد کرد که تا این حرکت نو بـه بی‌راهه نزند و اندیشـه و احساس شاعر هرز نرود.[۷] وی معتقد هست انتقادهایی کـه به این نوع شعر مـی‌شود واقعیتی‌ست کـه نمـی‌شود بـه طنز و طعنـه گرفت و باید بـه شاعران پیشنـهادها و توصیـه‌هایی کرد کـه مثلاً مصراعها هرچند بلند و کوتاه باشد، نوعی آهنگ و وزن داشته باشد - چه عروضی و چه غیرعروضی. مجید جواهری او معتقد هست شاعرانی کـه به سراغ این نوع شعر مـی‌آیند لازم هست بدانند کـه کار را مبنی بر تکنیک حتما انجام داد؛ حتما «فرام ساختن» یـاد بگیرند چرا کـه همـهٔ شعرهای احمدی بی‌فرم نیست.[۸]
بعدها درون سال ۱۳۴۷ وقتی کـه یدالله رؤیـایی درون مصاحبه‌ای با مسعود بهنود درون مجلهٔ فردوسی درون برابر انتقاد بهنود از شعر موج نو کـه به اعتقاد وی اغلب با بی‌فرهنگی، پراکندگی و شاید بسیـاری عیب‌های دیگر همراه است[۹][۱۰] مـی‌گوید:
در این‌جا اشتباهی رخ داده‌است کـه عادت شده. مجید جواهری بسیـاری از جوان‌های این موج پراکندگی و شیفته‌نشدن را چنان بروز مـی‌دهند کـه اصلاً معلوم نیست کدام‌یک از شعرای معاصر را قبول دارند و به کدام متمایل بوده‌اند. درون هیچ‌یک از دوره‌های شعری این‌قدر آشفتگی وجود نداشته‌است. درون بین این نسل چهره‌های درخشانی هستند. مثلاً احمدی، الهی و اردبیلی و… و اگر دقیق شویم و بخواهیم از تلاش‌های تازه‌تر حرف بزنیم، بـه گروه شعر دیگر و در آن مـیان با پرویز اسلامپور هم مـی‌رسیم کـه در «وصلت درون منحنی سوم» درخشان هست و درون «نمک و حرکت ورید» قوام‌یـافته‌تر.[۱۱]
رؤیـایی راه‌حل گریز از آشفتگی و پراکندگی شعر موج نو را قاعده‌مندی از لحاظ فرام مـی‌داند.[۱۲] او پیشنـهاد تهیـهٔ یک مانیفست را عنوان مـی‌کند، زیرا معتقد هست شاعران موج نو اگر اندیشـه‌شده بـه دنبال شعر بروند بـه جایی مـی‌رسند. او معتقد هست در این مانیفست مـی‌توان مواردی را پیش‌بینی کرد درون قلمروهای مختلف شعری؛ مثلاً ساختمان، ریتم، علت‌ها و جهت‌ها، ریتم داخلی یک قطعه و همـین‌طور از قواعد ترکیب که تا به‌طور اندیشیده‌شده و با نظم و ترتیب و توافق قبلی بتوان قطعه‌ای را کـه خالی از این عوامل بود از این حرکت خارج دانست.[۱۳]
به این ترتیب، چند تن از فعال‌ترین شعرای موج نو و چند نقاش و سینماگر و فیلمنامـه‌نویس (طبق پیشنـهاد یدالله رؤیـایی) دور هم جمع مـی‌شوند و پس از مدت‌ها گفت‌وگو، درون زمستان ۱۳۴۸ بیـانیـه‌ای صادر مـی‌کنند کـه «بیـانیـهٔ شعر حجم» نام مـی‌گیرد. اما وقتی دو سال بعد (در شـهریور ۱۳۵۰) شـهین حنانـه از یدالله رؤیـایی درون مورد دیدگاهش نسبت بـه شاعران موج نو مـی‌پرسد، پاسخ مـی‌دهد: مجید جواهری «در حال حاضر موج نو درون شعر نمـی‌بینم جر آن‌که اگر حرکتی نو مطرح باشد حرکت شاعران حجم‌گراست و آنچه درون سال‌های پیش بـه نام موج نو نام گرفت پدیده‌ای خام بود کـه ناپخته ماند و ناپخته رفت.[۱۴]
بیـانیـهٔ شعر حجم
به دنبال سه ماه بحث و گفت‌وگو، سرانجام درون آخرین و طولانی‌ترین جلسهٔ خود درون منزل پرویز اسلامپور، بیـانیـهٔ شعر حجم تأیید و امضا شد. درون آن ایـام این نام‌ها شرکت داشته‌اند:[۱۵]
پرویز اسلامپور (شاعر)، محمود شجاعی (شاعر و نمایشنامـه‌نویس)، بهرام اردبیلی (شاعر)، فیروز ناجی (شاعر و سینماگر)، فریدون رهنما (شاعر و سینماگر)، نصیب نصیبی (سینماگر)، پرویز زاهدی (نویسنده)، محمدرضا اصلانی (شاعر و سینماگر)، علی‌مراد فدایی‌نیـا (داستان‌نویس)، یدالله رؤیـایی (شاعر) و…[۱۶]
از مـیان شاعرانی کـه قرار بود بیـانیـه را امضا کنند و ند، محمدرضا اصلانی بدون تأیید امضا نکرد و فریدون رهنما با تأیید بیـانیـه مخالف اصل امضا بود. بیژن الهی و هوشنگ چالنگی درون آن زمان درون سفر بودند، و بعد کـه انتشار آن بـه اصرار الهی بـه تعویق افتاد، پی‌گیری اخذ امضا متوقف ماند. سیروس آتابای (شاعر)، نورالدین شفیعی (نمایشنامـه‌نویس)، کامران دیبا (معمار و نقاش)، احمدرضا چه‌کنی (شاعر)، رضا زاهد (شاعر) از پارتیزانـهای این اند. درون متنی کـه در دست ماست این امضاها تشخیص داده مـی‌شود: یدالله رؤیـایی، پرویز اسلامپور، محمود شجاعی، بهرام اردبیلی، هوشنگ آزادی‌ور.[۱۷]
مطرح‌ترین شاعران شعر حجم
از شاعران شعر حجم مـی‌توان بـه افراد زیر اشاره کرد: یدالله رؤیـایی، محمدحسین مدل،[۱۸]سهراب مازندرانی، هوشنگ چالنگی، شاپور بنیـاد، آرش جودکی[۱۹]
از دیگر شاعران مطرح درون شعر حجم مـی‌توان بـه این شاعران اشاره کرد: بیژن الهی، محمود شجاعی، بهرام اردبیلی، پرویز اسلامپور، احمدرضا چکنی، محمدرضا اصلانی، هوشنگ صهبا، علی قلیچ‌خانی، حمـید عرفان، رضا زاهد، عزت قاسمـی، هوشنگ آزادی‌ور، علی مؤمنی، قاسم مؤمنی، احمد سینا، محمود مؤمنی، حسین شرنگ، خشایـار فهیمـی، منصور خورشیدی، راحا محمدسینا.[۲۰]
جستارهای وابسته
- شعر موج نو
پی‌نوشت
منابع
- جواهری گیلانی، محمدتقی. ه‌های شعر حجم تاریخ تحلیلی شعر نو. ویرایش دوم. {{{۲}}} جلد. تهران: نشر مرکز، ۱۳۷۷. شابک ۹۶۴-۳۰۵-۳۷۴-۱.
- نوری‌علاء، اسماعیل. تئوری شعر: از «موج نو» که تا «شعر عشق». لندن: غزال، بهار ۱۳۷۳.
- نوری‌علاء، اسماعیل. صور و اسباب درون شعر امروز ایران. تهران: سازمان انتشارات بامداد، فروردین ۱۳۴۸.
- «شعر حجم شعر حرف‌های قشنگ نیست: متن بیـانیـهٔ «شعر حجم» با امضای یدالله رؤیـایی، پرویز اسلامپور، بهرام اردبیلی و…» (فارسی). ایسنا - سرویس فرهنگ و ادب - ادبیـات، ۱۲:۴۶:۲۲، ۱۸ دی ۱۳۸۳. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی درون ۲۳ دسامبر ۲۰۱۱. بازبینی‌شده درون ۲۳ دسامبر ۲۰۱۱.
- سلیمانی، فرامرز. «معماری بلور واژه‌ها: دید چندوجهی درون حجم‌گرایی». مجلهٔ نوشتا، ش. ۴ (شـهریور-دی ۱۳۸۶).
[شعر حجم - ویکی‌پدیـا، دانشنامـهٔ آزاد مجید جواهری]
نویسنده و منبع | تاریخ انتشار: Sat, 10 Nov 2018 12:29:00 +0000