نرخ ارز - ویکی‌پدیـا، دانشنامـهٔ آزاد

به پول‌های خارجی ارز گفته مـی‌شود. قیمت طلا سکه ارز ۱۹ مهر ۱۳۹۵ بـه گفته دیگر بـه واحدهای پولی کـه در کشورهای دیگر جز کشور اصلی داد و ستد شود بـه صورت کلی ارز گفته مـی‌شود.

ارز عموماً نوع پذیرفته‌شده‌ای از پول هست که شامل سکه و اسکناس‌های کاغذی مـی‌شود و توسط دولت توزیع شده و در داخل اقتصاد گردش دارد. قیمت طلا سکه ارز ۱۹ مهر ۱۳۹۵ ارز کـه به عنوان واسطه مبادله کالا و خدمات مورد استفاده قرار مـی‌گیرد، قیمت طلا سکه ارز ۱۹ مهر ۱۳۹۵ پایـه و زیربنایب‌وکارها بـه حساب مـی‌آید.[۱]

یکی از تفاوت‌های بین معاملات مالی درون داخل کشور و مبادلات بین‌المللی این هست که درتجارت داخلی نیـاز بـه پرداخت و دریـافت وجوه بر حسب پول رایج ملی هست اما درون معاملات خارجی معمولاً این وجوه بـه شکل پول‌های رایج و معتبر خارجی، پرداخت مـی‌شود.[۲]

مثلاً درون ایران به منظور انجام مبادلات، از ریـال استفاده مـی‌شود، درون آلمان یورو و آمریکا دلار آمریکا، اما وقتی یک ایرانی بخواهد از آمریکا کالایی را تهیـه کند حتما در ازای آن دلار آمریکا بپردازد، بنابراین حتما بر اساس یک رابطهٔ مبادلهٔ تعریف شده (نرخ ارز) ریـال بدهد و دلار بگیرد و با آن کالا را بخرد.[۳]

تعریف نرخ ارز

منظور از ارز هر وسیله‌ای هست که بـه صورت اسکناس، حواله یـا چک درون مبادلات خارجی جهت پرداخت‌ها استفاده مـی‌شود.[۴] و منظور از نرخ ارز خارجی عبارت هست از مقداری از واحد پولی ملی کـه برای بدست آوردن واحد پول کشور دیگر حتما پرداخت شود.[۵]

همچنین مـی‌توان نرخ ارز را، ارزش برابری یک واحد پول خارجی بـه پول داخلی دانست.[۶] بـه عبارت دیگر بهای خرید یـا فروش یک واحد پول خارجی بـه پول رایج کشور را نرخ ارز مـی‌گویند.[۷]

قاعدهٔ قیمت‌های یکسان

قیمت یک‌کالای خارجی درون داخل کشور، وابسته بـه قیمت آن‌کالا درون مبدأ و همچنین نرخ ارز آن‌کشور است. طبق این‌قاعده اگر هزینـه‌های‌جنبی مبادله، ناچیز باشد، قیمت یک‌کالا درون همـه جا با توجه بـه قیمت‌ارز، یکسان خواهد بود و در شرایط ایده‌آل قدرت خریدیک ارز درون داخل و خارج یکسان خواهد بود.[۸]

برابری قدرت خرید

اگر قاعدهٔ قیمت یکسان را بـه مجموعه‌ای از کالاها یـا سبد مصرفی یک جامعه تعمـیم دهیم، بـه قاعدهٔ برابری قدرت خرید مـی‌رسیم. با فرض برابری قدرت خرید درون مورد همـه کالاها و امکان تهیـه تمامـی آن‌ها از دیگر کشورهای جهان، رابطهٔ نرخ ارز را مـی‌توان بـه صورت زیر نوشت:

قیمت سبد کالاهای خارجی / قیمت سبد کالاهای داخلی = نرخ ارز

به این معنی کـه درصد تغییرات نرخ ارز، برابر هست با تفاضل تغییرات تورم داخلی و خارجی.

اگر نرخ تورم درون داخل و خارج یکسان با شد، نرخ ارز نیز بدون تغییر باقی مـی‌ماند.

اما اگر تورم داخلی بیشتر از تورم خارجی شود، درون نتیجه انتظار افزایش نرخ ارز نیز وجود دارد.

و همچنین اگر نرخ تورم داخلی کمتر از تورم خارجی بشود، نرخ ارز کاهش خواهد یـافت.[۹]

بازار ارز خارجی

ارز خارجی همانند پول ملی یک کالا محسوب مـی‌شود، و دارای بازاری هست که از دو طرف، عرضه و تقاضا تشکیل مـی‌شود.[۱۰]

بازار ارز خارجی عبارت هست از چارچوب سازمان یـافته و معینی کـه در آن افراد، مؤسسات و بانک‌ها بـه کار خرید و فروش پول‌های خارجی یـا ارز اشتغال دارند. وظیفهٔ اصلی بازار ارز خارجی عبارت هست از انتقال وجوه یـا قدرت خرید از یک کشور بـه کشور دیگر.

وظیفهٔ دیگر بازار ارز، تأمـین اعتبار است. این امر مانند کالا مستلزم انتقال از فروشنده بـه خریدار مـی‌باشد.

به‌طور کلی چهار نوع معامله درون بازارهای ارزی انجام مـی‌پذیرد:

معاملات حال (spot).

معاملات سلف (forward).

معاملات سوآپ (swap).

۴- آربیتراژ (arbitrage).[۱۱]

عرضهٔ ارز

همانند هر کالای دیگر، عرضهٔ ارز با قیمت آن (نرخ ارز) رابطهٔ مستقیم دارد.[۷]

انواع نرخ ارز

نرخ ارز حقیقی

نرخ ارز حقیقی عبارت هست از نسبت قیمت‌های خارجی بـه قیمت‌های داخلی بر حسب یک پول: {۴}{۲}R=\frac

R=\frac{〖ep〗^f}{p

که P و Pf بـه ترتیب سطح عمومـی قیمت‌ها درون داخل و خارج هست و e همان نرخ ارز اسمـی و ارزش ریـالی پول خارجی است.

نرخ ارز مؤثر اسمـی

نرخ ارز مؤثر اسمـی ارزش پول یک کشور را برحسب یک مـیانگین وزنی از پول سایر کشورها اندازه‌گیری مـی‌کند کـه در آن وزن‌ها انعکاس دهندهٔ سهم هر کشور درون تجارت بین‌المللی این کشور مـی‌باشد. بـه همـین دلیل بـه آن نرخ ارز با وزن تجاری هم مـی‌گویند.[۱۲]

نرخ ارز مؤثر حقیقی

نرخ ارز مؤثر حقیقی از تقسیم یک مـیانگین وزنی از قیمت سبد کالایی درون کشورهای طرف تجاری بر حسب پول داخلی نسبت بـه قیمت آن درون کشور بـه دست مـی‌آید.[۱۳]

تعیین نرخ ارز

در مدل‌های اولیـه نرخ ارز بر مبنای نظریـهٔ برابری قدرت خرید(ppp) تعیین مـی‌شد و تنـها عامل نوسانات نرخ ارز اسمـی را قیمت کالاها مـی‌دانستند.[۱۴]

اما آنچه بدیـهی هست این هست که عوامل گوناگونی بر نرخ ارز تأثیر مـی‌گذارند:

تراز پرداخت‌ها

هرگونـه تغییر و تحول درون تراز پرداخت‌ها تأثیر مستقیم روی نرخ ارز مـی‌گذارد. دارندگان ارز کشوری کـه تراز پرداخت‌هایش رو بـه کاهش است، آن را مـی‌فروشند و ارز معتبر دیگری را خریداری مـی‌کنند؛ بنابراین، عرضهٔ این ارز درون بازار زیـاد مـی‌شود و نرخ آن نسبت بـه ارزهای دیگر کاهش مـی‌یـابد.

استقراض خارجی

هر اندازه کشوری بیشتر مقروض باشد نیـازش بـه ارز خارجی به منظور پرداخت اصل و بهرهٔ بدهی‌ها بیشتر است. بنابر این، فشاری کـه روی ذخایر ارزی آن کشور وارد مـی‌شود، روی نرخ ارز آن کشور منتقل شده و آن را ضعیف مـی‌کند.

انتظارات به منظور آینده

ممکن هست نرخ ارزها بر اثر پیش‌بینی‌هایی کـه نسبت بـه وضعیت آن‌ها مـی‌شود، تغییر کند. با وجود انتظار نرخ ارز قوی درون آینده، صادرات بـه آن کالا بـه تأخیر خواهد افتاد که تا زمانی کـه نرخ ارز کاملاً قوی شده و در هنگام تبدیل آن بـه پول کشور خودی با نرخ بهتری روبه روبوده و پول بیشتری دریـافت گردد.

تورم

در صورت برابری نرخ تورم درون هر دو کشور حتما به شاخص قیمت‌های خرده‌فروشی و عمده‌فروشی توجه کرد که تا وضعیت هر کشور مشخص شود.

سیـاست‌های اقتصادی

سیـاست‌هایی که‌بر نرخ ارز اثر مـی‌گذارند عبارت‌اند از: قیمت طلا سکه ارز ۱۹ مهر ۱۳۹۵ رشد معقول عرضهٔ پول، سیـاست‌های مناسب مالی، خصوصیـات دیپلماسی خارجی و فعالیت‌های نظامـی، سرمایـه‌گذاری درون مقایسه با مـیزان نقدینگی.[۱۵]

تغییرات نرخ ارز

تغییرات نرخ ارز رابطه مستقیمـی با تورم دارد.[۱۶]

شرایط تضعیف نرخ ارز

نرخ ارز رسمـی ممکن هست درصورت وجود شرایطی دچار ضعف شود. این عوامل عبارت‌اند از: ۱- ادامـه کسری درون موازنـه پرداخت‌های کشور؛ ۲- کاهش درون مـیزان ذخیره طلا و ارزهای خارجی؛ ۳- تورم داخلی؛ ۴- بی‌اعتمادی بـه پول داخلی؛ ۵- سیـاست‌های دولت کـه به جای مبارزه با علت، با معلول مبارزه مـی‌کند؛ ۶- خط مشی‌های دولت کـه سبب تضعیف اقتصاد داخلی مـی‌شود؛ ۷- احتمال‌تضعیف نرخ‌رسمـی ارز کشورهایی که‌یک اقتصاد بـه آن‌ها تعهد و وابستگی نزدیک دارد.[۱۷]

رژیم ارزی

در سال ۱۹۴۴م. بر اساس معاهدهٔ «برتن وودز» کشورها ملزم بـه حفظ ارزش پول درون برابر دلار با یک نسبت مشخص طلا شدند کـه به سیـاست نرخ ارز ثابت شـهرت داشت اما درون سال ۱۹۷۱م. با اعلام عدم تعهد ایـالات متحده درون حفظ، برابری و تعویض دلار و طلا، کشورها و درصدر آن‌ها ژاپن سیستم نرخ ارز شناور (مبتنی بر عرضه و تقاضا درون بازار) را جایگزین نمودند.[۱۸][۱۹] مـهمترین نظام ارزی، نظام ارزی ثابت و نظام ارزی شناور است، البته، نظام‌های دیگری نیز بـه مرور زمان به‌وجود آمده‌اند و مـی‌توانند استفاده‌شوند کـه بسته بـه شرایط و نیـاز کشورها بـه کار گرفته مـی‌شوند.

نرخ ارز ثابت

وضعیتی هست که درون آن نیروهای بازار کاملاً فعال هستند، اما بانک مرکزی بسته بـه ملاحظات و ضرورت‌های موجود، نرخ ارز معینی را بـه عنوان نرخ ارز هدف تعیین مـی‌کند و با مداخله درون بازار و از طریق ساز وکار ذخایر خود، از آن نرخ هدف حمایت مـی‌کند.

مثلاً اگر نرخ ارز تمایل داشته باشد کـه از نرخ هدف بالاتر رود بانک مرکزی با عرضهٔ ذخایر ارزی خود بـه بازار از افزایش نرخ ارز جلوگیری مـی‌کند و همچنین اگر نرخ ارز تمایل داشته باشد از نرخ هدف کاهش یـابد بانک مرکزی مذکور با خرید ارز از بازار و افزایش ذخایر خود از این کار جلوگیری مـی‌کند.[۲۰]

مزایـا و معایب انتخاب نرخ ارز ثابت: انتخاب نظام ارزی ثابت باعث مـی‌شود کـه مردم و بنگاهها بتوانند، مادامـی کـه نرخ ارز ثابت نگه‌داشته‌شده‌است بدون نگرانی درمورد نوسانات نرخ ارز به منظور آینده برنامـه‌ریزی کنند. درون این صورت درون سطح خرد ثبات وجود دارد، اما از آن جا کـه نوسانات ارز بـه بخش عرضهٔ پول منتقل مـی‌شود، ممکن هست بی‌ثباتی بـه بخش کلان اقتصاد منتقل شود.[۲۱]

نرخ ارز شناور

به ترتیباتی از بازار گفته مـی‌شود کـه در آن نرخ ارز بر اساس تعامل نیروهای عرضه و تقاضا ارز بدون مداخلهٔ مقامات پولی و به صورت آزاد تعیین مـی‌شود.[۲۲]

مزایـا و معایب انتخاب نرخ ارز شناور: انتخاب نظام شناور باعث مـی‌شود نرخ ارز متغیر باشد ولی درون نـهایت ثبات اقتصاد کلان، بـه معنای ثبات درون حجم پول و تثبیت نرخ تورم، درون بلند مدت حاصل مـی‌گردد.[۲۱]

سیـاست‌های پولی و مالی درون نظام‌های ارزی ثابت و شناور

سیـاست مالی درون نرخ ارز ثابت

سیـاست‌های مالی درون نبود نرخ ارز و حساب سرمایـه بر سطح تقاضای کل و درآمد کل تأثیری ندارد و به خاطر بالا رفتن نرخ بهره و کاهش سرمایـه‌گذاری تنـها ترکیب محصول تغییر مـی‌کند، حجم پول درون جریـان نیز کاهش یـافته ذخایر ارزی بانک مرکزی هم کاهش مـی‌یـابد.[۲۳]

سیـاست پولی درون نظام نرخ ارز ثابت

این سیـاست‌ها درون چنین شرایطی بی اثر هست و به‌طور موقت موجب کاهش نرخ بهره مـی‌شود؛ و شاید اندکی ترکیب محصول را تغییر دهد.[۲۴]

سیـاست‌های مالی درون نظام نرخ ارز شناور

سطح درآمد کل تعادلی به‌طور مثبت تحت تأثیر قرار مـی‌گیرد و افزایش مـی‌یـابد.[۲۵]

سیـاست پولی درون نرخ ارز شناور

سیـاست پولی درون سطح درآمد تأثیر مثبت دارد، اما اثر آن بر نرخ بهره به‌طور دقیق مشخص نیست. ممکن هست نرخ بهره درون تعادل جدید نسبت بـه قبل کاهش یـابد یـا افزایش پیدا کند یـا بدون تغییر بماند.[۲۵]

نظام ارزی ایران

تک نرخی شدن ارز اقدامـی بسیـار مثبت، مؤثر و عامل مـهم به منظور جلوگیری از مفاسد و رانت خواری است[۲۶] و اقتصاد ایران نیـازمند ارز تک نرخی است.[۲۷]

با اقدامات انجام شده از سال ۶۸، درون فروردین ۷۲ به منظور اولین بار ارز درون اقتصاد ایران تک نرخی شد کـه هفت ماه تداوم یـافت.[۲۸]

بانک مرکزی جمـهوری اسلامـی ایران درون سال ۱۳۸۱، بـه منظور اصلاح نظام اداری کشور اقدام بـه اجرای سیـاست یکسان‌سازی نرخ ارز کرد و به نظام ارزی شناور مدیریت شده روی آورد.[۲۹] اما درون عمل فقط نوسانات نرخ دلار آمریکا درون یک محدوده، کنترل شد، و همـه ساله بر قیمت دلار افزوده شد.[۳۰]

در سال ۸۹ بـه دلیل تورم زاید الوصف و رشد نقدینگی باز هم فاصله بین نرخ ارز دولتی و ارز آزاد ایجاد شد و باز هم شاهد ارز دونرخی و در نتیجه فساد بود.[۲۸] برای افزایش نرخ ارز مـی‌توان فوایدی همچون افزایش رقابت پذیری جهانی و افزایش صادرات را برشمرد،[۱۸] اما درون مقابل روند دو نرخی بودن ارز بـه ضرر کشور است، و ارز دو نرخی موجب فساد است.[۳۱]

براساس سایت خبری خبرآنلاین درون سه شنبه ۲ اردیبهشت ۱۳۹۳، بانک مرکزی نرخ فروش دلار درون سال ۹۲ را اعلام کرد کـه بر اساس آن، نرخ دلار درون بازار آزاد درون پایـان اسفندماه ۳۰۲۶ تومان، درون پایـان بهمن ماه ۲۹۵۰ تومان، درون پایـان دی ماه ۲۹۷۵ تومان، درون پایـان آذر ماه ۲۹۴۹ تومان، درون پایـان آبان ماه ۳۰۱۲ تومان، درون پایـان مـهر ماه ۳۰۳۴ تومان، درون پایـان شـهریور ماه ۳۱۷۷ تومان، درون پایـان مردادماه ۳۱۸۰ تومان، درون پایـان تیرماه ۳۲۷۱ تومان، درون پایـان خردادماه ۳۵۷۹ تومان، درون پایـان اردیبهشت ماه ۳۵۴۶ تومان و در پایـان فروردین ماه ۳۵۰۳ تومان بود.[۳۲]

همچنین درون سال‌های ۹۲ و ۹۱ نیز مـیزان مابه التفاوت نرخ دلار رسمـی با نرخ دلار آزاد «به ترتیب» به منظور هریک دلار حدوداً با اختلاف «۵۲۳ تومان» و هر یک دلار حدود «۲۱۷۴ تومان» مـی‌بود.[۳۳]

در سیـاست اقتصادی حسن روحانی، بـه گزارش ارانیکو، هدف اعلامـی از سوی مسئولان تک نرخی شدن ارز درون بازار آزاد و بانک‌ها از ابتدای پاییز ۱۳۹۳ بوده‌است کـه البته مشخص نیست این هدف درون چه نرخی عملی خواهد شد.[۳۴]

در آذر و دی سال ۱۳۹۵ طی یک ماه جهشی ۲۰ درصدی درون نرخ ارز بازار آزاد ایران رخ داد. متخصصان این جهش را ناشی از چند فرض مـی‌دانند؛ اولین فرضی کـه مطرح است، افزایش ۵ درصدی قیمت جهانی دلار نسبت بـه سایر ارزهاست کـه مـی‌تواند درون افزایش قیمت دلار درون ایران هم تأثیر بگذارد. این قیمت از آذرماه سال ۹۳ که تا آذرماه سال ۹۵، ۱۴ درصد افزایش داشته‌است.[۳۵] فرض بعدی افزایش سفرها درون روزهای تعطیلات ژانویـه و کریسمس مـی‌باشد کـه باعث مـی‌شود تقاضا به منظور دلار افزایش یـابد و این بـه افزایش قیمت دلار دامن مـی‌زند. فرض دیگری کـه بعضی از متخصصین مطرح مـی‌کنند، این هست که دولت و بانک مرکزی، به منظور سنجش مـیزان کشش قیمت دلار درون بازار، آن را رها کرده‌اند و برای کم قیمت آن فشاری وارد نمـی‌کنند که تا بتوانند از این طریق، دلار را تک نرخی کنند. علاوه بر این‌ها شرکت‌های زیـادی هستند کـه با تقویم مـیلادی کار مـی‌کنند و با پایـان یـافتن سال مـیلادی مجبورند مقادیری ارز از کشور خارج کنند کـه این امر نیز موجب افزایش قیمت دلار درون کشور مـی‌شود.[۳۶] درون دی ماه ۱۳۹۶ قیمت دلار از ۴۴۰۰ تومان فراتر رفت کـه کارشناسان اقتصادی دلیل اصلی آن را مرتبط بـه عدم تحقق نظام رفع تحریم مرتبط با برجام مـی‌دانند.

انواع نام‌های ارز

ارز دولتی

ارز رقابتی، ارزی هست که از سوی دولت درون رقابت با بازار آزاد، عرضه مـی‌شود. ارز دولتی، ارزی هست که دولت از طریق بانک‌های مجاور و به نرخ دولتی فروشد. ارز دانشجویی، ارزی هست که دولت به منظور تأمـین مخارج دانشجویـان خارج از کشور درون نظر مـی‌گیرد و به دانشجویـان به منظور ادامـه تحصیل مـی‌دهد. ارز تهاتری، ارزی هست که درون قرار دادهای پایـاپا مبنای محاسبه قرار مـی‌گیرد. ارز مبادله‌ای، ارزی هست که درون مرکز مبادلات ارزی به منظور برخی گروه از کالاها جهت واردات درون نظر گرفته مـی‌شود. ارز یوزانس، ارزی هست که بعد از دریـافت کالا حواله مـی‌شود.

ارز شناور

ارز شناور، ارزی هست که بهای آن ثابت نیست و بر اساس عرضه و تقاضا تعیین مـی‌شود. ارز صادراتی، ارزی هست که از راه فروش کالای صادراتی تأمـین مـی‌شود.

جستارهای وابسته

نرخ ارز کنونی به منظور از XE.com: AUD CAD CHF CNY EUR GBP INR IRR JPY KRW RUB TRY USD از یـاهو! فاینانس: AUD CAD CHF CNY EUR GBP INR IRR JPY KRW RUB TRY USD

منابع