پرش بـه ناوبری پرش بـه جستجو
مختصات: ۳۴°۰۵′۴۳″شمالی ۴۹°۴۱′۲۷″شرقی / ۳۴٫۰۹۵۴°شمالی ۴۹٫۶۹۰۹°شرقی
۱٬۴۱۳٬۹۵۹ نفر (1390)[۱]
۱٬۴۲۹٬۴۷۵ نفر (1395)[۲][۳]تعداد شـهرستان‌ها ۱۲منطقه زمانی IRST (گرینویچ+۳:۳۰)-تابستان (دی‌اس‌تی) IRDT (گرینویچ+۴:۳۰)نماینده ولی فقیـه قربانعلی دری نجف‌آبادیـاستاندار سید علی آقازادهاستان مرکزی از استان‌های ایران است. شرکت پخش مهرگان حافظ دزفول بزرگترین شـهر و مرکز استان مرکزی شـهر اراک مـی‌باشد. شرکت پخش مهرگان حافظ دزفول این استان بـه عنوان پایتخت صنعتی ایران شناخته مـی‌شود. درون روزگار کهن این مکان عراق نام داشت کـه در زمان تسلط اعراب بر ایران عراق عجم نامـیده مـی‌شد کـه شامل بسیـاری از استانـهای همجوار امروزی مـی‌شد. این استان از شمال بـه استان‌های البرز و قزوین، از غرب بـه استان همدان، از شمال شرقی بـه استان تهران از جنوب بـه استان‌های لرستان و اصفهان و از شرق بـه استان‌های قم و اصفهان محدود است. این استان با مساحتی معادل ۲۹٬۵۳۰ کیلومتر مربع حدود ۱٬۸۲ درصد از مساحت کل کشور را بـه خود اختصاص داده‌است. بر اساس آخرین تقسیمات کشوری، استان مرکزی دارای ۱۲ شـهرستان، ۲۳ بخش، ۳۲ شـهر، ۶۶ دهستان، ۱٬۳۹۴ آبادی دارای سکنـه و ۴۶ آبادی خالی از سکنـه‌است.[۴] مرکز این استان شـهر اراک است. شـهرستان‌های این استان عبارت‌اند از: اراک، محلات، ساوه، تفرش، خمـین، فراهان، دلیجان، شازند، آشتیـان، کمـیجان، زرندیـه و خنداب.
نام‌گذاری
نام استان مرکزی به منظور اولین بار درون سال ۱۳۲۶ خورشیدی مطرح گردید. درون آن سال استان مرکزی (به مرکزیت تهران) پهنـه وسیعی از مرکز کشور شامل شـهرهای تهران، قزوین، ساوه، قم، دماوند و محلات بود. درون سال ۱۳۳۹ شـهرهای اراک و کاشان بـه استان مرکزی اضافه شدند که تا سرانجام درون سال ۱۳۵۶ با انتقال مرکز استان از تهران بـه اراک، نام مرکزی بر روی استان باقی ماند.
از نظر واژه شناسی، مرکزی یک صفت هست که ریشـه‌ای غیر فارسی دارد.[۵]
در سال ۱۳۸۹ رئیس‌جمـهور وقت، محمود احمدی‌نژاد پیشنـهاد تغییر نام استان بـه استان آفتاب را مطرح کرد. دلیل وی به منظور طرح این پیشنـهاد روشن نبودن نام مرکزی درون تبیین هویت و معرف فرهنگ استان بود.[۶] اما این پیشنـهاد دربرنامـه زنده تلویزیونی با مخالفت مجری برنامـه و پس از آن با مخالفت برخی از نمایندگان استان مرکزی مواجه شد.[۷] بعد از این به منظور تغییر نام استان نام‌های دیگری مانند استان ماد[۸] و استان اراک نیز پیشنـهاد شد.
پیشینـه
پیش از اسلام
استان مرکزی درون منطقه‌ای واقع شده‌است کـه در زمان‌های قدیم بـه آن ماد بزرگ، درون اوایل دوره اسلامـی ایـالت جبال و در سده‌های بعد عراق عجم مـی‌گفتند. نام جبال به منظور اوّلین بار توسط اعراب بـه کوهستان‌های مغرب ایران نسبت داده شد. درون دوره سلجوقیـان، خلفای عباسی لفظ عراق عجم (به معنای عراق غیر عرب) را بـه مناطق غربی ایران نسبت دادند.[۹]
مادهازمانی کـه آریـاییـها وارد ایران شدند کـه متشکل از سه طایفه یـا قوم بودند. گروهی با نام قوم پارس درون مناطق جنوبی کشور مستقر شدند، گروه دوم پارتها بودند کـه در قسمت شرقی ایران ساکن شدند و گروه سوم مادها بودند کـه در مرکز و غرب ایران سکنی گزیدند.
بنا بر تحقیقات تاریخی، درون گذشته سرزمـین ماد بـه سه بخش عمده تقسیم شده بود:
- ماد آتروپاتن یـا ماد علیـا یـا ماد کوچک.
- ماد سفلی یـا ماد بزرگ (که امروزه قسمت بزرگ آن را استان مرکزی تشکیل مـی‌دهد).
- ناحیـه پارتاکنا (استان اصفهان امروزی).[۱۰]
برای بررسی و چگونگی پیشرفت و توسعه درون هر مکانی نیـاز بـه اطلاعات جغرافیـایی و تاریخی آن ناحیـه از زمان یکجانشینی و توسعه روستا و پیدایش شـهر مـی‌باشد اما بـه دلیل جنگ‌ها و هجوم اقوام وحشی و خارجی بـه سرزمـین ماد سفلی، اسناد و نوشته‌ها و آثاری کـه به‌طور وضوح مبین زندگی و تمدن آن دوران درون استان باشد از بین رفته‌است، بـه عنوان مثال:
- از خط نوشته دوران ماد، درون داخل ایران چیز زیـادی باقی نمانده، تنـها سند مـهم زبان تاتی هست که از شاخه‌های زبان مادی بوده و اکنون درون بخش‌هایی از استان مرکزی (منطقه وفس) درون کمـیجان با آن زبان سخن مـی‌گویند.
- تمام سنگ نوشته‌ها و الواح مکشوفه مربوط بـه دوران هخا، اشکانی و ساسانی هست و آن‌ها توجهی بـه آثار و تمدن قوم ماد نداشتند.
- یورشـهای مداوم ۴۶ ساله قومآشور بـه سرزمـین ماد کـه سبب ویرانی شـهرها و شـهرکها شد. بسیـاری از تپه‌های تاریخی بـه احتمال قوی بازمانده آن دوران هستند.
- هجوم بیست و پنج ساله سکاها بـه ماد سفلی و ویرانی شـهرها و شـهرکها.
- ویرانگری‌های اسکندر مقدونی درون قسمتی از غرب ایران و ناحیـهٔ ماد و نابودی کلیـه نوشته‌های تاریخی و فرهنگی و اجتماعی بـه زبان مادی.
- دگرگونی و تغییر خط و الفبا از پارسی باستان بـه هخا و سپس بـه پهلوی ساسانی و پهلوی اشکانی.
- حمله اعراب بـه ایران و سپس تهاجم ترکان و مغولان کـه موجب شد تمامـی کتاب‌های مذهبی، علمـی، تاریخی و فرهنگی سوزانده شود یـا درون رودخانـه ریخته شود.[۱۱]
در دوران هخاان سرزمـین ایران بنا بـه نوشتهٔ هرودت بیست ساتراپ تقسیم مـی‌شده‌است، کـه ماد سفلی (از ری که تا همدان) کـه کمـیجان امروزی جزء ساتراپ دهم بوده‌است. فهرست بیست‌گانـه ساتراپ‌های ایران با توجه بـه تاریخ هرودت و سنگ نبشته‌های بیستون کشف شده‌است. استان مرکزی درون روزگار هخاان بخشی از ایـالت مادها (ساتراپ دهم) و قسمتهایی از جنوب آن بخشی از سرزمـین الیمائیس به‌شمار مـی‌رفته‌است. این استان درون شمار کوست خوربران (یعنی جایی کـه خورشید از آنجا مـی‌رود) بوده‌است.[۱۲]
ساتراپ دهم کـه استان مرکزی کنونی بیشترین مساحت و مـهم‌ترین بخش آن را تشکیل مـی‌داده‌است، اهمـیت این ناحیـه را درون زمان قبل از اسلام معلوم مـی‌نماید و از طرف دیگر هر گونـه تصمـیم‌گیری و فرمان‌های حکومتی، نوع معیشت، تخصص‌ها، حوزه‌های فرهنگی و اقتصادی و رشد و توسعه از هر نظر درون ساختار تمدن آریـایی آن زمان مشمول ساتراپ دهم نیز مـی‌شده‌است.[۱۳]
جغرافیـا
جغرافیـای طبیعی
آب و هواآب و هوای استان بـه علت وجود کوه‌های مرتفع، مجاورت با حاشیـه مرکزی ایران، همجواری با بخشی از منطقه حوض سلطان، کویر مـیقان و حوزه آبریز دریـاچه نمک و همچنین قرار گرفتن درون محل تلاقی دو رشته کوه البرز و زاگرس، دارای آب و هوایی متنوع است. همچنین جهت و جریـان وزش بادهای غربی ـ مدیترانـه‌ای و اقیـانوس اطلس، توده‌های هوای فشار زیـاد اقیـانوس هند و جریـانـهای سرد آسیـای مرکزی شرایط اقلیمـی استان را تحت تأثیر خود قرار مـی‌دهد. مـهم‌ترین انواع آب و هوای استان عبارتند از: آب و هوای نیمـه بیـابانی درون مناطقی چون ساوه و زرندیـه، آب و هوای معتدل کوهستانی همراه با زمستان سرد و تابستان معتدل، درون شـهرستان‌هایی مانند اراک، خمـین، تفرش و محلات. آب و هوای سرد کوهستانی با زمستانی سرد و برفی و تابستانی خنک درون محدوده‌های جغرافیـایی شـهرستان شازند. همچنین درون بخش‌هایی از شـهرستان فراهان مخصوصاً روستایرآصف مناظری زیبا دارند کـه انسان را بـه یـاد جنگلهای شمالی ایران مـی‌اندازد.[۱۴]
دشت‌ها و بیـابانهااستان مرکزی درون دوره کواترنری مرطوب بوده و بارش‌های آن روزگار کـه باعث شسته شدن رسوبات از کوه‌ها و انباشت آن‌ها درون بخش‌های پست شده دشت‌های حاصلخیزی چون دشت فراهان، دشت شازند، دشت ساوه و دشت زرند را بـه وجود آورده‌است. پست‌ترین نقطه استان دشت مسیله با ۹۵۰ متر بلندا از سطح دریـاست.[۱۵]
کویراین دریـاچه درون شمال شرقی اراک و در دشت فراهان قرار دارد، مساحت اش بسته بـه مـیزان بارندگی از صد که تا صد و ده کیلومتر مربع تغییر مـی‌یـابد. آب این دریـاچه شور است. از نظر اقلیم زمستان‌های معتدلی دارد و همـین سبب شده که تا در پاییز و اوایل زمستان زیستگاه پرندگان و به ویژه پرندگان مـهاجر باشد.[۱۶]
دریـاچه خورههاین دریـاچه دائمـی از یکی از معدود دریـاچه‌های معدنی استان مرکزی است. خودجوش هست و حاوی ترکیبات گوگردی، غیر از آن بـه سبب جایگاه تاریخی اش مورد اهمـیت است. همچنین از لحاظ علم پزشکی نیز مورد توجه است.[۱۷]
دریـاچه قاسمآباددریـاچهای طبیعی هست در غرب خنداب، درون منطقه‌ای کوهستانی بین روستاهای اوچ تپه و قاسم‌آباد. مـیزان آب اش بسته بارندگی متغیر هست به گونـه‌ای کـه در سال‌های خشک سالی گاهی خشک مـی‌شود و در سال‌های بارندگی قابل قایقرانی است. وسعت اش بین دو که تا سه کیلومتر متغیر هست و درون پاییز و ابتدای زمستان محل تجمع پرندگان مـهاجر است.[۱۸]
کوه‌ها۷۵٪ از مساحت استان را ناهمواری‌ها تشکیل داده‌است. کوه‌های استان مرکزی کـه در دوره ترشیـاری شکل گرفته‌اند از شمال غربی بـه جنوب شرقی کشیده شده‌اند. کوه‌های استان مرکزی دو گروه هستند یکی کوه‌های مرکزی درون شـهرستان‌های کمـیجان، تفرش مانند کوه گوند قرمز روستایرآصف و قسمتهایی از ساوه و دیگری کوه‌های زاگرس درون جنوب استان و در شـهرستان‌های شازند و خمـین. کوه‌های راسوند درون جنوب شازند و سفیدخانی درون جنوب اراک از مـهم‌ترین کوه‌های استان هستند و قله شـهباز با ۳۳۸۸ بلندی، درون کوه‌های راسوند بلندترین کوه استان محسوب مـی‌شود.[۱۵]
رودخانـههادر حال حاضر مـیزان آب بدست آمده از رودخانـه‌ها، قنات‌ها و چشمـه‌ها درون استان حدود۲/۴ مـیلیـارد متر مکعب هست که تنـها ۵۰ درصد از این حجم بـه مصرف کشاورزی مـی‌رسد.
چشمـههاچشمـههای موجود درون استان همانند: چشمـهٔ عمارت، چشمـهٔ عباس‌آباد، چشمـهٔ پنجعلی، چشمـهٔ اسکان، چشمـه بلاغ حک (کیخسرو)، چشمـهٔ انجدان، چشمـهٔ محلات، چشمـهٔ سنگستان و چشمـهٔ بالقلو نقش مـهمـی درون تأمـین آب مصرفی استان دارد.[۱۵]
جغرافیـای سیـاسی
تقسیمات کشوریدر سال ۱۳۱۶ کشور ایران بـه ۲۷ قسمت تقسیم گردید کـه شـهرهای ساوه، زرند، عراق عجم، خمـین (کمره)، گلپایگان، خوانسار و محلات از قسمت‌ها اصلی این تقسیم‌بندی بودند، درون همان سال براساس قانون کشور بـه ۱۰ استان و ۴۹ شـهرستان تقسیم گردید کـه استان‌ها برحسب شماره نام‌گذاری گردیدند کـه استان مرکزی امروزی درون استان یکم قرار داشت.
در تغییر دیگری کـه در قانون تقسیمات کشوری درون سال ۱۳۳۹ اتفاق افتاد، استان‌ها بـه جای نام بـه اسامـی اصلی و تاریخی خود نامـیده شدند و براساس این قانون کشور بـه ۱۴ استان، ۶ فرمانداری کل، ۱۳۹ فرمانداری، ۴۹ بخش‌داری تقسیم گردید کـه بخش اعظم استان مرکزی فعلی درون استان مرکزی آن زمان بـه مرکزیت شـهر تهران قرار گرفت، براساس قانون مورخه ۸/۱۲/۱۳۵۶ استان مرکزی بـه دو استان تهران بـه مرکزیت شـهر تهران و استان مرکزی بـه مرکزیت اراک تبدیل شد، کـه شـهرهای تابعه استان مرکزی بـه این شرح بودند: اراک، ساوه، قم، خمـین، تفرش، کاشان
براساس تصویب‌نامـه سال ۱۳۵۷ شـهر کاشان از استان مرکزی جدا بـه استان اصفهان افزوده شد، براساس قوانین سال‌های ۱۳۵۸ و ۱۳۵۹ شـهرهای سربند و دلیجان بـه استان مرکزی اضافه و در سال ۱۳۶۵ شـهرستان قم از استان مرکزی جدا و به استان تهران الحاق و در سال ۱۳۷۵ مستقلاً بـه استان تبدیل گردید.[۱۹]
فهرست شـهرهای استان مرکزی
استان مرکزی بـه دلیل قرارگیری درون مرکز کشور و مجاورت با حکومت‌های بزرگ قبل از اسلام از اهمـیت خاصی برخودار بود و به همـین دلیل شـهرهایی کـه در منطقه وجود دارند از لحاظ تاریخی اهمـیت پیدا کرده‌اند. از جمله این شـهرها مـی‌توان بـه کمـیجان، نراق، آوه، آستانـه، نیم‌ور و ساروق، وفس ،چهرقانوکرهرود، مشکویـه درون شـهر پرندک اشاره کرد.
پوشش گیـاهی و جانوری
پوشش گیـاهی
جنگل‌ها
استان مرکزی از جمله استان‌هایی هست که از نظر پوشش جنگلهای طبیعی بسیـار فقیر است. سرانـه جنگل درون این استان شانزده برابر از سرانـه آن درون ایران پایین‌تر است. اما درون جاده‌ای کـه به روستایرآصف کمـیجان ختم مـی‌شود باغ‌های زیبایی وجود دارد کـه جنگل گونـه‌اند و دست کمـی از جاده چالوس ندارند و همچنین دره سرسبز وفس کمـیجان کـه به طول ۱۵ کیلومتر مـی‌باشد و در مسیر ارتباطی کمـیجان بـه سمت ساوه قرار دارد. همچنین روستایرآصف دارای زیبایی‌هایی نظیر غار اینجیل آغاجی (درخت انجیل) هست و برخی بخش‌ها مانند ساوه و شازند و تفرش تاج پوشش ۵ که تا ۱۰ درصد هستند و برخی دیگر از بخش‌ها مانند دلیجان، محلات، خمـین، اراک، کمـیجان و زرندیـه دارای تاج پوشش ۱ که تا ۵ درصد هستند. از جمله جنگلهای موجود درون استان مـی‌توان بـه پارک‌های جنگلی و جنگلهای دست کاشت (۸۳۹٫۵ هکتار) اشاره کرد. مساحت جنگلهای طبیعی استان مرکزی ۱۵۱۲۷/۵۴۷۱ هکتار است. سرانـه جنگل (جنگلهای طبیعی و دست کاشت) نزدیک بـه ۱۲۸ مترمربع است. درون استان چهار ذخیره گاه جنگلی وجود دارد کـه شامل ذخیره گاه بلوط و سماق درون شـهرستان شازند با وسعت ۲۱۰ و ۷۵ هکتار و بنـه درون شـهرستان تفرش با وسعت ۲۰ هکتار و خونیـار واقع درون شـهرستان ساوه بـه مساحت ۲۰۰۰ هکتار است.[۱۵][۲۰]
مراتع
مراتع استان کـه عمدتاً گیـاهان بوته‌ای هستند بـه دلیل آب و هوای مختلف دارای تنوع زیـادی هستند و در مجموع ۶۶٪ کل استان را پوشش مـی‌دهند.[۱۵]
گونـه‌های جانوری
حدود ۳۳۵ گونـهٔ جانوری شامل: ۵۳ گونـه دار، ۲۰۵ گونـه پرنده، ۵۴ گونـه خزنده، ۴ گونـه دوزیست و ۱۹ گونـه ماهی درون این استان موجود هستند. نماد محیط زیست طبیعی این استان پازن مـی‌باشد کـه در استان بـه تگه نیز مشـهور است.[۱۵] جانورانی مانند آهو، کل و بز، قوچ، مـیش، شغال، روباه، گرگ، خوک، خرگوش، تشی، خرس قهوه‌ای، پلنگ، گربه پالاس، سیـاه‌گوش، سمور، لاک‌پشت، کبک، تیـهو، کوکر، باقرقره و پرندگان مـهاجر درنا، آنقوت، غاز و مرغابی چنگر درون مناطق کوهستانی و استپی حفاظت شده‌استان زندگی مـی‌کنند.[۲۱]
مناطق حفاظت شده
منطقه حفاظت شده هفتادقلهاین منطقه کوهستانی مساحتی برابر ۸۲۱۲۵ هکتار دارد، و بین شـهرستان‌های اراک، محلات و خمـین قرار دارد. این منطقه از سال ۱۳۵۳ تحت کنترل سازمان حفاظت محیط زیست درآمده‌است. این منطقه نمونـه بارز یک اکوسیستم کوهستانی هست به خاطر ارزش‌های زیستگاهی اش از زمان‌های قدیم بـه عنوان یکی از بهترین شکارگاه‌های کشور بـه حساب مـی‌آمده، وجود بیش از هفتاد کتیبه کـه قدیمـی ترینشان بـه چهارصد سال پیش متعلق هست نشانـه‌ای بر این مدعا است. درون این منطقه بیش از دویست گونـه گیـاهی وجود دارد و حیـات وحش آن عبارت هست از: قوچ و مـیش، کل و بز، آهو، پلنگ، گراز و گونـه‌های مختلف پرندگان از جمله غاز خاکستری، اردک، لک لک سفید، بلدرچین، هوبره، فاخته و…[۲۲]
مناطق حفاظت شده چرا و وفساین مناطق کوهستانی هست و پوشش گیـاهی بین بیست و پنج که تا شصت درصد و همچنین آب فراوان دارد. کوه‌های کوچک زار، خشکه، وحش و لجور درون این مناطق قرار دارند و حیـات وحش آن عبارت اند از: قوچ و مـیش، آهو، گرگ، روباه، خرگوش، کبک، تیـهو، باقرقره، فاخته و ….[۲۳]
منطقه حفاظت شده سربنداین منطقه بیشتر از تپه ماهورها تشکیل یـافته، زمستان‌های سرد و تابستان‌های معتدل دارد و حیـات وحش آن را قوچ و مـیش و به ویژه کبک تشکیل مـی‌دهند. دره مالمـیر و باغ سماق لو کـه از مناطق زیبای استان به‌شمار مـی‌روند درون این منطقه واقع‌اند.[۲۴]
محصولات کشاورزی
به‌طور کلی ۱۹ درصد از مساحت استان مرکزی اراضی کشاورزی و ۵۷ درصد مرتع و بقیـه غیر مزروعی (شـهرها، جاده‌ها، دریـاچه و…)است. محصولات کشاورزی استان شامل گندم، جو، آفتابگردان، حبوبات، پنبه، چغندرقند، گوجه فرنگی، پیـاز، انگور، خشکبار، سبزیجات، انار، طالبی، هلو، پسته، بادام و گردو مـی‌باشد.[۲۵]
از مـهم‌ترین قابلیت‌های کشاورزی درون استان مرکزی مـی‌توان بـه تولید گل و گیـاه اشاره کرد. سطح زیر کشت گل و گیـاهان زینتی درون این استان هزار و ۹۱ هکتار هست که از این مـیزان ۳۷۱ هکتار بـه صورت گلخانـه و بقیـه درون فضای باز است. شـهرستان محلات درون این استان کـه به عنوان قطب تولید گل و گیـاهان زینتی کشور مطرح است، بیشترین سطح زیر کشت گل و گیـاه را بـه خود اختصاص داده‌است.[۲۶]ایستگاه ملی تحقیقات گل و گیـاهان کشور درون شـهرستان محلات قرار دارد کـه هدایت فنی و علمـی و پشتیبانی مالی تحقیقات گل کشور درون ۷ سایت، لاهیجان، تنکابن، ورامـین، کرج، جیرفت، دزفول و اصفهان بر عهده این ایستگاه مـی‌باش.[۲۷]
از دیگر محصولات کشاورزی استان تولید لوبیـا هست که بیش از ۹۰٪ آن درون شـهرستان خمـین کاشت مـی‌شود. بـه همـین سبب استان مرکزی بـه عنوان یکی از قطب‌های تولید لوبیـا درون کشور مطرح بوده[۲۸] و ایستگاه ملی تحقیقات لوبیـای کشور درون این استان و در شـهرستان خمـین قرار دارد[۲۹]
انار از دیگر محصولات کشاورزی استان هست که درون شـهرستان ساوه تولید مـی‌شود. شـهرستان ساوه بهترین نوع انار درون کشور را تولید مـی‌کند و محصول آن شـهرتی جهانی دارد، بـه صورتی کـه در دنیـا بـه یک برند معتبر تبدیل شده‌است.[۳۰][۳۱] سالانـه ۷۸۰ نوع انار درون ساوه تولید مـی‌شود[۳۲] تولید پسته ارگانیک از دیگر محصولات کشاورزی استان هست که درون شـهرستان زرندیـه شـهر پرندک کاشت مـی‌شود. استان مرکزی مقام ششم تولید پسته کشور را داراست و بزرگترین باغ تولید پسته ارگانیک کشور درون این استان قرار دارد.[۳۳]
مردم
جمعیت
جمعیت استان طبق آخرین سرشماری نفوس و مسکن درون سال ۱۳۸۵ بالغ بر ۱٬۳۲۶٬۸۲۶ بوده‌است کـه از این تعداد ۱۰۱۵۳۷۵ باسواد بوده‌اند.
استان مرکزی از مـهاجرپذیرترین استان‌های ایران پیش از انقلاب ۱۳۵۷ بـه حساب مـی‌آید. به‌طوری‌که بر اساس سرشماری رسمـی انجام‌شده درون سال ۱۳۳۵، ۴۴ درصد از ۲ مـیلیون ایرانی کـه در آن دوره اقدام بـه مـهاجرت داخلی نمودند، این استان را مقصد نـهایی خود به منظور سانتخاب کرده‌اند. این فرایند جذب مـهاجر داخلی درون دهه بعد افزایش یـافت و به مـیزان ۶۷ درصد از ۲٫۳ مـیلیون نفر مـهاجر افزایش یـافت. اما درون دهه ۵۰ و همچنین سال‌های بعد از انقلاب ۱۳۵۷ ایران، این مـهاجرت کاهش یـافت و ایرانیـان مـهاجر، تمایل بیشتری به منظور حضور درون استان تهران و شـهر تهران از خود نشان مـی‌دادند.[۳۴]
عشایر
جمعیت عشایر استان مرکزی درون سرشماری عشایر کوچنده درون سال ۱۳۸۷[۳۵]
ایل استان‌ها خانوار جمعیت بـه نفر شـهرستان محل اقامت درون استان مرکزی ایل ذلکی بختیـاری مرکزی - خوزستان - لرستان -چهارمحال بختیـاری -اصفهان ۵۱ ۳۳۹ خمـین ایل شاهسون بغدادی مرکزی - قم - قزوین - تهران - همدان ۳۹۱ ۲۰۹۱ ساوه - زرندیـه ایل مغان مرکزی - تهران ۱۴۰ ۶۲۷ ساوه - زرندیـه ایل کرد همدان مرکزی - همدان - قم ۱۵۲ ۸۸۲ ساوه طایفه مستقل کله کوهی مرکزی - قم - قزوین - تهران ۱۳۰ ۷۲۲ زرندیـه مجموع - ۸۶۴ ۴۶۶۱ -زبان
زبان رایج مردم استان مرکزی فارسی است.[۳۶][۳۷] درون برخی مناطق مانند دهستان رودبار تفرش و قسمتی از روستاهای شـهرستان‌های فراهان، خنداب، کمـیجان، شازند، اراک، ساوه و زرندیـه بـه ترکی محلی نیز سخن مـی‌گویند.[۳۶][۳۸] درون دلیجان و محلات مردم بـه زبان راجی حرف مـی‌زنند.[۳۷] درون برخی روستاهای شـهرستان‌های کمـیجان (مانند وفس)، زرندیـه (مانند الویر) و تفرش (مانند کهک) بـه زبان تاتی سخن گفته مـی‌شود[۳۶][۳۹][۴۰] کـه ریشـه درون زبان مادی دارد.[۴۱] درون بخش گسترده‌ای از مناطق غربی و جنوبی استان، درون مرز لرستان و همدان درون شـهرهای خمـین، شازند، خنداب، لری لکی ، لری بروجردی(ثلاثی)، لری بختیـاری و لری مـینجایی نیز گویشور دارد کـه دامنـه آن که تا اراک نیز کشیده شده‌است.[۴۲]ترکی خلجی کـه در خلجستان قم بیشتر گویشور دارد، درون روستاهای آشتیـان و تفرش نیز گویشورانی دارد. درون پاره‌ای از روستاهای شازند، خرقان و ساوه کـه ارمنی نشین‌اند و نیز درون بخشی از شـهر اراک کـه تا چند دههٔ قبل ارمنی‌نشین بود، زبان ارمنی نیز صحبت مـی‌شود.[۳۶]
اقوام
براساس یک بررسی مـیدانی و یک جامعه آماری از مـیان ساکنان ۲۸۸ شـهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامـی کـه در این نظر سنجی نمونـه‌گیری شد درون استان مرکزی بـه قرار زیر بود: ۶۰٫۳ فارس ، ۱۵٫۸ ترک ، ۱٫۳٪ کرد ، ۰٫۷ عرب ، ۱۵ لُر ، ۰٫۷ شمالی شامل گیلک، مازنی، تات، تالش و ترکمن (۰٫۷٪ مرد، ۰٫۷٪ زن)، ۱٫۳ سایر و ۱٫۳ بدون جواب بودند.[۴۳]
ادیـان
قبل از ورود اسلام بـه ایران اهالی این منطقه پیرو دین زرتشتی بودند و وجود آتشکده‌های گوناگون مانند آتشکوه وره درون آشتیـان و آتشکده خورهه درون محلات و آتشکده برزو درون راهجرد آتشکدهٔ فردقان درون کمـیجان شاهد این مدعاست.[۳۶]
هم اکنون اهالی استان مرکزی اکثراً مسلمان و شیعه هستند و مسیحیـان ارمنی و زرتشتیـان و عده‌ای کم از کلیمـیان از اقلیتهای مذهبی این استان هستند.[۳۶]
مفاخر و مشاهیر
استان مرکزی از جمله استان‌های نخبه پرور کشور است. تعداد مفاخر کشور بیش از ۴۵۰۰ نفر هستند کـه یک چهارم (۱۱۰۰ نفر) مربوط بـه استان مرکزی هست و این امر نشانگر اهمـیت خطه این استان درون فرهیخته پروری هست از این رو بـه این استان لقب بهشت مفاخر،[۴۴] سرزمـین آفتاب[۴۵] و پایتخت مفاخر و مشاهیر[۴۶][۴۷] را داده‌اند. از جمله مشاهیر و مفاخر این استان مـی‌توان بـه مواد زیر اشاره کرد:[۴۸][۴۹][۵۰]
- روح‌الله خمـینی بنیـانگذار جمـهوری اسلامـی ایران،
- استاد فتحعلی واشقانی فراهانی یکی از بزرگترین خوشنویسان ممتاز معاصر
- ابو علی مسکویـه، فیلسوف
- سید محمد علی مـیرمومنی استاد خوشنویسی
- محمود پورهادی استاد خوشنویسی
- سید اسدالله رضوانی فرد استاد خوشنویسی
- پروفسور حسابی، پدر علم فیزیک ایران، پدر مـهندسی نوین ایران، پدر فرهنگستان ایران، پدر علوم نوین ایران
- امـیر کبیر،
- عباس اقبال آشتیـانی نویسنده،
- مـیرزا حسن آشتیـانی نماینده مـیرزا حسن شیرازی درون ایران و عامل شکست قرارداد ظالمانـه تالبوت درون ایران
- سلمان ساوجی از بزرگترین قصیده‌سرایـان و غزل‌گویـان ایران،
- ادیب الممالک فراهانی ادیب و شاعر،
- مـیرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی صدر اعظم ایران، سیـاست‌مدار، ادیب، شخصیت برجسته و تأثیرگذار ایران‌زمـین درون عرصه حکومت و سیـاست و نیز ادب و هنر
- فخرالدین عراقی، عارف و شاعر نامدار قرن هفتم هجری
- محمدعلی اراکی، استاد سید روح‌الله خمـینی و بسیـاری از مجتهدین فعلی
- ملا احمد نراقی، فقیـه شیعی
- ملا مـهدی نراقی، فقیـه شیعی
- حاج آقا محسن عراقی،
- آقا نورالدین عراقی،
- محمد مصدق، نخست‌وزیر ایران
- فروغ فرخزاد، شاعر
- پروین اعتصامـی، شاعر
- علی سعیدی، شاعر
- حویزی،
- محمد رضا درودیـان تفرشی نقوسانی، مرجع، محدث و شاعر شیعی
- کربلایی کاظم ساروقی، بزرگترین معجزه قرن-حافظ کل قرآن بـه صورت معجزه آسا
- ملا فتحعلی سلطان‌آبادی،
- احمد قوام،
- قوام‌الدوله، نخست‌وزیر ایران
- مـیرزا یوسف مستوفی الممالک، صدراعظم قاجاریـان
- محمد خزائلی روشندل نابغه
- علی بصیرت‌نژاد پیشکسوت معماری و گچبری سنتی
- مشیرالدوله،
- علی منصور، دو دوره نخست‌وزیر ایران
- وثوق الدوله، برادر قوام السطنـه و عامل انعقاد قرارداد ننگین تحت الحمایگی ایران بـه انگلستان معرف بـه ۱۹۱۹
- محمد استعلامـی،
- مصطفی چمران،
- ابراهیم دهگان،
- حبیب‌الله ذوالفنون،
- بهاءالدین ساوجی،
- ابوالفضل جلیلی،
- صابر رهبر،
- علی حاتمـی،
- غلامرضا رمضانی،
- بهزاد فراهانی، نویسنده، کارگردان و بازیگر مشـهور سینما و تلویزیون
- واروژ کریم مسیحی،
- حسن مجللی، تعزیـه خوان
- ذبیح بهروز،
- مصطفی‌قلی بیـات (صمصام الملک)،
- ابوالقاسم سحاب،
- یوسف اعتصامـی، نویسنده و مترجم- وی پدر پروین اعتصامـی مـی‌باشد
- سید جلال‌الدین آشتیـانی، فیلسوف، عارف و نویسنده - دارنده نشان درجه ۱ دانش جمـهوری اسلامـی ایران درون سال۱۳۸۱
- شیخ طبرسی،
- عبدالعظیم قریب، بنیـانگذار دستور زبان فارسی نوین (محمدرضا پهلوی ۷ سال دانش آموز وی بوده‌است)
- عبدالکریم قریب، پدر علم زمـین‌شناسی درون ایران
- علی اکبر شـهنازی،
- محمد قریب، بنیـانگذار طب اطفال درون ایران
- پوری بنایی، بازیگر مشـهور سینمای ایران
- محمد حسن اشتیـانی، مجتهد بزرگ، نویسنده کتب مذهبی
- رضوان فلاح ، حافظ خردسال بنام قران کريم،ژيمناست حرفه اي، ستاره علمي
- احمد قریب، رئیس سابق مرکز پژوهشی سازمان انرژی اتمـی ایران
- متین دفتری، نخست‌وزیر رضاشاه
- آقامحمد فراهانی، وزیر شاه تهماسب اول (صفوی)
- آقا علی اکبر فراهانی، بزرگترین موسیقی دان ایرانی درون عهد قاجاریـه
- ژاله فراهانی (عالم تاج قائم مقامـی)، شاعره - مادر شاعر معروف (پژمان بختیـاری)
- رجبعلی منصور سیـاست‌مدار و دو دوره نخست‌وزیر ایران، پدر حسنعلی منصور
- مـهندس عباس سحاب پدر علم کارتوگرافی ایران
- احمد پارسا بنیـانگذار دانش گیـاه‌شناسی درون ایران، بنیـانگذار موزه علوم طبیعی ایران
- پروفسور پروانـه وثوق، رئیس هیئت امنای بیمارستان محک وی را «فرشته نجات کودکان سرطانی ایران» و «مادر ترزای ایران» مـی‌نامـیدند
- مرتضی‌قلی بیـات، سیـاست‌مدار و نخست‌وزیر ایران درون دوره پهلوی
- مـهدی مـهدوی کیـا، فوتبالیست
- عیسی خان بهادری، نقاش و هنرمند نامـی ایران (استادِ محمود فرشچیـان)
- بهجت صدر، اولین نقاش نوگرای ایرانی
عبدالله خان دوامـی استاد برجسته موسیقی ایرانی کـه شاگردان نامدار او استادان محمد رضا شجریـان، محمد رضا لطفی، محمود کریمـی، نصرالله ناصح پور، فاطمـه واعظی … مـی‌باشند زادهٔ روستای طا از توابع اراک مـی‌باشد برخی هنرمندان شـهیر استان مرکزی عبارتند از رجب علی نکیسا تفرشی خواننده و استاد نامـی آواز آقا علی اکبر و آقا حسینقلی و مـیرزا عبدالله فراهانی اساتید بی بدیل موسیقی ایرانی و واضع نظام نوین دستگاهی کـه استادان مسلم هنر موسیقی آقایـان شـهنازی و عبادی از خاندان ایشان بودند وهمچنین استاد نقاشی جناب سیحون نیز از نوادگان ایشان بودند بهزاد فراهانی، نیکی کریمـی، مـهرانـه مـهین ترابی سوسن پرور، پوری بنایی، اکی بنایی، محمدرضا صادقی خواننده توانمند موسیقی کلاسیک، حمـید خزایی، محمد گودرزی بازیگر فیلم‌های صمد از جمله هنرمندان عرصه بازیگری و موسیقی استان مرکزی مـی‌باشند
غذاها
استان مرکزی دارای غذاهای سنتی متنوعی مـی‌باشد:
کله جوش (کال جوش یـا دوغ گرمـه)
آش اشکنـهٔ اراک (او گرمـه)
پتله‌پلو
کوفته تفرشی (گندله)
آش گندینـه
رشته پلو
شفته اراکی (کوفته اراکی)
گوشتابهٔ اراک
کباب ته تالی[۵۱]
اقتصاد
استان مرکزی از جمله استان‌های صنعتی کشور هست و بخش‌های خدمات، صنعت و کشاورزی بـه ترتیب اهمـیت اساس اقتصاد استان را تشکیل مـی‌دهند.[۵۲] با توجه بـه وجود بیش از ۲۷۰۰ واحد تولیدی و صنعتی درون استان مرکزی، بهره‌مندی از صنایع مادر و حلقه‌های واسط کلیدی درون تولید کشور، سرمایـه‌گذاری درون طرح‌های صنعتی استان بالا بوده[۵۳] به‌طوری‌که این استان همراه درون رتبه ممتازترین استان‌ها درون جذب سرمایـه‌گذاری صنعتی را داراست.[۵۴]
از مزیتهای سرمایـه‌گذاری درون بخش صنعت استان مـی‌توان بـه نزدیک بودن بـه پایتخت، وجود ظرفیتهای مکانی مناسب بـه لحاظ وجود شـهرکهای صنعتی درون استان، برخورداری از موقعیت خاص جغرافیـائی و قرارگیری درون کریدور حمل و نقل بین‌المللی، وجود صنایع بزرگ و مادر، تجربه نیم قرن توسعه صنعتی، وجود منابع و ذخایر معدنی نظیر سنگ آهن، سولفات سدیم، انواع سنگ و…، وجود ظرفیت ایجاد صنایع تبدیلی کشاورزی، وجود نیروی کار متخصص، وجود خوشـه صنایع ریلی و انجمنـهای تخصصی درون استان، قرارگیری درون مسیر خطوط اصلی انتقال و تأمـین انرژی و پائین بودن نسبی خطر زلزله درون استان اشاره کرد.[۵۵]
صنایع و محصولات صنعتی
استان مرکزی طی دو دهه گذشته چهره‌ای صنعتی بـه خود گرفت و با راه‌اندازی طرح‌های صنعت نفت و پتروشیمـی بـه یکی از بزرگترین مراکز صنایع استراتژیک کشور تبدیل شد. از تولیدات عمده استان مـی‌توان بـه آلومـینیوم، محصولات آلومـینیومـی، ریخته‌گری فلزات سنگین، مخازن تحت فشار، بویلرهای نیروگاهی و صنعتی، ماشین آلات کشاورزی و راه‌سازی، محصولات پتروشیمـی و پالایشگاهی، رنگ‌های صنعتی، منسوجات، شیشـه و جام، بلور، انواع لاستیک خودرو، شیم و کابل، شوینده‌ها، دوده صنعتی، الیـاف مصنوعی، انواع سنگ ساختمانی، لوازم خانگی و کاشی، لوله و پروفیل فولادی و پی وی سی و … اشاره کرد.[۵۶]
کانون اصلی صنعت استان بـه ترتیب درون اراک، ساوه، دلیجان و محلات مـی‌باشد.[۵۷]
پتروشیمـی و پالایشگاه
پالایشگاه نفت امام خمـینی شازند یکی از پالایشگاه‌های ایران هست که درون شـهرستان شازند واقع شده‌است. این پالایشگاه از شرکت‌های فرعی شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی ایران مـی‌باشد و به عنوان بزرگترین پالایشگاه تک واحدی ایران درون سال ۱۳۷۲ با ظرفیت اسمـی ۱۵۰ هزار بشکه درون روز راه‌اندازی گردید، همچنین نخستین پالایشگاهی هست که کار مطالعه و عملیـات اجرای آن بعد از انقلاب اسلامـی و در نخستین سال بعد از جنگ تحمـیلی آغاز شد.[۵۸] بزرگترین طرح تولید بنزین کشور درون این پالایشگاه درون حال بهره‌برداری است.[۵۹] این طرح پالایشگاه امام خمـینی را بـه بزرگترین پالایشگاه تولید بنزین درون کشور تبدیل مـی‌کند.[۶۰][۶۱][۶۲]
پتروشیمـی شازند یکی از بزرگترین تولیدکننده محصولات پلیمری، مواد شیمـیایی[۶۳] و از طرح‌های زیر بنایی کشور هست که درون سال ۱۳۶۳ بـه تصویب رسید و فاز اول آن درون سال ۱۳۷۲ مورد بهره‌برداری قرار گرفت.[۶۴] این مجتمع درون جوار پالایشگاه نفت امام خمـینی واقع درون شـهرستان شازند و در کیلومتر ۲۲ جاده اراک - بروجرد و در زمـینی بـه مساحت ۵۳۲ هکتار احداث گردیده‌است.[۶۵]
صنایع و محصولات غذایی
شـهرکهای صنعتی
تعداد شـهرکهای صنعتی درون استان مرکزی بـه ۳۵ شـهراحیـه صنعتی مـی‌رسد کـه از نظر مـیزان زمـین واگذاری شده درون کشور رتبه اول را دارد.[۶۶]
بورس
استان مرکزی دارای بورس منطقه‌ای درون شـهر اراک هست که بـه عنوان بیست و دومـین بورس منطقه‌ای کشور درون سال ۱۳۸۵ افتتاح گردید.[۶۷] تالار بورس استان مرکزی اولین تالار بورس خصوصی کشور هست که کارگزاری آن توسط شرکت کارگزاری بانک پاسارگاد انجام مـی‌شود.[۶۸]
مناطق ویژه اقتصادی
نخستین منطقه ویژه اقتصادی استان با ارتقاء شـهرصنعتی کاوه بـه منطقه ویژه اقتصادی کاوه ایجاد گردید.[۶۹] هدف ایجاد این منطقه ویژه گسترش صادرات غیرنفتی از استان اعلام شده‌است. موقعیت ویژه ترانزیتی، زمـینی، ریلی و هوایی، نزدیکی بـه پایتخت، همجواری با فرودگاه بین‌المللی امام خمـینی، وسعت سرزمـینی مناسب، وجود زیر ساختهای مطلوب و استاندارد به منظور توسعه آتی منطقه، افزایش منابع آبی مورد نیـاز، وجود شبکه آبرسانی و شبکه جمع‌آوری فاضلاب شـهری، وجود شبکه گاز شـهری، مخابرات، تصفیـه خانـه صنعتی، فضای سبز مناسب با استاندارد زیست‌محیطی از جمله ویژگی‌های این منطقه‌است.[۷۰]
انرژی و منابع
انرژی فسیلی
نیروگاه حرارتی شازند یکی از نیروگاه‌های ایران و از نوع حرارتی هست که ظرفیت تولید ۱۳۰۰ مگاوات برق را دارد و شامل ۴ واحد بخار ۳۲۵ مگاواتی مـی‌شود.[۷۱] این نیروگاه ۵٪ برق کشور را تولید مـی‌کند.[۷۲]
نیروگاه رودشور کـه در درون ۴۴ کیلومتری آزادراه تهران-ساوه و در محدوده شـهرستان زرندیـه قرار دارد، یکی دیگر از منابع تولید برق درون استان هست که با ظرفیت ۲٬۱۶۲ مگاوات برق تولید مـی‌کند.[۷۳] این نیروگاه از نوع گازی هست و بـه عنوان بزرگترین نیروگاه خصوصی کشور شناخته مـی‌شود.[۷۴]
تأسیسات آب سنگین اراک
نخستین تلاش به منظور تهیـه آب سنگین درون ایران درون سال ۱۳۶۳ به‌طور آزمایشگاهی و با استفاده از روش الکترولیز انجام شد، اما تلاش‌ها درون این زمـینـه نتیجه‌ای درون برنداشت. بعد از فراغت سازمان انرژی اتمـی از پروژه‌های نیمـه صنعتی افزایش غلظت و تبدیل اورانیوم بین سال‌های ۱۳۷۰ که تا ۱۳۷۷، پیشنـهاد اجرای یک پروژه صنعتی آب سنگین بـه سازمان ارائه و پس از مدتی با ابلاغ شورای معاونان سازمان انرژی اتمـی اجرای این طرح آغاز شد؛ اما با توجه بـه محدودیت‌ها درب اطلاعات علمـی و فنی از کشورهای خارجی و جذب نشدن نیروهای حرفهای این پروژه که تا سال ۱۳۷۷ بـه تعویق افتاد. درون این سال‌ها علاوه بر تهیـهٔ دانش فنی، طراحی‌های پایـه، مقدماتی، شروع طراحی تفصیلی، مطالعات و عملیـات سایت‌یـابی انجام شد و در این مـیان سایت خنداب انتخاب گردید.
کار ساخت مجتمع از سال ۱۳۷۷ خورشیدی آغاز و تمامـی مراحل طراحی و اجرای آن توسط متخصصان ایرانی انجام شد. بهره‌برداری از این نیروگاه درون سال ۱۳۸۵ و توسط محمود احمدی‌نژاد رئیس‌جمـهور وقت انجام گردید. در آبان ۱۳۹۲ آژانس بین‌المللی انرژی اتمـی درون گزارش فصلی خود خبر داد کـه ایران بعد از روی کار آمدن حسن روحانی توسعه فعالیت‌های هسته‌ای را متوقف کرده‌است. این اولین گزارشی بود کـه آژانس بین‌المللی انرژی اتمـی بعد از ریـاست جمـهوری حسن روحانی منتشر کرد. ایران اعلام کرده بود نیروگاه آب سنگین خنداب درون سه‌ماهه اول سال ۲۰۱۴ شروع بـه کار خواهد کرد اما بعداً آن را بـه تعویق انداخت. نیروگاه شامل آب سنگین و آب سبک هست که از محصولات جانبی آب سنگین به‌شمار مـی‌رود.
تولیدات آب سبک جهت درمان و پیشگیری از سرطان کاربرد دارد. آب سنگین تولیدی این نیروگاه درون حوزه‌های مختلف از جمله زیست‌شناسی، پزشکی و فیزیک کاربرد دارد. همچنین از آن بـه عنوان مادهٔ خنک‌کننده به منظور نیروگاه‌های هسته‌ای و تولید رادیودارو استفاده مـی‌شود. فعالیت نیروگاه آب سنگین اراک (خنداب) یکی از موارد نگرانی غرب دربارهٔ برنامـه هسته‌ای ایران بوده‌است. مخالفان برنامـه هسته‌ای ایران مدعی‌اند این نیروگاه مـی‌تواند درون صورت آغاز و گسترش فعالیت، پلوتونیوم قابل استفاده درون ساخت سلاح هسته‌ای را تولید کند.
انرژی آبی
سد الغدیر ساوه یکی از نیروگاه‌های برق‌آبی استان هست که ظرفیت تولید برق آن ۱۵ مگاوات است. این سد درون سال ۱۳۷۲ بـه بهره‌برداری رسید.[۷۵]
منابع معدنی
در استان مرکزی ۱۱۲ معدن فعال مختلف وجود دارد کـه بیشترین آن مربوط بـه مصالح ساختمانی است. مواد معدنی موجود شامل سنگ آهن سنگ ساختمانی، سنگ لاشـه، سنگ گچ، سنگ آهک، خاک سرخ، خاک صنعتی، باریت، پلی متال، تاک، تراورتن، تنگستن، سرب، سرب روی، کریستالین، سولفات سدیم، سیلیس، فلورین، کائولن، گرانیت، مرمریت، مس، لیمونیت هستند.[۷۶]
ترابری و ارتباطات
فرودگاه
بر اساس اسناد موجود، قدیمـی‌ترین فرودگاه درون استان مرکزی فرودگاه شـهر دلیجان مـی‌باشد کـه تا ۶۰ سال پیش فعال بوده‌است. درون آن سال‌ها از این فرودگاه به منظور حمل مسافر و تجهیزات جنگی درون جنگ جهانی دوم استفاده مـی‌شد.[۷۷] درون سال ۱۳۱۷ فرودگاه اراک ساخته شد.[۷۸] بعد از پیروزی انقلاب روند ساخت فرودگاه جدید اراک آغاز شد و در سال ۱۳۷۶ بـه بهره‌برداری رسید.[۷۹] هم‌اکنون تنـها فرودگاه موجود درون استان مرکزی فرودگاه اراک است. این فرودگاه یک فرودگاه بین‌المللی است.
راه
استان مرکزی اتصال دهنده شـهرهایی نظیر تهران و قم بـه استان‌های همجوار مانند استان لرستان و استان همدان است. مقدار راه‌های اصلی معمولی درون استان مرکزی ۵۴۰ کیلومتر و راه‌های بین شـهری ۳۲۰ کیلومتر بوده و طول راه‌های روستایی درون استان ۷۰۰ کیلومتر برآورد مـی‌شود.[۸۰] از جمله آزادراه‌ها و بزرگراه‌های موجود درون استان مرکزی مـی‌توان بـه آزادراه تهران - ساوه - سلفچگان، آزادراه ساوه - همدان، آزادراه اراک - خرم‌آباد، آزادراهسلفچگان - اراک، بزرگراه اراک - ملایر، بزرگراه اراک - خمـین، بزرگراه خمـین - محلات - دلیجان، بزرگراه خمـین - گلپایگان، بزرگراه اراک - فرمـهین و بزرگراه قم - اصفهان درون محدوده شـهرستان دلیجان و همچنین راه ارتباطی کـه جاده ۵۷ مـی‌باشد از مسیر ارتباطی از استان همدان بـه سمت استان مرکزی مـی‌باشد کـه از شـهرستان ملایر شروع مـی‌شود و پس از گذشتن از شـهرستان کمـیجان و دره زیبای وفس بـه طول ۱۵ کیلومتر بـه آزاد راه ساوه - همدان مـی‌رسد را اشاره کرد.
مطابق آمار درصد تخلفات سرعت غیرمجاز درون استان مرکزی ۱۸ درصد هست که از این لحاظ استان رتبه ۶ را درون کشور داشته‌است.[۸۱]
راه‌آهن
استان مرکزی از جمله اولین استان‌هایی بود کـه در هنگام ساخت راه‌آهن سراسری بـه دستور رضا شاه پهلوی درون مسیر آن قرار گرفت. ایستگاه اراک از مـهم‌ترین ایستگاه‌هایی بود کـه در آن دوره ساخته شد.[۸۲] همچنین ایستگاه سمـیه کـه محل تلاقی راه‌آهن شمال و جنوب درون ۴ شـهریور ۱۳۱۷ خورشیدی بود درون محدوده استان مرکزی قرار دارد.[۸۳] . مدیریت ایستگاه‌های انجیلاوند، کوهپنگ، ناهید، شـهر صنعتی کاوه، پرندک، رودشور،[۸۴]مشک آباد، ملک‌آباد، اراک، سمنگان، شازند، نورآباد، سمـیه، حک و جلایر زیر نظر اداره کل راه‌آهن اراک قرار دارد.[۸۵]
مخابرات و اینترنت
ازنظر مـیزان ضریب نفوذ اینترنت استان مرکزی درون سال ۹۰ نسبت بـه استان‌های دیگر سطح پایینی دارد.[۸۶] مـیزان ضریب نفوذ اینترنت درون استان ۳۷٪ هست که از مـیانگین کشوری پایین‌تر مـی‌باشد. از جمله دلایل آن فراهم ن زیرساخت‌های اینترنت پرسرعت مانند تأمـین ظرفیت پهنای باند بین مراکز، اینترانت و فضای پسیو بارها توسط شرکت مخابرات استان مرکزی اعلام شده‌است.[۸۷]
در بخش ارتباطات سیـار با راه‌اندازی دومـین مرکز سوئیچ ۴۰۰ هزار شمارهای استان مرکزی توانست ۹۹٪ راه‌های ارتباطی خود را زیر پوشش تلفن همراه قرار دهد و از این لحاظ مقام دوم را بـه خود اختصاص دهد. بیش از ۲۵۵ هزار شماره تلفن همراه دائمـی و ۲۷۸هزار شماره اعتباری فعال دراستان از خدمات تلفن همراه استفاده مـی‌کنند.[۸۸]
همچنین استان مرکزی چهارمـین استانی هست که طرح هم‌کدسازی استانی را بـه اجرا درآورد.[۸۹] بـه همـین منظور کد استان بـه ۰۸۶ تغییر پیدا کرد و کلیـه شماره تلفن‌های ثابت درون محدوده استان مرکزی ۸ رقمـی شد.[۹۰]
رسانـه‌ها
مطبوعات
اگرچه آوازه استان مرکزی بیشتر بـه خاطر صنعت، کشاورزی و تربیت مشاهیر و نخبگان فکری هست اما درون حوزه ارتباطات نیز حرفهای زیـادی به منظور گفتن دارد. در لابهاوراق مطبوعاتی بـه جای مانده درون استان مرکزی ناگفته‌های متعدد تاریخی و نحوه زیست اجتماعی، ویژگی‌های رفتاری و مشی سیـاسی و فرهنگی این مرز و بوم نـهفته و نقش و جایگاه استان مرکزی درون رشد دایره علوم ارتباطی و مستندسازی وقایع برجسته است. گشتی درون آثار و اسناد مطبوعاتی استان مرکزی این واقعیت را مشخص مـی‌کند کـه این خطه نقش بسزایی را درون تربیت اندیشمندان قلم بـه دست، صاحبان اندیشـه و فعالان عرصه نویسندگی و روشنفکری داشته و این مـهم تابه امروز با چرخه‌ای از فعالیت‌های مطبوعاتی ادامـه دارد. مطبوعات بـه عنوان رکن چهارم دموکراسی و از ابزار مـهم توسعه مطرح شده‌اند و پیشتازی استان مرکزی درون این عرصه و در شرایطی کـه کمترین امکانات چاپ و نشر درون کشور موجود بوده، نشان از بالندگی فکری و توانمندی ساکنان این خطه دارد. براساس مدارک موجود، نخستین جریده‌ای کـه در عراق (اراک) انتشار یـافت، نشریـه ˈاتفاقˈ بود کـه به مدیریت ˈمـیرزا حبیب‌الله خان طاهری عکاسباشیˈ رئیس انجمن دموکرات عراق با طبع ژلاتینی بـه صورت هفتگی درون اختیـار مردم گذاشته شد. از این جریده کـه ارگان انجمن دموکرات عراق بود، نمونـه‌ای کـه بتوان خط مشی سیـاسی آن را معلوم کرد درون دسترس نیست. دومـین نشریـه منتشره درون استان کـه جزو نشریـات قدیمـی مـی‌باشد روزنامـه «رنجبر» بود. این روزنامـه نیز درون اراک انتشار م‌یـافت و مانند روزنامـه اتفاق منتسب بـه روشنفکران دموکرات بود. این نشریـه کـه خط مشی سیـاسی ـ خبری داشت بـه صورت هفتگی منتشر مـی‌شد و مدیر آن شیخ علی نخستین بود. هفته‌نامـه رنجبر که تا سه سال انتشار یـافت و در سال ۱۲۹۲ بـه واسطه آتش‌سوزی درون چاپخانـه تعطیل شد. از این نشریـه حتی نمونـه‌ای نزد خانواده‌اش باقی نمانده ولی حتما اذعان کرد کـه شیخ علی نخستین یکی از اعضای فعال انجمن دموکرات عراق بود و در این راه صدمات سنگین، زجر، شکنجه و تبعید را متحمل شد.
از دیگر نشریـات مـی‌توان بـه نشریـه «مفتش ایران» کـه قبلاً درون تهران و اصفهان منتشر مـی‌شد اشاره کرد کـه سید نور الدین عراقی (ایران مدار مکی) آن را درون تاریخ ۲۹ تیرماه ۱۳۱۰ شمسی درون اراک منتشر ساخت، بعداً بـه دستور شـهربانی نام روزنامـه بـه «تمدن ایران» تغییر یـافت. چاپ این نشریـه درون سال‌های ۱۳۱۰ و ۱۳۱۱ ادامـه داشت. مکی از آزادیخواهان صدر مشروطه بود و تمایل داشت، نشریـه اش همانند سایر نشریـه‌های آغاز مشروطه مملو از مطالب مفید باشد ولی توجه بـه اینکه درون آن سال‌ها رضاشاه درون اوج قدرت بود و مطبوعات بـه شدت مـی‌شدند، این امکان را از وی سلب کرد و سرانجام بعد از انتشار حدود ۳۰ شماره از ˈتمدن ایرانˈ این نشریـه تعطیل شد. در سال ۱۳۱۲ با عزیمت ˈسیدباقر ˈ از اصفهان بـه اراک و تأسیس چاپخانـه ، نامبرده اقدام بـه انتشار جریده ˈنامـه عراقˈ کرد.
این نشریـه کـه با ۴۲ سال انتشار، پایدارترین هفته‌نامـه اراک محسوب مـی‌شود، سه دوره متفاوت ˈاز آغاز انتشار که تا سال ۱۳۲۰ˈ، ˈاز ۱۳۲۰ که تا ۱۳۳۲ˈ و ˈاز ۱۳۳۲ که تا پایـان کارˈ را درون کارنامـه خود دارد.
پس از خروج رضاشاه از ایران درون شـهریورماه ۱۳۲۰ و پیدایش تغییرات کلی درون فضای سیـاسی کشور، ˈنامـه اراکˈ نیز با پیوستن بـه صف آزادی خواهان، بـه نقد عملکرد دوران بیست ساله رضاشاه پرداخت.
ˈنامـه اراکˈ درون زمان حکومت ملی از طرفداران جدی مبارزات مردم شد و پس از کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ بار دیگر تغییر روش داده و از آن زمان که تا تعطیل شدن نشریـه، همواره اقدامات شاه را تأیید مـی‌کرد. این نشریـه از سال ۱۳۱۲ مقارن با سالگرد کودتای سوم اسفند رضاخان که تا بهمن ماه سال ۱۳۵۴ منتشر گشت. مدیریت نامـه عراق بر عهده سید باقر از نوادگان حجه الاسلام شفتی بود.
سال‌های ۱۳۲۹ که تا ۱۳۳۲ اوج انتشار نشریـه درون اراک است، درون این مدت علاوه بر ˈنامـه اراکˈ، جرایدی از قبیل ˈاراک نوˈ، ˈافق اراکˈ، ˈاهرامˈ، ˈبیـان الحقˈ، ˈزبان اراکˈ، ˈسپهرˈ، ˈسمنگانˈ، ˈسندانˈ، ˈطاهرˈ، ˈقیـام اراکˈ، ˈمدنیˈ، ˈندای اراکˈ و ˈهدیˈ منتشر شد.
در طلیعه این دوره کوتاه، هفته‌نامـه ˈسپهرˈ قرار دارد کـه در سال ۱۳۲۹ قدم بـه عالم مطبوعات گذاشت.
این نشریـه بدون وابستگی بـه گروهی خاص، از منافع ملی و حکومت دفاع مـی‌کرد. مبارزه با خائنین و متنفذین شـهری، همکاری با جراید ملی و دفاع از حکومت ملی عمده‌ترین اه نشریـه سپهر بود.
در سال ۱۳۳۰ درون حالی کـه دولت قصد مداخله درون انتخابات را نداشت، سه گروه درون اراک شامل ˈحسین خاکباز و یوسف شکراییˈ، ˈعزت‌الله بیـات و حبیب‌الله بیک لیکˈ و ˈمحمدرضا قدوهˈ فعالیت انتخاباتی مـی‌د.
در همـین حال، هفته نامـه‌های ˈاراک نوˈ، ˈافق اراکˈ، ˈاهرامˈ و ˈقیـام اراکˈ کـه نشریـه اخیر ارگان طرفداران جبهه ملی درون اراک بود، از نامزدی عزت‌الله بیـات (داماد دکتر مصدق) و حبیب‌الله بیک لیک یکی از فئودال‌های بزرگ اراک حمایت مـی‌د.
هفته نامـه ˈسندانˈ بـه مدیریت ˈحسن تهرانچیˈ متعلق بـه طرفداران حزب توده درون اراک بود و از نامزدی ˈمحمدرضا قدوهˈ یکی از اعضای طراز اول آن حزب حمایت مـی‌کرد.
حزب توده درون آغاز امر، با دکتر مصدق مخالف بود و او را عامل امپریـالیسم آمریکا مـی‌دانست و در نشریـات گوناگونش تهمت‌های سنگینی بر مصدق مـی‌بست.
هفته نامـه ˈسندانˈ آنجا کـه مـی‌توانست مخالفت خود را با دکتر مصدق و کابینـه او نشان مـی‌داد.
هفته نامـه ماهک
به صاحب امتیـازی عسگر اکبری درون استان مرکزی درون حال نشر هست از این نشریـه تاکنون 89 شماره چاپ شده‌است.
در سال ۱۳۳۰ دو نشریـه دیگر درون اراک شامل هفته‌نامـه ˈبیـان الحقˈ و مجله ˈهدیˈ منتشر شد کـه اولی ضمن دفاع از حکومت ملی، بیشتر درون اندیشـه گسترش مبانی اسلام درون مـیان مردم بود و نشریـه هدی هم درون اساس بـه امورسیـاسی نمـی‌پرداخت و محتوای آن پند و اندرز و ارشاد مردم بـه خیر و صلاح بود.
پس از سال ۱۳۳۲ بـه جز ˈنامـه اراکˈ بقیـه جراید تعطیل شدند و این وضعیت که تا سال ۱۳۴۷ ادامـه داشت.
در این سال دکتر ˈمحمد خزائلیˈ کـه از سوی حزب ˈایران نوینˈ بـه نمایندگی مجلس رسیده بود، مجله ˈروشندلˈ را درون تهران منتشر کرد. این مجله با توجه بـه موقعیت سیـاسی دکتر خزائلی و سردبیرش ˈحسین شاه زیدیˈ کـه سرهنگ بازنشسته ارتش بود، با ستایش از شاه کلیـه عملکرد دولت ˈامـیرعباس هویداˈ را تأیید مـی‌کرد.
در حدود سال ۱۳۵۰ ˈفرج‌الله بینش زنجانیˈ با انتشار ˈسفرنگ بینشˈ بـه صف مطبوعات استان مرکزی پیوست.
فرج‌الله بینش از طرفداران سرسخت شاه بود و نسبت بـه حزب توده کینـه‌ای عمـیق داشت، با توجه بـه شخصیت بینش مـی‌توان محتوای نشریـه اش را حدس زد. اولین فصلنامـه علمـی و ادبی اراک، «دانش روز» است. این فصلنامـه درون سال ۱۳۵۲ بـه همت دکتر عبدالکریم قریب تأسیس و توسط استادان مدرسه عالی علوم اراک بـه مدت دو سال جمعاً درون ۸ شماره انتشار یـافت. این مجله یـا فصلنامـه؛ مجموعه‌ای علمـی و ادبی بود و هیچ گونـه دیدگاه سیـاسی درون آن منعنمـی‌شد و اگر هم مـی‌شد خارج از تأیید اقدامات دولت نبود. از دیگر نشریـات علمـی «نشریـه کتابخانـه عمومـی اراک» بود کـه در سال ۱۳۵۶ توسط کتابخانـه عمومـی اراک درون چند شماره بـه صورت زیراانتشار یـافت و استاد ابراهیم دهگان مقالات ارزشمندی درون آن منتشر مـی‌ساخت. از دیگر روزنامـه‌ها و نشریـات استان مرکزی مـی‌توان بـه موارد زیر اشاره کرد: نام نشریـه نحوه انتشار موضوع مدیر مسئول سال نشر اراک نو هفته‌نامـه خبری ـ اجتماعی کوهپایـه ۱۳۳۰ افق اراک هفته‌نامـه خبری ـ اجتماعی رضاقلی فولادوند ۱۳۳۰ زبان اراک هفته‌نامـه خبری جعفر شکرایی ۱۳۳۰–۱۳۳۱ سپهر هفته‌نامـه اجتماعی رضا رئیس زاده ۱۳۳۰–۱۳۳۱ طاهر هفته‌نامـه خبری ـ اجتماعی رضا شکرایی و سردبیری ابوالفضل موحد۱۳۳۱ قیـام اراک هفته‌نامـه سیـاسیـارگان جمعیت طرفداران جبهه ملی ۱۳۳۰–۱۳۳۱ بـه مدیریت محمد تقی صفاری بیـان الحق هفته‌نامـه اجتماعی بیـان الحق ۱۳۳۰ سمنگان هفته‌نامـه سیـاسی حسین خاکباز ۱۳۳۰ ندای اراک هفته‌نامـه سیـاسی رشیدی ۱۳۳۰ مدنی هفته‌نامـه سیـاسی مدنی ۱۳۳۰ سندان هفته‌نامـه سیـاسی ارگان توده ایـها، تهرانچی۱۳۳۰ سروش تفرش هفته‌نامـه عباس جلالی ۱۳۳۰ سردبیر شاپور شاهی همچنین برخی نشریـات استان کـه در فاصله سال‌های ۱۳۲۰ که تا ۱۳۵۰ منتشر مـی‌گردیدند عبارتند از: نام نشریـه مدیر مسئول محل نشر آینده اراک کاظم ضوابطی اراک اراک امروز غلامعلی سپهداری اراک افکار اراک مرتضی ذوالفقاری اراک خلق اراک غلامرضا اقیـانوس اراک خورشید اراک علی محمد مددی اراک راهنمای اجتماعی احمد محمد عراقی اراک سعادت اراک بانو سلطنت استادآقا اراک سفرنگ بینش فرج‌الله بینش اراک صدای اراک حسن نجم‌زاده اراک ندای اراک محمود گودرزی اراک نیروی مردم علاءالدین فی عراقی اراک ستاره ساوه اسدالله طبی ساوجی ساوه قیـام ساوه موسی امـیر حسینی خلیج ساوه ندای ساوه ابوالحسن سعیدی ساوه صدای تفرش مـهدی قوام‌زاده تهران
برخی از مطبوعات استان بعد از پیروزی انقلاب اسلامـی نیز عبارتند از:
هفته نامـه سروش
نخستین هفته‌نامـه اراک بعد از پیروزی انقلاب اسلامـی بعد از پیروزی انقلاب اسلامـی؛ هفته‌نامـه ˈسروشˈ بـه مدیریت ˈعلی معطریˈ بود و قلمرو موضوعات آن؛ مسائل سیـاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی بودند. با چاپ و انتشار سروش آگهی‌های ثبتی اراک کـه بخشی از آن درون جراید کثیرالانتشار و بخشی درون جراید همدان بـه چاپ مـی‌رسید بعد از وقفه‌ای چهار ساله (از هنگام تعطیلی هفته‌نامـه ˈنامـه اراکˈ درون سال ۱۳۵۴) مجدداً بـه زیور طبع آراسته شد. نخستین شماره سروش درون تاریخ دوم شـهریور ۱۳۵۸ درون چهار صفحه و به مبلغ ۱۰ ریـال توزیع شد. التهابات و تنش‌های سیـاسی درون حدفاصل سال‌های ۵۸ که تا ۶۳، وجود احزاب و گروه‌های مختلف، نابسامانی و بی‌ثباتی درون مراکز اداری کشور بـه ویژه درون شـهرستانـها، مخالفت نیروهای مردمـی با عوامل دولت موقت و تعدد گروه‌ها و مراکز قدرت و تصمـیم‌گیری، امر انتشار هفته‌نامـه سروش را با مشکلات متعددی روبرو ساخت. گروه‌ها و مراجع قدرت با هر نوع گرایش و مسلک سیـاسی، حق خود مـی‌دانستند کـه سروش بـه عنوان ارگان آن‌ها بـه انعکاس مواضع فکری و عملکردشان اقدام و از درج مطالب منتسب بـه سایر جناح‌ها پرهیز کند بدین ترتیب سروش بـه تدریج بـه محل نفوذ عناصر فرصت طلب تبدیل شد و عدم اختیـار و اعلان مواضع روشن سیـاسی و عقیدتی از سوی مسوولان آن، کشتی روزنامـه را درون دست امواج مـهلک گرفتار کرد و سرانجام ˈسروشˈ بعد از انتشار ۲۸۰ شماره درون بهار سال ۱۳۶۴ بـه کار خود پایـان داد.
هفته نامـه لاله سرخ
سپس هفته‌نامـه ˈلاله سرخˈ با مشی سیـاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و ادبی از بهمن ماه ۱۳۶۶ با صاحب امتیـازی و مدیرمسئولی محمدحسن فخرزاده پای بـه جرگه مطبوعات استان مرکزی نـهاد. عمده مطالب لاله سرخ، مقالات و پژوهش‌های ادبی بـه علاوه اخبار و گزارش‌های شـهری بـه نقل از خبرگزاری جمـهوری اسلامـی مرکز اراک بود. این نشریـه با قطع ۴۵ درون ۶۰ درون سال‌های آخر دوره اول انتشار با حروفچینی رایـانـه‌ای بـه صورت تک رنگ و اغلب درون ۴ یـا ۶ صفحه منتشر مـی‌شد. لاله سرخ بـه مدت تقریباً هشت سال و در ۳۷۷ شماره که تا تاریخ هشتم مـهرماه ۱۳۷۴ منتشر شد و بعد از یک وقفه، مجدداً درون اواخر سال ۱۳۷۶ انتشار خود را از سر گرفت.
هفته نامـه نوید
هفته نامـه ˈنوید استان مرکزیˈ با موضوعات سیـاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی نیز از مردادماه ۱۳۶۹ بـه صاحب امتیـازی سیدحسن الحسینی نماینده مردم اراک درون دوره سوم مجلس شورای اسلامـی درون قطع ۵/۱ ورقی و در هشت صفحه انتشار خود را آغاز کرد. نوید؛ درون حوزه طرح مسائل سیـاسی کشور و ارائه تحلیل مناسب بـه ویژه هم‌زمان با رویدادهای مـهم کشور و انقلاب، بیشتر از سایر نشریـات بـه طبع مقالات اهتمام ورزیده و به دلیل اختصاص دو صفحه ثابت بـه اخبار، گزارش و تفسیرهای ورزشی از رخدادهای ورزشی استان درون بین جوانان ورزشکار، نشریـه شناخته شده‌ای است. این نشریـه با مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامـی بـه روزنامـه تغییر ماهیت داد و در سال‌های اخیر تحرک ویژه‌ای به منظور جلب رپرتاژ آگهی از مراکز صنعتی، آموزشی و اداری از خود نشان داده و به منظور جذب خواننده از بین قشرها جوان، ستون ثابتی را با عنوان ˈامـید جوانˈ هر هفته با درج مطالبی تربیتی و ادبی بـه چاپ مـی‌رساند.
هفته نامـه شـهاب
هفته نامـه ˈشـهاب استان مرکزیˈ هم از بهمن ماه ۱۳۶۹ درون قلمرو مسائل سیـاسی، اجتماعی، فرهنگی و هنری بـه صاحب امتیـازی و مدیرمسئولی غلامحسین فرحی بـه جرگه مطبوعات محلی این استان پیوست. شـهاب از جمله نشریـاتی هست که از آغاز انتشار تاکنون همواره با مشکلات فراوان مالی روبرو بوده و همـین مسئله وقفه‌های مکرری درون مسیر انتشار مرتب آن پدیدآورده است. شـهاب درون سال‌های نخست با درج سرمقاله‌های صریح و شورانگیز خود بـه قلم فرحی، خیلی زود درون بین قشرها انقلابی شناخته شد اما بـه تدریج درون چنبره مشکلات گرفتار آمد و به درج اخبار نـه چندان تازه و مطالب ادبی و اجتماعی روی آورد.
فصلنامـه آشتیـان
ˈفصلنامـه آشتیـانˈ بـه صاحب امتیـازی و مدیر مسئولی علی دانش منفرد از مقالات نویسندگان، استادان و محققین بومـی ساکن درون منطقه و عمدتاً مقیم تهران بهره مـی‌برد. نخستین شماره این فصلنامـه درون سال ۱۳۷۳ درون اندازه ۲۸ درون ۱۲ با جلد رنگی و موضوعات متنوع اعتقادی، سیـاسی، تاریخی، ادبی، اجتماعی و اقتصادی درون ۷۶ صفحه منتشر شد. تنوع مطالب فصلنامـه آشتیـان بیشتر بدان خاطر هست که بـه عنوان یک نشریـه محلی، کلیـه اخبار و رویدادهای منطقه را پوشش داده و نوشته‌های خوانندگان را بی پاسخ نمـی‌گذارد. زندگینامـه و معرفی شخصیت‌های علمـی، روحانی، فرهنگی و شـهدای منطقه، فصل ویژه‌ای درون نشریـه مذکور داشت
فصلنامـه صحیفه مبین
ˈفصلنامـه صحیفه مبینˈ بـه صاحب امتیـازی دانشگاه آزاد اسلامـی و مدیرمسئولی محمدعلی خواجه پیری، قبل از انتشار رسمـی درون چندین شماره با نام ˈمبینˈ منتشر شد. این نشریـه با هدف ارتقای سطح دانستنی‌های خوانندگان درون حوزه دانش‌های قرآنی و معرفی پژوهش‌های نوین قرآن‌شناسی با سردبیری رضا بابایی از بهار ۱۳۷۴ درون فهرست نشریـات استان مرکزی قرار گرفت. صحیفه مبین مدتی درون ابعاد ۵/۲۱ درون ۲۸ با جلد دو رنگ و صفحه آرایی بـه نسبت خوب درون حدود ۸۰ صفحه منتشر شد و پس از دو سال وقفه مجدداً از سال ۱۳۷۹ درون قطع وزیری با صاحب امتیـازی دانشگاه آزاد و سردبیری جعفر نکونام انتشار خود را از سر گرفت.
فصلنامـه بصیرت
ˈفصلنامـه بصیرتˈ بـه صاحب امتیـازی دانشگاه آزاد اسلامـی نراق و مدیرمسئولی محمد مـهدی مظاهری درون قطع A4، از دیگر نشریـات استان مرکزی است. مشی این فصلنامـه؛ علمـی، تحقیق و اجتماعی هست و مقالات آن اغلب بـه قلم استادان دانشگاه آزاد اسلامـی نراق است، این نشریـه با جلد چهاررنگ درون ۸۰ که تا ۱۰۰ صفحه منتشر مـی‌شود.
فصلنامـه راه دانش
ˈفصلنامـه راه دانشˈ بـه صاحب امتیـازی انجمن علمـی، فرهنگی و هنری استان مرکزی تحت نظارت شورای پژوهشی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامـی نخستین و دومـین شمارهای خود را درون یک مجلد درون بهار ۱۳۷۴ با جلد چهار رنگ انتشار داد. مدیرمسئول راه دانش، مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامـی استان مرکزی و سردبیر آن که تا مجلد ششم (شماره‌های ۱۱–۱۲) نعمت‌الله فاضلی و بعد از آن افشین حسینی بوده‌است. ˈتوسعه فرهنگی استان مرکزی، تاریخ و هویت مذهبی استان مرکزی، صنعت درون استان مرکزی، مـیراث فرهنگی استان مرکزی، ادبیـات استان مرکزی، تاریخ استان مرکزی، هنر درون استان مرکزی و مردم‌شناسی استان مرکزیˈ عناوین مجلدات اول که تا هشتم (۱۶ شماره) فصلنامـه راه دانش است.
نشریـه هدایت ˈنشریـه هدایتˈ هم درون سال ۱۳۷۰ مجوز انتشار خود را اخذ کرده ولی تاکنون منتشر نشده‌است.
هفته نامـه ˈپیـام بانوان
هفته نامـه ˈپیـام بانوانˈ نخستین شماره خود را درون هشت صفحه با صفحه آرایی بـه نسبت خوب و به صورت تک رنگ منتشر ساخت و انتشار آن که تا چهار شماره ادامـه پیدا کرد ولی درون حال حاضر فعالیت نمـی‌کند.
ماهنامـه ˈصحیفه پاکدلان
ماهنامـه ˈصحیفه پاکدلانˈ بـه صاحب امتیـازی اداره کل آموزش و پرورش استان مرکزی و مدیر مسئولی مدیر کل وقت آموزش و پرورش استان، یکی دیگر از نشریـات منطقه هست که درون سال ۱۳۷۵ درون قطع ۲۵ درون ۳۵ انتشار یـافت و مشی آن؛ خبری تحلیلی است. نشریـه پاکدلان کـه بطور منظم منتشر نمـی‌شود و بیشتر بـه موضوعات مربوط بـه آموزش و پرورش بـه ویژه مسائل و مشکلات این نـهاد درون استان مرکزی مـی‌پردازد.
هفته نامـه سرچشمـه
ˈسرچشمـهˈ بـه صاحب امتیـازی و مدیرمسئولی مـهناز زامـیادی، هفته نامـه‌ای با مشی خبری - تحلیلی و اطلاع‌رسانی هست که درون سطح استان توزیع مـی‌شود. این نشریـه به‌طور معمول بین هشت که تا ۱۲ صفحه هست و مانند سایر نشریـات محلی استان مرکزی بخشی از مطالب خود را بـه موضوعات استان و منطقه توزیع و بخشی را بـه موضوعات کشوری اختصاص مـی‌دهد.
صبح خمـین
ˈصبح خمـینˈ بـه صاحب امتیـازی و مدیر مسئولی مجید مجدی و با مشی خبری، تحلیلی و اطلاع‌رسانی و در موضوعات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و ورزشی از سال ۱۳۷۸ بر روی گیشـه مطبوعات درون بین نشریـات استان مرکزی عرضه شد.
ماهنامـه ندای ساوه
ˈندای ساوهˈ بـه صاحب امتیـازی و مدیرمسئولی سید احمد نبوی، ماهنامـه‌ای با مشی خبری - تحلیلی و با موضوعات سیـاسی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و ورزشی هست که انتشار آن از سال ۱۳۷۸ آغاز شد. ویژگی‌های ظاهری ندای ساوه، کم و بیش شبیـه سایر هفته نامـه‌های استان مرکزی هست و حیطه توزیع آن استان مرکزی و تهران است.
راوی
ˈراویˈ نیز بـه صاحب امتیـازی و مدیرمسئولی حسین مـهدوی، با مشی خبری، تحلیلی و اطلاع‌رسانی درون موضوعات اجتماعی، اقتصادی و سیـاسی بـه چاپ مـی‌رسد. ابتدا و انتهای نشریـه راوی دو رنگ و صفحه‌های داخلی آن یک رنگ هست و گستره توزیع آن کـه در هشت صفحه منتشر مـی‌شود، استان مرکزی است
آوای ساوه
ˈآوای ساوهˈ بـه صاحب امتیـازی و مدیرمسئولی محمد نبوتی، هفته نامـه‌ای با مشی عمومـی هست که ازسال ۱۳۷۷ درون موضوعات سیـاسی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و ورزشی منتشر مـی‌شود و حیطه توزیع آن استان مرکزی و تهران است.
ماهنامـه پیـام مدیریت موفق
ˈپیـام مدیریت موفقˈ بـه صاحب امتیـازی و مدیرمسئولی ناصر خلیلی، ماهنامـه‌ای درون قطع A4 هست که از سال ۱۳۷۷ درون شمار نشریـات استان مرکزی قرار گرفت. مشی این ماهنامـه ۱۰۰ صفحه‌ای؛ خبری، تحلیل، آموزشی و پژوهشی هست و مقاله‌های آن بـه قلم استادان و نویسندگان استانی و بیشتر با موضوعاتی دربارهٔ دانش مدیریت تهیـه مـی‌شود.
از دیگر نشریـات منتشره درون این استان مـی‌توان بـه این موارد اشاره نمود:
روزنامـه عطر یـاس، مجنون، آوای خمـین، شمس، نامـه امـیر، آرمان جوان، چشم براه، مـیلاد مرکز، مـهتاب، وقایع استان، آفتاب مرکزی، کتیبه، نسیم اراک، ماهک، کاوه، صور، صبوح، سماع قلم، سیما نگار، امـید استان…
صداو سیما
جاذبه‌های گردشگری
- شـهرستان شازند: منطقه تفریحی دوان، باغ‌های عروسانـه آستانـه، کوه قروقدر آستانـه، حاج ربیع آستانـه، کوه و غار شاه کیخسرو (محل غایب شدن شاه کیخسرو پادشاه اسطوره‌ای کیـانی)، کوه شـهباز (بلندترین قلهٔ استان مرکزی)، کوه لجور و پل دوآب، چشمـه عباس‌آباد شازند، چشمـه بلاغ حک، سراب عمارت، سراب سورانـه، سراب اسکان، تپهٔ تاریخی قلندرون (تنـها قلعهٔ شناخته شدهٔ هخا درون زاگرس مرکزی)، تپهٔ تاریخی سرسختی، جنگل حفاظت شدهٔ بلوط سرسختی، چشمـه و عمارت تاریخی پنجعلی، کلیسای کلاوه، تالاب کوکبیـه، سد کمال صالح، سد هندودر و …
- شـهرستان خنداب: رودخانـه قره چای (شراء)، تالاب آق گل، باغ‌های خنداب، کوه سر تخت، چشمـه سلاله، چشمـه علی گذر، مصطفوی، باغ دهنو، روستای تاریخی درمن، قبرستان تاریخی هفت برادران
- شـهرستان کمـیجان: غار قلعه جوق، غار وفس، امامزاده محمد عابد، تپه باستانی چهل گزی و روستای هدف گردشگری وفس
- شـهرستان آشتیـان: قلعه تاریخی مستوفی الممالک، خانـه معتمدالایـاله
- شـهر اراک: مسجد و مدرسه سپهداری، روستای تاریخی هزاوه (زادگاه امـیرکبیر)، تاریخی و موزه چهارفصل، بازار اراک، چشمـه چپقلی، مقبره شاه قلندر انجدان و…
- شـهرستان تفرش: آرامگاه پروفسور حسابی، مقبره ابوالعلی، مسجد جامع شش ناو، چشمـه‌های آب معدنی گراو، آب انبار بلور، تکیـه زاغرم تفرش و…
- شـهرستان خمـین: منزل امام خمـینی، قلعه سالار محتشم، مسجد جامع خمـین، تاریخی لکان، قلعه قره سی لکان، بوستان کوه بوجه و …
- شـهرستان ساوه: مناره و مسجد جامع ساوه ٫ قلعه (ساوه)، پل سرخده، کاروانسرای باغ شیخ، تپه تاریخی آوه، قاعه الویر، امامزاده سید اسحاق، روستای سنگک
- شـهرستان محلات: سرستون‌های آتشکده خورهه، غار آزادخان، چشمـه وزوان، مسجد جامع محلات، مجتمع آب گرم محلات و مراکز تهیـه گل و گیـاه.
- شـهرستان دلیجان: غار چال نخجیر، کاروانسرا و پل شاه عباسی (دوهک)، سد پانزده خرداد، مجموعه تاریخی نراق، امامزاده یحیی نراق و…
- شـهرستان زرندیـه: یخچال مـهدی‌آباد، مسجد اعظم چلسبان، آبشار چناقچی علیـا، مقبره اشموعیل نبی، کبوترخانـه خورآباد، کلیسای حضرت مریم چناقچی و…
- شـهرستان فراهان: دارای تکیـه تاریخی
بازار اراک
- File:4fasl.jpg
چهارفصل اراک
نمایی از مسجد جامع ساوه
سرستون‌های معبد خورهه محلات
غار چال نخجیر دلیجان
صنایع دستی و سوغات
فرش، قالی و قالیچه صنایع دستی اصلی استان مـی‌باشند کـه در گذشته‌ای نـه چندان دور صادرات اصلی استان را تشکیل مـی‌داده‌اند.
علاوه بر آن گیوه کـه نوعی پاپوش دست‌دوز تولید شده از نخ‌های قالی است، از جمله صنایع دستی درون خور توجه این استان هست که درون سنجان و وفس تولید مـی‌شود. منبت کاری مردمان سمقاور شـهرستان کمـیجان شـهرت زیـادی درون ایران واستان دارد و سمقاور قطب منبت کشور به‌شمار مـی‌رود. فتیر، شیرمال،مـه، کماج، جوزغند نراق، کشمش، شیره انگور، گوش فیل، کف لمـه، رب انار ساوه، حلوا ارده محلات و عسل خمـین نیز از سوغات این استان بـه حساب مـی‌آیند.
آموزش
آموزش ابتدایی
در استان مرکزی درون سال ۱۳۹۵، ۲۲۷ هزار دانش‌آموز درون ۲۲۶۹ مرکز آموزشی مشغول بـه تحصیل بوده‌اند.[۹۱]
آموزش عالی
اولین دانشگاه ساخته شده درون استان مدرسه علوم عالی مرجان بود کـه در سال ۱۳۵۰ درون اراک ایجاد شد.[۹۲]
استان مرکزی دارای ۷۸ مرکز آموزش عالی هست که از این تعداد ۱۲ مرکز دولتی، ۱۳ مرکز پیـام نور، ۲۳ مرکز علمـی – کاربردی، ۱۹ مرکز آزاد اسلامـی و ۱۱ مرکز غیرانتفاعی هستند. تعدا کل دانشجویـان که تا پایـان سال ۹۱ برابر با ۱۲۸۲۶۹ نفر بوده کـه از این تعداد ۶۷۶۰۲ نفر پسر و ۶۰۶۶۷ نفر بوده‌اند. از کل دانشجویـان استان ۶۳ درصد بومـی استان هستند.[۹۳]
ورزش
ورزشگاه‌ها
- استادیوم امام خمـینی اراک
پیست اسکی
پیست اسکی شازند تنـها پیست اسکی استان مرکزی هست که درون شـهرستان شازند و در جاده شازند - هندودر قرار گرفته‌است.[۹۴]
پیست درون ارتفاعات پلنگ درون و درون نزدیکی بـه روستای پاکل قرار دارد. منطقه پلنگ درون به دلیل وجود ارتفاع مناسب، دارای زمستان زود هنگام و بارش سنگین برف است. از جمله امکانات موجود درون پیست اسکی مـی‌توان بـه سه دستگاه تله سیژ، هتل، رستوران، تجهیزات برف‌روبی و ساختمان اداری اشاره کرد.[۹۵]
تیم‌های ورزشی
تیم‌های مطرح ورزش استان بـه شرح زیر اند:
- تیم فوتسال شن سا: قهرمان نخستین دوره جام باشگاه‌های آسیـا درون سال ۱۳۸۴[۹۶] و مسابقات بین‌المللی پرتغال موسوم بـه جام جهانی کوچک درون سال ۱۳۸۶[۹۷] و قهرمان لیگ برتر فوتسال ایران درون سال ۱۳۸۵[۹۸]
- تیم فوتسال شـهرداری ساوه:نماینده استان درون لیگ برتر فوتسال ایران درون سال ۱۳۹۰.[۹۹]
- تیم فوتبال شـهرداری اراک: نماینده استان درون لیگ دسته دوم فوتبال ایران
- تیم هندبال هپکوی اراک: نماینده استان درون لیگ برتر هندبال ایران
- تیم بسکتبال شـهرداری اراک: نماینده استان درون لیگ حرفهای کشور درون سال ۹۴
پانویس
منابع
- واحد پژوهش و تألیف گیتاشناسی. اطلس گیتاشناسی استانـهای ایران. تهران ۱۳۸۳. شابک: ۹۶۴-۳۴۲-۱۶۵-۱
پیوند بـه بیرون
- وبگاه رسمـی استانداری مرکزی
- وبگاه رسمـی اداره کل مـیراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی
- وبگاه رسمـی صدا و سیما استان مرکزی
- وبگاه رسمـی اداره کل ورزش و جوانان استان مرکزی
- وبگاه رسمـی اداره کل ورزش و جوانان استان مرکزی
[استان مرکزی - ویکی‌پدیـا، دانشنامـهٔ آزاد شرکت پخش مهرگان حافظ دزفول]