باغ فین - ویکی‌پدیـا، دانشنامـهٔ آزاد

مختصات: ۳۳°۵۶′۴۷″شمالی ۵۱°۲۲′۲۱″شرقی / ۳۳٫۹۴۶۳۷۷۲°شمالی ۵۱٫۳۷۲۵۸۵۳°شرقی

باغ فین دماغ اطلاعات اثرمکان ایران، استان اصفهان، کاشاننوع فرهنگیمعیـار ثبت (i)(ii)(iii)(iv)(vi)شمارهٔ ثبت ۱۳۷۲منطقه آسیـا و اقیـانوس آرامتاریخچهٔ ثبت (طی نشست سی‌وپنجم)اطلاعات ثبت ملیشماره ثبت ملی ۲۳۸تاریخ ثبت ملی ۱۵ آذر ۱۳۱۴دیرینگی صفویـه

• نام اظهارشده درون فهرست مـیراث جهانی یونسکو
  

† منطقهٔ بر پایـهٔ دسته‌بندی یونسکو

باغ فین کاشان، نام یک باغ ایرانی هست که فین نیز درون آن قرار دارد. نام چند بنای تاریخی که در ساخت ان از تقارن استفاده مکان نامبرده جایی هست که ناصرالدین‌شاه، درون سال ۱۸۵۲ مـیلادی صدراعظم خود امـیرکبیر را درون آن بـه قتل رساند. نام چند بنای تاریخی که در ساخت ان از تقارن استفاده سابقه و قدمت باغ فین و بناهای آن بـه دوره صفویـه بازمـی‌گردد. وسعت باغ بالغ بر ۲۳ هزار مترمربع و شامل یک حیـاط مرکزی هست که بـه وسیله دیوار، بارو و برجهای استوانـه شکل محصور شده‌است. درون مقایسه با بسیـاری از باغ‌های ایرانی مشابه، باغ فین با آب قابل توجهی مـی‌شود.[۱] این باغ تاریخی یکی از پربازدیدترین مکان‌های گردشگری درون استان اصفهان هست به قسمـی کـه عنوان پربازدیدترین اثر تاریخی این استان درون نوروز ۱۳۹۷ را بـه دست آورد.[۲]

باغ فین و مجموعه بناهای آن درون کاشان، باغ فین واقع شده و این اثر درون تاریخ ۱۵ آذر ۱۳۱۴ با شمارهٔ ثبت ۲۳۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران بـه ثبت رسیده‌است؛ و چند سال هست که بـه ثبت جهانی یونسکو نیز رسیده‌است.[۳]

تاریخچه

برخی منابع تاریخی قدمت این باغ را بـه دوران سلطنت آل‌بویـه مـی‌رسانند. بـه استناد این منابع، زلزله مـهیب سال ۱۵۷۳ مـیلادی باعث تخریب کلی باغ شد.[۴] بقایـای باغی درون چند صد متری باغ فین (باغ نو) موجود هست که بـه باغ کهنـه معروف است. باغ کهنـه درون دوره ایلخانان مغول بیشترین گسترش را یـافته بوده‌است.[۵] بـه هرحال ساختمان باغ فین فعلی بـه دوران شاه عباس بزرگ نسبت داده شده[۶] و مـیراث فرهنگی ایران طراح باغ را غیـاث‌الدین جمشید کاشانی مـی‌داند.[۴] با این وجود منابع دانشگاهی طراح باغ را شیخ بهایی معرفی مـی‌کنند.[۷]

کار ساخت و توسعه عمرانی باغ درون دوره شاه صفی و شاه‌عباس دوم نیز ادامـه یـافت و به اوج رسید. بناهای سردر ورودی، کوشک صفوی و یکی از ‌ها محصول این دوره بوده‌اند. همچنین شاه سلیمان صفوی صفه‌ای پیرامون چشمـه فین بنا نمود کـه احتمالاً موجب تغییر نام چشمـه فین بـه چشمـه سلیمانیـه بوده‌است. از اواخر دوره صفویـه که تا دوره زندیـه و هم‌زمان با حمله افغان و لشکرکشی‌های نادر شاه، توجهی بـه باغ نشده‌است. درون دوره کریمخان زند و هم‌زمان با وقوع چند زلزله پیـاپی، باغ و ابنیـه موجود درون آن مورد مرمت قرار گرفت و بنای خلوت کریمخانی بـه آن افزوده گشت.[۸]

در دوره سلطنت فتحعلی‌شاه قاجار، بخش‌هایی زیـادی بـه ابنیـه باغ افزوده شد. تقریباً مابقی ابنیـه موجود درون باغ، همگی محصول این دوران است؛ ولی با مرگ فتحعلی‌شاه، کار رسیدگی بـه باغ و درختان آن رها شد و حتی بخش‌هایی از باغ از مـیان رفت. با ثبت ملی این اثر درون هفتاد سال پیش، رسیدگی و توجه بـه آن اهمـیت بیشتری یـافت.[۹] درون دوره پهلوی، بنای موزه ملی کاشان بر خرابه‌های خلوت نظام‌الدوله و همچنین بنایی درون حدفاصل کتابخانـه و ها ساخته شد و سایر ابنیـه نیز مورد مرمت قرار گرفت.[۸] سوء مدیریت و بی‌توجهی درون چند سال اخیر، موجب خسارات جبران‌ناپذیری بـه باغ شده‌است.[۱۰]

مرمت

در سال ۱۹۳۵ و هم‌زمان با ثبت ملی این اثر، ابتدا استخر مرکزی باغ مورد مرمت قرار گرفت.[۹] درون سال ۱۳۳۶ بنای موسوم بـه خلوت نظام‌الدوله کـه به‌طور کامل تخریب شده بود، مجدداً بنا شد و به موزه ملی اختصاص یـافت.[۱۱] مرمت سایر عناصر معماری ازجمله کوشکها درون سال ۱۹۷۹ آغاز شد.[۱۲]

در سال ۱۳۸۷ ادامـه ساماندهی کف فرش، تهیـه پرونده طرح آسیب‌شناسی و درمان پوشش سبز گیـاهی باغ فین، ساماندهی مجاری آب خروجی حوض‌ها و جوی‌های داخل باغ، مرمت درون چوبی گره چینی شده عمارت سر در، آواربرداری و بام‌سازی کوشک صفوی و ساماندهی راه آب‌های آن بـه انضمام آواربرداری و بام‌سازی ضلع غربی و همچنین نصب دوربین‌های مداربسته باغ انجام شد.[۱۳]

به دنبال تشکیل پرونده ثبت جهانی این اثر، درون سال ۱۳۸۹ یونسکو دستور اعمال تغییراتی درون سنگ‌فرش و پیـاده‌روهای باغ صادر نمود کـه این تغییرات انجام شده‌است.[۱۴]

معماری باغ

وجود عناصر آب و درخت کـه عناصری پویـا هستند درون کنار ابنیـه کـه عناصر ثابت معماری هستند، هویتی زنده بـه این اثر فرهنگی و تاریخی بخشیده‌است. باغ فین یکی از مـهمترین نمونـه باغ‌های ایرانی هست که همچنان زنده و پابرجاست. همچنین این باغ بـه خوبی روش ایجاد منظر فرهنگی را معرفی مـی‌کند.[۹]

• عنصر آب

در طراحی باغ فین، آب اساسی‌ترین عنصر بوده‌است. آب درون باغ فین بـه صورت‌های راکد (در استخر مقابل کوشک و حوض خانـه صفوی)، روان (در جوی‌ها)، فورانی (فواره‌ها) و جوششی (ظهور آب از حفره‌های منظم کف حوض درون حوض جوش و حوضخانـه صفوی و شترگلوی فتحعلی شاه) حضور دارد. هریک از اشکال گوناگون آب درون این باغ، مفهومـی خاص را تداعی مـی‌کند.[۱۵] آب فراوان و جریـان آن درون جوی‌هایی با کاشی فیروزه‌ای، درون محیطی کـه آب واقعاً کمـیاب هست و درختانی با سایـه گسترده درون تضادی بزرگ با کویر خشک و طبیعتی نامـهربان هست که درون پشت دیوارهای باغ گسترده‌است.[۱۲]

آب جاری درون جوی‌ها، استخرها و حوضهای باغ از چشمـه سلیمانیـه تأمـین مـی‌شود.[۹] آب این چشمـه ابتدا درون استخری درون پشت باغ جمع مـی‌شود. اختلاف ارتفاع این استخر نسبت بـه سطح جوی‌ها، ایجاد فواره‌هایی را امکان‌پذیر کرده‌است کـه به روش ثقلی آب را بـه بالا پرتاب مـی‌کنند.[۱۶]

• چگونگی ساخت و عملکرد فواره‌ها

زیر تمام جوی‌ها و دور تمام حوض‌ها درون عمق یک متری زمـین لوله‌هایی تعبیـه شده بـه اسم تنبوشـه کـه این لوله‌ها از جنس سفال بوده کـه از یک طرف بـه حوض‌های اصلی متصلند و طرف دیگر آن درون انتهای جوی مسدود است. آب از یک طرف وارد مـی‌شود و چون انتهای لوله مسدود هست آب از فواره‌ها خارج مـی‌شود. چون سطح زمـین شیب دارد به منظور اینکه فشار تقسیم شود قطر لوله را متفاوت ساخته‌اند. ابتدای لوله از انتهای آن قطورتر هست به این ترتیب فشار تقسیم مـی‌شود و آب بـه یک مـیزان از فواره خارج مـی‌شود.[۱۷] آب حوض اصلی از دوازده چشمـه داخل آن مـی‌جوشد کـه به آن حوض جوش گفته مـی‌شود.[۹] از آن بـه بعد، آب درون جوی‌هایی با کاشی‌های فیروزه‌ای جریـان مـی‌یـابد. رنگی کـه با رنگ خاکی صحراهای اطراف درون تضاد است.[۱۲]

• طراح سیستم آب رسانی

طراح سیستم، ریـاضی‌دان معروف قرن دهم و عصر صفوی، غیـاث الدین جمشید کاشانی است. ایشان دویست سال قبل از پاسکال از قانون اختلاف سطح استفاده کرده و از شیب طبیعی زمـین بهره جسته‌است[۱۷]

• عنصر درخت

مـهمترین گیـاهان باغ فین، شامل ۵۷۹ اصله درخت سرو و ۱۱ اصله درخت چنار است.[۹] با توجه بـه قدمت این درختان، بـه نظر مـی‌رسد کـه درخت سایـه گستر و همـیشـه سبز سرو درون طراحی باغ نقش کالبدی داشته و کاشت معدود درختان خزان دار چنار موجود درون باغ، فقط بـه منظور افزایش کیفیت بصری صورت گرفته‌است.[۱۵] بـه نظر مـی‌رسد کـه کاربرد درخت سرو درون ادبیـات فارسی بـه عنوان نماد زیبایی انسان درون این انتخاب بی‌تاثیر نبوده‌است.[۱۸]

اغلب درختان باغ، بین ۱۰۰ که تا ۴۷۰ سال سن دارند. طی پانزده سال گذشته و بخصوص بعد از سال ۱۳۸۶، مجموعه‌ای از عوامل موجب بروز فاجعه خشکی و بیماری درختان شد. عواملی همچون مـهار فیزیکی غیراصولی، دخالت غیر کارشناسانـه، سرمازدگی شدید، عبور سیم و کابل برق و لوله‌گذاری‌های تأسیساتی، ایجاد پیـاده‌روهای آهکی و سیمانی و محصور درختان با آن، آبیـاری نادرست و غیراصولی، آفت شپشک، نادیده گرفتن دستور غذایی درختان، مشکلات مدیریتی و نادیده گرفتن نظرات کارشناسان موجب گردید که تا حداقل ۱۱۲ درخت تاریخی به‌طور کامل خشک شده و تعداد زیـادی هم بین ۳۰ که تا ۵۰ درصد آسیب ببینند.[۱۰] مسئولین مـیراث فرهنگی پایـان یـافتن «عمر مفید» درختان را دلیل خشک شدن آن‌ها مـی‌دانند.[۱۹]

• عنصر ابنیـه

در طراحی اولیـه باغ، حفظ تقارن اهمـیت ویژه‌ای داشته‌است. بـه تدریج و با دخالت شاهان، از این تقارن کاسته شده‌است. این خروج از تقارن هم درون محورهای تردد درون باغ و هم درون ابنیـه اضافه شده بعد از دوره صفویـه بـه چشم مـی‌خورد.[۱۵]

در مرکز باغ، کوشک صفوی قرار دارد. کوچک و عمارت سردر سایر ابنیـه دوره صفوی را تشکیل مـی‌دهند. کوشک قاجاری با نقاشی‌های زیبای سقفی و دیواری نیز درون انتهای باغ و خارج از محور تقارن باغ واقع است. سلطنتی، موزه ملی، خلوت کریمخانی و اتاق شاه‌نشین ابنیـه‌ای هستند کـه پس از دوران صفویـه بـه ابنیـه باغ افزوده شده‌اند[۸][۱۶][۲۰]

ثبت ملی و جهانی

مجموعه باغ فین درون سال ۱۹۳۵ مـیلادی درون آثار ملی ایران بـه ثبت رسید.[۹] کار ثبت جهانی این اثر کـه از سال ۲۰۰۷ مـیلادی آغاز شده بود، چندین سال بـه طول انجامـید و سرانجام درون زمستان ۱۳۸۹، مرحله اول ثبت این اثر درون فهرست مـیراث جهانی یونسکو بـه انجام رسید.[۲۱]

موقعیت و کاربرد فعلی

باغ فین درون ۹ کیلومتری مرکز شـهر کاشان و در انتهای خیـابان امـیرکبیر فعلی و روستای فین کوچک قدیم قرار دارد.[۱۶] این باغ درون مجاورت چشمـه سلیمانیـه و بالادست دشتی با شیب ملایم قرار دارد.[۸] درون حال حاضر بخشی از ابنیـه موجود بـه چای‌خانـه و کباب‌خانـه اختصاص دارد. دسترسی بـه باغ فین از طریق خیـابان امـیرکبیر صورت مـی‌پذیرد. وسایل نقلیـه عمومـی از جمله مـینی‌بوس از مرکز شـهر کاشان این دسترسی را تأمـین مـی‌کنند.[۱۶]

موزه ملی کاشان واقع درون این باغ از سال ۱۳۸۵ که تا سال ۱۳۸۹ تعطیل بوده و در بهمن‌ماه ۱۳۸۹ مجدداً دایر شده‌است.[۱۱][۲۲] امروزه بازدید از بخش‌های گوناگون باغ امکان‌پذیر است.[۲۳] این مجموعه، درون کنار مـیدان نقش‌جهان و کاخ چهلستون، بیشترین بازدیدکننده و گردشگر استان اصفهان را بـه سوی خود جلب مـی‌کند.[۲۴]

تفکیک تی درون بازدید از تاریخی باغ فین

در سوم فروردین ماه ۱۳۹۷ بازدید از تاریخی باغ فین کاشان بـه دستور مسئولین اداره مـیراث فرهنگی این شـهر با تفکیک تی و به صورت مردانـه و زنانـه صورت گرفت.[۲۵]

نگاره‌ها

• جوی‌های انتقال آب

• نقاشی روی سقف

• نقاشی روی سقف

• سقف کوشک باغ فین

• نقاشی روی سقف

• در سال ۱۲۲۰ شمسی

• قاجاری

• تابلوی راهنما فارسی

• تابلوی راهنما انگلیسی

• کوشک فین درون دوران محمدشاه قاجار؛ کاری از هنرمند فرانسوی اوژن فلاندن

جستارهای وابسته

• فهرست موزه‌های ایران
• باغ ایرانی

پانویس

پیوند بـه بیرون

در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ باغ فین موجود است.