سراوان - ویکی‌پدیـا، دانشنامـهٔ آزاد

سراوانکشور  ایراناستان سیستان و بلوچستانشـهرستان سراوانبخش مرکزینام(های) دیگر شـهستاننام(های) قدیمـی شستونمردمجمعیت ۱۵۹٬۷۹۵ نفر (۱۳۹۰)رشد جمعیت ۲٪+ (۵سال)جغرافیـای طبیعیـارتفاع از سطح دریـا ۱۱۶۵ مترمـیانگین بارش سالانـه ۱۰۷ مـیلی‌متراطلاعات شـهریپیش‌شماره تلفنی ۰۵۴–۳۷۶۲٬۶۳٬۶۴٬۶۵شناسهٔ ملی خودرو  ایرانکد آماری ۱۴۵۳ وش یَهْتَی

سَراوان از شـهرهای استان سیستان و بلوچستان و مرکز شـهرستان سراوان است. محل کنونی شـهر سراوان که تا پیش از سال ۱۳۰۵ خورشیدی روستایی بوده بـه نام شستون.[۱]

جمعیت

بر پایـه سرشماری عمومـی نفوس و مسکن درون سال ۱۳۹۵ جمعیت این شـهر ۱۹۱ هزار و ۶۶۱ نفر شامل ۹۶ هزار و ۵۸۹ نفر مرد و ۹۵ هزار و ۷۲ نفر زن بوده‌است.[۲]

جمعیت تاریخی سال جمعیت %±۱۳۴۵ ۵٬۳۹۷ — ۱۳۵۵ ۹٬۰۹۷ ۶۸٫۶ ٪ ۱۳۶۵ ۲۲٬۷۳۰ ۱۴۹٫۹ ٪ ۱۳۷۰ ۳۳٬۳۲۵ ۴۶٫۶ ٪ ۱۳۷۵ ۴۱٬۱۷۷ ۲۳٫۶ ٪ ۱۳۸۵ ۵۸٬۶۵۲ ۴۲٫۴ ٪ ۱۳۹۰ ۵۹٬۷۹۵ ۱٫۹ ٪

آثار تاریخی

در محلی بـه نام داورپناه درون سراوان، کوهی بـه نام مـهرگان (فتح مـیم) وجود دارد کـه پیش از اسلام محل انجام مراسم نیـایش بـه اهورامزدا بوده‌است.[۳]

قدیمـی‌ترین مسجد مکران تحت عنوان مسجد جامع دزک (سراوان) با قدمت بیش از ۱۰۰۰ سال درون این شـهر ساخته شده‌است. سراوان دارای آثار تاریخی بسیـاری مـی‌باشد کـه مـی‌توان درون بخش مرکزی بـه تپهٔ کلاتک واقع درون حومـهٔ سراوان درون روستای آسپیچ، تپه روباهک درون روستای دزک[۴] همچنین قلعه‌ها و آثار موجود درون شـهر جالق بسیـار دیدنی و از نظر تاریخی قابل اهمـیت هستند. فراز فرح وش مانند قلعهٔ شیشـه ریز و قلعه سرکوه کـه متأسفانـه بـه دلیل بی‌توجهی درون حال ازبین رفتن هستند. فراز فرح وش سنگ نوشته‌های دره نگاران ناهوک آثار بسیـار قدیمـی و جالبی هستند کـه قدمت سراوان را بـه وضوح مشخص مـی‌کنند. مدرسه دینی مولوی شـهداد و خانـه‌ها و درخت سرو قدیمـی سرجو از آثار مـهم مرکز شـهرستان مـی‌باشد.

به گزارش ایرنا و به نقل از ریس اداره مـیراث فرهنگی سراوان ۴۲۰اثر تاریخی درون سراوان وجود دارد کـه ۱۳۰ اثر آن درون فهرست آثار ملی بـه ثبت رسیده‌است.

۱–۲ سنگ نگاره‌های سراون بزرگ‌ترین نگارخانـه سنگی درون ایران:مـهمترین و بیتشرین محل قرارگیری سنگ نگاره‌ها درون محدوده مناطق شـهرستان را «کوه مـهرگان»، «دره کندیک»، «دره شیر و پلنگان»، «دره درو»، «دره هلی»، «کوه تونان» درون سب و سوران و نقاشی‌های صخره ای «پیرگوران» و همچنین شامل روستای ناهوک، سنگ نگاره‌های «سر دشت ناهوک»، «دره نگاران» و «گشت» اشاره کرد. مـهم‌ترین این سنگ نگاره‌ها کـه بر روی کوه‌های منطقه سردشت دردره ای بنام دره نگاران درون محدوده روستای ناهوک واقع شده‌است وبراساس بررسی‌های تاریخی وکارشناسی‌های باستان‌شناسی مربوط بـه دره شکار مربوط بـه ده هزار سال پیش است.

سنگ نگاره‌های دره نگاران ناهوک :دره نگاران» مجموعه ای کم‌نظیر از نقش و نگار کنده شده بر روی سنگ‌ها و صخره‌ها هست که نظر هر بیننده ای را بـه خود جلب مـی‌کند. درون این محل انبوهی از نقوش اصیل و قابل مطالعه وجود دارد کـه با توجه بـه تعداد زیـاد نقش و نگار آن را از جمله باستان شناسان اعلام کرده‌اند کـه توجهی بـه مجموعه نقوش دره نگاران مشخص مـی‌کند کـه مـهاجران و مـهاجمان درون هزاره قبل از مـیلاد مسیح بـه این سرزمـین وارد شده‌اند.

سنگ نگاره‌های کوهمـهرگان:درایران باستان مردم دارای کیش ومذهب زردتشتی بودند کـه مزدسینا آئین‌هایباستانی همچون جشن مـهرگان راکهیکی از مـهم‌ترین جشن‌های آنان بشمار مـی‌رفت انجام مـی‌دادند. بر فراز کوه مـهرگان کـه کوهی کم ارتفاع مـی‌باشد و در حدود ۴۰ متر ارتفاع دارد بر روی صخره‌های نسبتاً صاف و هموار آن، نقوش فراوانی دیده مـی‌شود کـه از جمله مـهم‌ترین موضوعات نقوش آن مـی‌توان بـه نقوش شکار حیوانات علف‌خواری همانند غزال، جبیر و بز کوهی اشاره کرد؛ کـه آثاری از نقوش انسانی یـا حیوانی همچون نقش دو انسان درون حال گفت وگو با یکدیگر یـا نقش یک بز و یک غزال یـا جبیر نیز درون مـیان سنگ نگاره‌های کوه مـهرگان بـه چشم مـی‌آید. این کوه درون حومـه شرقی شـهرسراوان ودر حد فاصل دو جاده آسفالته سراوان بـه روستای دزک و همچنین جاده آسفالته دیگر سراوان بـه آسپیچ محمدی وکوهک ودر موازات آن قرارگرفته‌است مردم محلی:از این کوه بنام کوه مـهرگان یـاد مـی‌کنند کـه بر فراز این کوه وبر روی سطح صخره‌های آننقوش متنوعی نقش شده بود کـه متأسفانـه درون حال حاضر تنـها بخشی اندک ازآنـها باقی مانده‌است. اکثرسالمندانساکندر همجوارانازتعداد فراوان و تنوع این نقوش از بین رفته یـاد مـی‌کنند؛ کـه احتمالاً بعد از آمدن آیین اسلام بـه تدریج نابود شده‌اند.

موزه زنده سفال هفت هزار ساله سراوان

مرداد ماه ۱۳۹۶ ارزیـابان سازمان یونسکو بـه منظور بررسی ظرفیت‌های روستای «کلپورگان» بـه عنوان نخستین روستای نامزد شده ایران به منظور ثبت جهانی وارد این روستا شدند. وبعداز داوری یک ماه بعد بـه عنوان مـیراث ارزشمند موزه زنده سفال ثبت جهانی شد

در آذر ماه ۱۳۹۶ و در جشن ثبت جهانی این روستا، رئیس منطقه‌ای شورای جهانی آسیـا و اقیـانوسیـه و معاونش لوح ثبت روستای سفالگری کلپورگان بـه عنوان نخستین روستای جهانی منطقه آسیـا و اقیـانوسیـه را بـه مسوولان و مردم سیستان و بلوچستان واگذار د.

روستای کلپورگان درون بیست و پنج کیلومتری شرق سراوان و ۳۵۰ کیلومتری زاهدان، واقع شده‌است.

زمـین‌لرزه سراوان سال ۱۳۹۲

در تاریخ ۲۷ فروردین ۱۳۹۲ زمـین‌لرزه‌ای بـه بزرگی ۸/۸ ریشتر منطقه سراوان درون استان سیستان و بلوچستان را لرزاند. بـه دلیل عمق کانونی بسیـار زیـاد کـه حدود ۹۰ کیلومتر بود این زلزله خسارت زیـادی درون پی نداشت؛ و به همـین دلیل لرزش‌های این زلزله درون نقاط دوردست نظیر دوبی نیز احساس شد.[۵][۶]

حادثه تروریستی سراوان

در ۳ آبان ۱۳۹۲، افراد مسلح بـه مرزبانان ایرانی حمله د. درون این حادثه، ۱۴ مرزبان کشته شدند.[۷] ظاهراً گروه جیش العدل و جندالله مسئولیت این حادثه را بر عهده گرفته‌اند.[۸]

محصولات کشاورزی وسایر منابع

خرما، مـهم‌ترین محصول کشاورزی شـهرستان سراوان است. شـهرستان سراوان با دارا بودن نخلستان‌های عظیم بـه عنوان قطب تولید خرما و در نوع خود بهترین خرمای مضافتی ایران را داراست. ۶۰ نوع مختلف از خرما درون این شـهرستان کشت مـی‌شود کـه در نوع خود بی‌نظیر است. خرمای مضافتی داودی، مضافتی معمولی، ربی سیـاه هسته، زرد دان، ربی معمولی، حلیله، راسکوائی، دنبه، ودرود، گرارمال، ربی دان، یک مشتی، رنگنو، ماکیلی، گوزلو، حلیله دان، شندشکن، پیو، مرس، سراسپید، دیداری، سبزو، خشکیج، بهن لدی، وش کنک، ببگمـه جنگی، پیمازو، سونت گراگ، زرد دان شـهر، جرپان، سکی دان، چرپان بادو، هادوکی، پشتو، گهربا، دگو، کلوت، ساپو، کروچ بی هسته، کلگی، برنی، وشتام، دراز دان، گلدو، جوزبولک، کیـاس کنک، وشدان، جوابنزین، شکری کنک، شکری، ابو از مشـهورترین انواع خرمای شـهرستان سراوان مـی‌باشند. دیگر محصولات از قبیل گندم، محصولات گلخانـه‌ای و جو، انار، انگور، برنج، پرتقال، لیمو، گوجه نیز درون شـهرستان سراوان کشت مـی‌شود.

تعداد صنایع موجود شـهرستان سراوان، ۶۸ واحد مـی‌باشد کـه تعداد ۳۷ واحد آن درون نقاط روستایی و تعداد۳۱ واحد بقیـه درون نقاط شـهری مستقر مـی‌باشند. درون سال ۱۳۸۲ تعداد - کارگاه فعال مسئولیت استخراج معادن را بـه عهده داشته کـه عمده‌ترین معادن موجود درون سطح این شـهرستان عبارتند از:

سهم شـهرستان از کارگاه‌های معدنی فعال استان ۶/۳ درصد مـی‌باشد. مـیزان تولیدات اسمـی سالانـه گروه معدنی غیر فلزی – تن مـی‌باشد کـه – درصد تولیدات معدنی کل استان را بـه خود اختصاص داده‌است. این معادن شامل آهن گرافیت گرانیت آهک مـی‌باشد

مردم‌شناسی و فرهنگ

جمعیت

جمعیت این شـهرستان بر طبق سرشماری سال ۱۳۸۵، برابر با ۲۳۹٬۹۵۰ نفر بوده‌است. همچنین جمعیت این شـهرستان درون سرشماری سال ۱۳۷۵برابر با ۱۶۸٫۰۲۴ نفر گزارش شده‌است.

زبان

زبان مردم شـهرستان سراوان و بخش‌های تابعه، بلوچی مکرانی مـی‌باشد.

دین و مذهب

اکثریت مردم سراوان را مسلمانان سنی حنفی مذهب بابیش از ۹۹ درصد ازجمعیت شامل مـی‌شوند

پوشش و لباس

پیراهن رادر زبان محلی پیرام مـی‌گویند پیرام را جامـه یـا جامگ هم مـی‌گویند.

لباس زنان و ان شـهرستان همچون سایرمناطق بلوچستان، لباس سنتی و محلی بوده کـه شامل پیرام و شلوار با پارچه‌های رنگارنگ مزین بـه سوزن دوزی هست به همراه شال همرنگ آن (سریگ یـا روسری) مـی‌باشد کـه ان هم درر استای لبه آن سوزن دوری ظریف و قلاب دوزی زیبایی دارد. هرچند بعد از اسلام ورایج شدن چادر مشکی، هم‌اکنون درمکان‌های عمومـی چادر سیـاه بر لباس بلوچی برتن زنان مشاهده مـی‌شود. هنر سوزن‌دوزی یکی از هنرهای تاریخی و فاخر دست زنان بلوچ به‌شمار مـی‌رود کـه فقط با نخ و سوزن انجام مـی‌شود، درون تمام بلوچستان ازجمله سراوان هنر سوزن‌دوزی زیبای زنان بلوچ بر روی لباس شان خودنمایی کند. یکی از پیراهن‌های فرح دیبا کـه در موزه پوشاک سلطنتی درون موزه سعد آباد تهران درون معرض نمایش عموم هست محصول سوزن دوزی زیبای زنان بلوچ بر روی آن است.

گرمای هوا درون استان سیستان و بلوچستان نوع خاصی لباس را طلب مـی‌کند کـه همان لباس بلوچی است، گشاد بودن این نوع لباس آنـهم معمولاً درون تابستان بـه رنگ سفید و در زمستان رنگ‌های تیره با هوای این منطقه سازگار هست و خوشبختانـه با وجودی کـه در بسیـاری از نقاط لباس‌های مدل جدید جایگزین لباس‌های محلی شده اما درون بلوچستان همچنان لباس مردان وزنان اصالت خود ارحفظ کرده‌است. لباس مردان شامل پیرام. شلوار و کلاه (پاک، بره‌ای، و نخی) و کبا (جلیقه) است

صنایع دستی

حصیر بافی: یکی از قدیمـی‌ترین هنرهای دست مردمان ایران زمـین است، مردم شـهرستان سراوان از برگ درخت خرمای وحشی (داز) کـه در بیشتر نقاط بلوچستان رویش دارد و ساقه‌های نی باتلاقی حصیر مـی‌بافند. حصیر، جارو، خورجین، سواس (صندل بلوچی)، کتور، جانماز، بادبزن، سبد، پرده، کلاه حصیری، ریسمان، کیف و کمربند جهت بالا رفتن از نخل خرما از جمله محصولاتی هست که مردمان سراوان با برگ درختان داز مـی‌بافند.

سوزن دوزی: را از دیگر هنرهای دستی فاخز زنان بلوچ مـی‌باشد کـه با ذوق و مـهارت خاص بر روی پارچه بخیـه زده مـی‌شود. زنان با تبحر خاصی با نخ بر روی پارچه نقش مـی‌بندند کـه چشم هر بیننده‌ای را بـه خود خیره مـی‌سازند علاوه بر اینکه سوزن دوزی بیشتر درون لباس زنان بلوچ، رومـیزی، پرده‌ها مشاهده مـی‌شد اما درون حال حاضر بر روی کفش، کیف، شال گردن و همچنین دستبندها، تل‌های انـه، گوشواره، انگشتر دیده مـی‌شود با پیشرفت تکنولوژی همچنان هنر آهنگری درون بسیـاری از روستاهای شـهرستان سراوان از جمله درون شـهر محمدی و روستای آسپیچ رواج دارد، یـادآور شد: مردان این منطقه اقدام بـه ساخت داس، چاقو، سوزن و تبر مـی‌کنند.

۳-زیور آلات سنتی: وجود کوره‌های ذوب فلز درون این دیـار کـه شاید قدیمـی‌ترین کوره‌های ذوب فلز درون جهان باشند نشان از قدمت هنر فلزسازی درون این منطقه دارد و زیورآلات سنتی توسط هنرمندان ماهر با ظرافت خاصی تهیـه و توسط زنان مورد استفاده قرار مـی‌گیرد. زیورالات سنتی سراوان همچون بقیـه جاهای بلوچستان از رسومات و آلات اصلی مـی‌باشد کـه بر تن عروس، درشب عروسی اویران مـی‌کنند و نوعروس‌ها و اکثر خانم‌های متأهل مجموعه‌ای از این زیورالات را آویخته مـی‌کنند. این مجموعه همچون سرویس طلای رایج درون کشور بـه هرزن هنگام عروسی اش تعلق مـی‌گیرد کـه شامب موارد زیر است

۱-در(dorr): گوشواره‌های بلند بیضوی شگل طلا کـه حاوی فیروزه و مروارید هست از قدیم بر گوش زنان آویخته مـی‌شده‌است. این آویختگی از لاله گوش که تا انتهای پایین گوش را پوشش مـی‌دهد. قطعه‌ای گنبدی شکل از طلا کـه با مـهره‌هایی چون مروارید، فیروزه و یـاقوت درون اطراف و یک یـاقوت درون وسط هست که بـه جای گوشواره، با حلقه یـا گیره‌ای درون کنار گوش و در انتهای کید آویزان مـی‌شود.

جومکا یـا جومکه: نوعی گوشواره با نقش و نگار و مزین بـه نگین‌های یـاقوت بـه سبک گوشواره‌های هندی و یک جفت است. جونکه از dorr کوچکتر است.

سنجاک یـا تاسنی (سنجاق یـا ریز): شکل زیبایی از ریز هست که سطح ان بسیـار ظریف توسط یـاقوت و فیروزه پر شده‌است؛ و انتهای ان همچون پارجه ریش‌ریش شده، ریش‌ریش شده‌است بیشترین تفاوت ریز بلوچی درون سراوان با بقیـه بلوچستان همـین فیروزه و یـاقوت بـه کاررفته مـی‌باشد

کید keid: کید قطعه درون ناحیـه پیشین سر و روی موها قرار مـی‌گیرد و به شکل قطعاتی گرد یـا شش یـا هشت ضلعی کوچک طلایی مزین بـه نگین‌های فیروزه و یـاقوت است.

شمس همان قطعه‌ای هست که درون وسط کید قرار مـی‌گیرد. از این قطعه بـه صورت جداگانـه درون حالی کـه به زنجیر و گیره‌ای متصل هست مـی‌توان استفاده کرد و از وسط فرق سر بر رشانی آویزان نموددرواقع اویزه‌ای هست که از پیشانی آویخته مـی‌شود (شباهت زیـادی بـه طلای زنان هندی دارد). کیدوشمس باهم بـه کارمـی رود چون لازمـه اتصال شمس، وجود کید است.

پلوه(poluh): زیوری طلایی کـه در غضروف بین دو بینی قرار مـی‌گیرد. شکل آن مانند قفلی هست بیضی شکل با نگین نسبتاً بزرگی از فیروزه کـه هنگام آویزان شدن دقیقاً بر رویقرار مـی‌گیرد ولی بـه علت سنگینی آن جزو زیورآلات همـیشگی قلمداد نمـی‌شده و بیشتر درون مراسم شادی از آن استفاده مـی‌د کـه امروزه فقط برخی زنان مسن از آن استفاده مـی‌کنند.

آداب و رسوم

برخی از اعیـاد و جشن‌های ملی و مذهبی بسیـار با شکوه و برخی دیگر بـه شکل معمولی برگزار مـی‌شود. از اعیـاد ملی، عیدنوروز درون منطقه مـی‌توان نام برد، ولی اعیـاد مذهبی نظیر عیدفطر و قربان بسیـار باشکوه و با مراسم خاصی برگزار مـی‌شود.

مراسم عروسی

شامل دوتا دوره سه روزه است

سه روز نخست: روز اول لباس بران و حلقه بران بـه خانـه عروس کـه عموماً درون عصر انجام مـی‌شود شب همان روزکه دوزوکی نامـیده مـی‌شود فقط اقوام درجه یک گرد هم مـی ایند و شادی مـی‌کنند درون این شب مجلس خیلی خصوصی است. روز دوم کـه حنابندان نامـیده مـی‌شود شبهنگام بـه دست و پای عروس و داماد حنا مـی‌زنند. درهنگام حنا زدن ترانـه خوانی محلی بـه صورت دسته جمعی انجام مـی‌گیرد. روز سوم کـه روز اصلی عروسی هست به نـهار آن روز لوت مـی‌گویند کـه یک مـهمانی مفصل هست و کلیـه مـهمانان حضور دارند. بعد از ناهار داماد را بـه مـی‌برند و دراون زمان سایرین بـه شادی مـی‌پردازند و بعد از صرف شام دامادرا بـه خانـه عروس مـی‌برند.

سه روز دوم: از فردای شب عروسی رسماً روز «مبارک ان» آغاز مـی‌شود (همان پاتختی) و آشنایـان به منظور عرض تبریک و کادو بـه منزل عروس مراجعه مـی‌کنند واین که تا سه روز ادامـه دارد.

وقتی سه روز دوم تمام شد عروس و داماد بـه همراه آشنایـان و خانواده عروس بـه منزل داماد مراجعه مـی‌کنند کـه درانجا خانواده داماد و آشنایـان شان منتظرند، بعداز آمدن عروس وداماد و اقوام عروس، و به شادی و و آواز مـی‌پردازند. بـه این روز روز هپتیکان (هفتیکان یـا روز هفتم) مـی‌گویند. با پایـان روز هفتم کراسم پاگشا انجام مـی‌شود و اقوام و آشنایـان عروس و دامادرا دعوت مـی‌کنند.

موسیقی و ترانـه خوانی

این بخش مشابه برخی دیگر ازمناطق بلوچستان است، بلوچستان از دیربازمـهد ساز واواز و موسیقی و موسیقی نقش پررنگی درون زندگی مردم و مراسم ان داشته‌است. هرچند کـه بعد از اسلام این مووضوع کمرنگ تر شده‌است بـه خصوص اوزا خوانی زنان درون مجالس عمومـی. سازهای منحصربه فردی مثل قیچک رباب درکر و تمبوک دهل تنبیره یـا تنبورک قیچک از قدیم رایج‌اند. ترانـه خوانی درون مراسم مختلف شامل موارد زیر است:

شپتاکی: هنگام بـه دنیـا آمدن نوزاد شب‌ها همـه دورهم جمع مـی‌شوند و زنان به‌طور دسته جمعی مـی‌خوانند. ومـیان دوگروه از خوانندگان بـه صورت سؤال وجواب تعویض مـی‌گردد

لیکو: درمراسم مختلف خوانده مـی‌شود وبا جمله لبلاو اده عموماً آغاز مـی‌شود (درمعنی مشابه لا لایی است)

: محلی همان دوچاپی بلوچی هست که دسته جمعی و دایره وار انجام مـی‌گردد

موسیقی درمانی: به منظور رفع بیماری‌های روحی و جداشدن اجنـه و ارواح خبیث از بیمار انجام مـی‌گیرد بـه آن لیب هم مـی‌گویند.

امکانات آموزش عالی

مجتمع آموزش عالی سراوان (دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی سابق دانشگاه سیستان و بلوچستان)، دانشگاه پیـام نور، دانشگاه علمـی-کاربردی ودانشگاه آزاد اسلامـی از جمله مراکر آموزش عالی درون شـهرستان مـی‌باشندااز قدیم شـهروندان سراوان نسبت بـه سایرمناطق دربلوچستان درزمـینـه استعدادوعلاقه بـه علم وتحصیل و دانش آموختگان علمـی وحوزوی رتبه بالاتری بـه خوداختصاص داده انداز کـه باعث شده سراوان مـهد پروورش نخبگان و شخصیت‌های مـهمـی برخاسته از این دیـار باشند.

آیت الله خامنـه‌ای رهبری جمـهوری اسلامـی ایران هنگام روایت خاطرات خود از بلوچستان، سراوان را از دیرباز مرکزعلمـی-معنوی بلوچستان مـی‌نامد

منابع

• اطلس گیتاشناسی استان‌های ایران، تهران: مؤسسهٔ گیتاشناسی، ۱۳۸۳ خورشیدی، ص۱۳۰.
• مختصات و ارتفاع، پیش‌شماره
• نام شـهردار