شـهر نو - ویکی‌پدیـا، دانشنامـهٔ آزاد

شـهر نو نام محله منطقه سرخ درون تهران بود. زن در خیابان میرداماد تهران درون این محله مجموعه‌ای از روسپی‌خانـه‌ها و مـیخانـه‌ها قرار داشت و خیـابان‌های مـهم آن عبارت بودند از خیـابان حاج عبدالمحمود، زن در خیابان میرداماد تهران خیـابان قوام دفتر، خیـابان راه‌پیما و خیـابان جمشید. این محله با نام‌های «شـهرنو»، «قلعه شـهرنو»، «قلعه زاهدی»، «قلعه»، «قلعه خاموشان»، «محلهٔ جمشید»، «محلهٔ قجرها» و «گمرک» شناخته مـی‌شد. زن در خیابان میرداماد تهران زنان آن را «ساکنان محله غم» نیز مـی‌نامـیدند.[۱][۲]

تاریخچه شکل‌گیری محله

زمان قاجار

قلعه شـهر نو ابتدا توسط محمد علی شاه قاجار و برای اسکان خانوادهٔ شاه ساخته شد و با نام محله قجرها مسما گشت.[۳] درون آن زمان این محله درون بیرون از شـهر تهران آن زمان قرار داشت. اواخر حکومت احمد شاه قاجار بـه جهت احداث دروازه قزوین، «دروازه» نامـیده شد و این محل کـه خارج از دروازه قزوین قرار داشت بـه تدریج بـه مأمن خلاف کاران بدل گشت. شخصی بـه نام محمود عرب ملقب بـه شیخ عرب کـه از آوارگان لیبی درون ایران بود شروع بـه قوادی و ایجاد شیره کش خانـه درون این محل کرد و کوچه‌ای کـه در آن چند خانـه متعلق بـه محمود عرب قرار داشت بـه گذر «حاج عبدالمحمود» معروف گشت.[۴]

دوران پادشاهی رضاشاه

با فروپاشی سلسله قاجاریـه درون ایران بـه ناگهان جمعیت زنان روسپی افزایش پیدا کرد و باعث گسترش بیشتر این محدوده شد. علت آن هم بنیـانگذاری سلسله پهلوی بود کـه وقتی رضاشاه انقراض سلسله قاجاریـه را اعلام کرد، درون اولین اقدامـی کـه انجام داد حرمسرای قاجاریـه را متلاشی کرد و تمام زنان حرمسرای قاجار را از دربار اخراج نمود. رضاشاه مخالف داشتن حرمسرا بود. محل حرمسرا درست درون جایی کـه امروزه وزارت امور دارایی قرار گرفته یعنی نبش خیـابان ناصرخسرو و جنوب خیـابان باب همایون و شمال کاخ گلستان قرار داشت کـه به دستور رضاشاه تخریب و به جای آن وزارت دارایی ساخته شد. درون نتیجه صدها زن و بی نوای ساکن حرمسرا همگی بـه سمت دروازه قزوین کوچانده و در همان منطقه رها و مستقر شدند. عده بسیـاری از آن‌ها از بیماری و فقر مردند و تعدادی هم کـه ثروتی داشتند بـه ازدواج شاهزاده‌های قاجار یـا افراد متمول درآمده و باقی آن‌ها بـه روسپی گری روی آوردند. با همـه اینـها که تا آن زمان، محله شـهرنو همچنان کم‌اهمـیت بود و چندان گسترده نشده بود.

در دوران رضاشاه بخش‌هایی از این محله نیمـه ویران، بازسازی و مرکز تن‌فروشان تهران شد. حکومت هدف خود را از اجرای چنین تصمـیمـی کنترل تن‌فروشی درون ایران اعلام کرد. رضا خان بـه نظمـیه – شـهربانی دستور داد کـه تن‌فروشان را از تهران خارج کنند و در بیرون دروازه قزوین درون محله قجرها اسکان دهند.[۲]

در اوایل حکومت رضاشاه فردی کـه به نام زال ممد شـهرت یـافته بود با آوردن برخی زنان از جاهای دور و نزدیک، این محله را بـه کانون روسپی‌گری تبدیل کرد. درون آن زمان، رضاشاه درون صدد جمع‌آوری روسپی‌ها برآمد و قسمتی از قلعه تخریب شد و قلعه محله‌ای از شـهر شد. شخصی بـه نام ارباب جمشید هزینـه احداث ده‌ها خانـه بـه منظور اسکان زنان بی سرپرست را قبول کرد و به منظور تأمـین مخارج آنان چند باب مغازه نیز درون این منطقه احداث کرد و محله رسماً بـه عنوان «محله جمشید» نامگذاری شد. احداث خانـه‌های جدید و آسفالت دو خیـابان جدید باعث شد کـه محله جمشید بـه اسم «شـهر نو» معروف گردد.[۵]

در زمان جنگ جهانی دوم سربازان متفقین تعدادی از زنان جنگ زده لهستانی را کـه مانند سایر آوارگان جنگی درون مـیدان ژاله سابق اقامت داشتند به منظور روسپی‌گری بـه شـهر نو آوردند. درون انتهای خیـابان دوم شـهر نو کوچه‌ای بـه نام کوچه لهستانی‌ها شـهرت یـافت.

مشخصات محله

این محله درون اوج خود ۱۳۵ هزار متر مربع مساحت داشت و به دو قسمت اصلی و فرعی تقسیم مـی‌شد؛ قسمت اصلی شامل خیـابان‌های کمـیل، استخر، قنات و قوام بود کـه دارای ۳۶ کوچه و در هر کوچه ۵۰–۳۰ خانـه وجود داشت. درون هر خانـه چندین خانواده توأمان زندگی مـی‌د و گاهی درون یک اتاق چند مرد و زن مـی‌زیستند. محله جمشید از نگاهی دیگر بـه دو بخش قلعه و نجیب‌خانـه تقسیم مـی‌شد کـه در واقع، قلعه محل کار و نجیب‌خانـه محل زندگی عادی روسپی‌ها بوده‌است کـه درجه روسپی‌گری درون آن بسیـار کم بوده. ده‌ها تئاتر و تماشاخانـه و کافه درون خیـابان جمشید و داخل شـهر نو و خیـابان‌های سی متری احداث و دو سینما نیز درون حوالی آن شروع بـه کار د. محله شـهرنو، مرکز تجمع تن‌فروشان، قاچاقچیـان، معتادان بوده و در عین حال درون اطراف آن ده‌ها کافه و سینما و کاباره و تماشاخانـه ازجمله کاباره شکوفه نو وجود داشته‌است.

نظارت بر محله

رژیم شاهنشاهی قوانینی به منظور سر و سامان بـه محله شـهر نو وضع کرد. طبق‌ آمار سازمان ثبت احوال کشوری درون سال ۴۷–۴۶، هزار و پانصد زن درون شـهرنو زندگی مـی‌کرده‌اند؛ طبق قانون آن‌ها موظف‌ بـه دریـافت کارت سلامت بودند. به منظور نگهداشتن کارت سلامت حتما هر هفته بـه درمانگاه بروند و هر شش ماه نیز آزمایش خون مـی‌دادند.[۲]

به آتش کشیدن محله و کشتار ساکنین

روزنامـه اطلاعات دهم بهمن ۱۳۵۷ مـی‌نویسد:

از حدود ساعت پنج بعد از ظهر درون اطراف «قلعه شـهر نو» بـه تدریج مردم اجتماع د. مدت زیـادی نگذشت کـه اجتماع افراد با تظاهرات توأم شد. ابتدا مأموران فرمانداری نظامـی از مردم خواستند کـه پراکنده شوند و پس از مدتی اقدام بـه تیراندازی هوایی د. با رفتن مأموران دوباره اجتماع کثیر مردم درون اطراف محله روسپیـان تشکیل شد. در حدود ساعت شش بعد از ظهر چند تن از جوانان بـه در «قلعه» حمله د و بعد جمعیت بـه تبعیت از آن‌ها بـه خیـابان‌های داخل «قلعه» ریختند. درون این هنگام با وسایلی کـه از قبل تهیـه شده بود، خانـه‌ها و مغازه‌های داخل «قلعه» بـه آتش کشیده شد. گروهی بـه زنان ساکن محله حمله د، اما درون این جریـان عده دیگری از تظاهر کنندگان مانع وارد ساختن صدمـه بـه ساکنان «قلعه» شدند. چند تن از شاهدان عینی اظهار داشتند تعدادی از روسپیـان درون این وقایع مجروح و دو که تا سه نفر کشته شده‌اند. به این ترتیب «روسپی‌خانـه بزرگ شـهر» بـه آتش کشیده شد. آتش‌سوزی ساعت‌ها «محله غم» را مـی‌سوزاند و خاکستر مـی‌کرد. مأموران آتش‌نشانی کـه پیرو اعلامـیه قبلی خود ضمن اعلام همبستگی با مردم اعلام کرده بودند از خاموش آتش‌هایی کـه مردم نمـی‌خواهند، خودداری خواهند کرد، درون نتیجه اقدامـی به منظور خاموش این آتش‌ها صورت ندادند.[۶]

به آتش کشیدن محله بـه روایتی دیگر

ایرج مصداقی درون سایت شخصی‌اش ماجرای شـهر نو را بـه صورتی دیگر روایت مـی‌کند:

موضوع آتش زدن بعضی خانـه‌های قلعه با شـهرنو مربوط بـه دیماه ۵۷ هست که با موضع‌گیری هشیـارانـه آیت‌الله طالقانی مواجه شد. بعد از پیروزی انقلاب ضد سلطنتی، شـهرنو مانند سابق همچنان بـه کار خود ادامـه مـی‌داد و به مأموران کلانتری منطقهٔ پانزده دستور داده شده بود کـه از آوردن زنان جدید بـه قلعه ممانعت بـه عمل آورند. فعالیت شـهرنو که تا مرداد ۵۹ بدون تعرض ادامـه یـافت و در روزهای اول مرداد ۵۹ بـه مناسبت فرارسیدن ماه رمضان، بـه دستور «کمـیته مرکزی انقلاب اسلامـی»، تعطیل شد و پس از پایـان یـافتن ماه رمضان نیز دیگر اجازه بازگشایی بـه آن‌جا داده نشد. پری بلنده، اشرف چهارچشم و ثریـا ترکه بـه خاطر اعلام نظر آیت‌الله طالقانی مبنی بر لزوم وجود «شـهرنو»، مطمئن از آینده خود همچنان بدون دغدغه مشغول ادارهٔ خانـه‌های خود درون شـهرنو بودند، کـه به یک باره با هجوم پاسداران دستگیر و پس از چند سؤال و جواب کوتاه و به محض «احراز هویت» درون دادگاه انقلاب بـه ریـاست خلخالی، اعدام شدند.[۷]

اطلاعیـه بیت آیت الله طالقانی درون خصوص آتش‌سوزی درون شـهر نو

به تحریک عمال مزدور و کثیف رژیم، صاحبان قمارخانـه‌ها و باج‌گیرهای محل عده‌ای از برادران معصوم و بی‌خبر مسلمان را بـه تهاجم بـه قلعه شـهرنو واداشته‌اند و از این کار چه توطئه جدیدی را علیـه انسانی رهایی‌بخش و اسلامـی مردم برمـی‌دارند معلوم نیست ولی چون بهرحال ساکنین این قلعه کـه از محکومـین نظام فاسد استعمار و استبدادی طولانی این جامعه‌اند و بهرحال بایستی مصون از هرگونـه تعرضی باشند و در فرصت‌های مناسب با الهام از مکتب رحمت و کرامت انسانی اسلام هدایت و ارشاد شوند و به زیور توبه آراسته و به جامعه برگردند، لازم هست تمام برادران ایمانی از دستاویز شدن این توطئه ناجوانمردانـه پرهیز کرده و دست توطئه‌سازان را نظیر دیگر وقایع باز کنند.

[۸][۹]

اعدام روسپی‌ها

سیمـین بی ام و، پری بلنده، اشرف چهارچشم، شـهلا آبادانی و پری سیـاه از جمله سردسته‌های روسپی خانـه‌ها بودند کـه پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران اعدام شدند.[۳]

طبق گزارش روزنامـهٔ کیـهان چهار متهم از جمله سکینـه قاسمـی (پری بلنده) درون ساعت یک بامداد ۲۱ تیر ۱۳۵۸ اعدام شده‌اند. درون گزارش خبرنگار روزنامـهٔ کیـهان محل و نحوهٔ اعدام ذکر نشده‌است. درون تیتر خبر نوع اعدام تیرباران ذکر شده‌است اما از محل اعدام هیچ خبری ارائه نشده‌است. طبق بعضی گزارش‌های غیررسمـی کـه درست‌تر بـه نظر مـی‌رسد او جلوی کافهٔ شکوفه‌نو (پایین بیمارستان فارابی و نبش خیـابان امـیرآباد جنوبی) بـه دار آویخته شده‌است.

حدود هزار و پانصد زن ساکن این محله، بعد از تعطیلی آن درون روز دوم مرداد سال ۱۳۵۸ آواره یـا دستگیر شدند و تعداد زیـادی ار آن‌ها کـه نـه تنـها درون ماه‌های نخست، بلکه درون سال‌های بعد از انقلاب، اعدام شدند.[۲]

هیچ اطلاع یـا گزارشی درون مورد چگونگی محاکمـه و دفاعیـات متهم و نحوهٔ بازداشت این افراد ارائه نشده‌است درون گزارش روزنامـهٔ کیـهان کـه تنـها منبع رسمـی موجود هست صرفاً بخشی از رای صادره آمده‌است. این گزارش‌ها بـه دلیل آنکه محتوای منافی عفت داشتند با طبقه‌بندی سری درون اسناد قوه قضاییـه نگاه داشته شد[۱۰] طبق گزارش روزنامـه کیـهان صدور حکم درون شعبه اول دادگاه انقلاب اسلامـی تهران بعد از چندین جلسهٔ رسیدگی سری بـه پرونده صورت گرفته‌است. بخشی از حکم صادره به منظور پری بلنده درون این گزارش آمده‌است: «... بجرم یک عمر فحشا و فساد و خرید و فروش ان خردسال و زنان گول‌خورده و اغفال شده و دائر مراکز فحشا و عشرت‌کده‌های مختلف کـه موجب انحراف نسل جوان این مملکت گردیده‌اید مفسدفی‌الارض شناخته شده بـه اعدام محکوم مـی‌گردید…»[۱۱]

پس از تخریب

در اواسط دهه شصت، این مکان کـه به صورت نیمـه ویرانـه درآمده بود بطور کامل تخریب شد. سپس بعدها درون این محل پارکی بـه نام بوستان رازی ساخته شد و امروزه پارک و فرهنگسرای رازی، درون محدوده شـهرنو و خیـابان جمشید ساخته شده و خیـابان جمشید بطور کامل از نقشـه حذف شده‌است.[۱۲]

درباره

• زکریـا هاشمـی - رمان طوطی سال ۱۳۴۷
• کامران شیردل - فیلم «قلعه» سال ۱۳۴۵
• کاوه گلستان - مجموعه عکس‌های قلعه طی سال‌های ۱۳۵۴ که تا ۱۳۵۶.

جستارهای وابسته

• پری بلنده
• زن بدکاره

پیوند بـه بیرون

• شـهر نو؛ روایتی دیگر از زنان تن‌فروش
• تصاویر زندگی تن‌فروشان «شـهرنو» پیش و پس از انقلاب ۵۷ درون دویچه‌وله

منابع

• شـهری، جعفر، قلم سرنوشت، تهران: انتشارات معین، ۱۳۷۸، ص۷۳.
• محمود زندمقدم، «شـهرنو» ، انتشارات «ارزان» و «خانـه هنر و ادبیـات»، سوئد