پرش بـه ناوبری پرش بـه جستجو
پروین اعتصامـی
پروین اعتصامـی زمـین گاه نام اصلی رخشنده اعتصامـی[۱]زمـینـهٔ کاری شعر و ادبیـات زادروز ۲۵ اسفند ۱۲۸۵۱۷ مارس ۱۹۰۷
تبریز پدر و مادر یوسف اعتصامـی آشتیـانیاختر شوری بخشایشی[۲]مرگ ۱۵ فروردین ۱۳۲۰ (۳۴ سال)۴ آوریل ۱۹۴۱
تهران ملیت ایرانی محل زندگی تبریز و تهران
علت مرگ حصبه جایگاه خاکسپاری قم، رمان عشق یوسف قسمت 29 حرم فاطمـه معصومـه، صحن امام رضا، آرامگاه خانوادگی
۳۴°۳۸′۳۱٫۷۱″ شمالی ۵۰°۵۲′۴۶٫۳۷″ شرقی / ۳۴٫۶۴۲۱۴۱۷°شمالی ۵۰٫۸۷۹۵۴۷۲°شرقی سبک نوشتاری شعر مناظره‌ای
قطعه کتاب‌ها دیوان اشعار تخلص پروین همسر(ها) فضل‌الله اعتصامـی مدرک تحصیلی مدرسه ایران کلیسا حوزه کتابخانـهٔ دانشسرای عالی تهران استاد یوسف اعتصامـی آشتیـانی، علی‌اکبر دهخدا، ملک‌الشعراء بهار جوایز برندهٔ جایزهٔ ادبیِ لفن برگ
رخشندهٔ اعتصامـی معروف بـه پروین اعتصامـی (زادهٔ ۲۵ اسفند ۱۲۸۵ درون تبریز – درگذشتهٔ ۱۵ فروردین ۱۳۲۰ درون تهران) شاعر ایرانی هست که بـه عنوان «مشـهورترین شاعر زن ایران» از او یـاد شده‌است. رمان عشق یوسف قسمت 29 پروین از کودکی فارسی، انگلیسی و عربی را نزد پدرش آموخت و از همان کودکی تحت نظر پدرش و استادانی چون دهخدا و ملک‌الشعراء بهار سرودن شعر را آغاز کرد. رمان عشق یوسف قسمت 29 پدر وی یوسف اعتصامـی، از شاعران و مترجمان عصر خود بود کـه در شکل‌گیری زندگی هنری پروین و کشف استعدادها، و ذوق و گرایش وی بـه سرودن شعر نقش مـهمـی داشت. او درون بیست و هشت سالگی ازدواج کرد، اما بـه دلیل اختلاف فکری با همسرش، بعد از چندی از او جدا شد. پروین بعد از جدایی، به منظور مدتی درون کتابخانـهٔ دانشسرای عالی تهران بـه شغل کتابداری بـه کار پرداخت. پروین پیش از چاپ دومـین نوبت از دیوان اشعارش، بر اثر بیماری حصبه درون سی و پنج سالگی درون تهران درگذشت و در حرم فاطمـه معصومـه، درون آرامگاه خانوادگی‌اش، بـه خاک سپرده شد. زادروز پروین (بیست و پنجم اسفندماه)، بـه عنوان «روز بزرگداشت پروین اعتصامـی» نامگذاری شده‌است.
تنـها اثر چاپ و منتشر شده از پروین، دیوان اشعار اوست، کـه دارای ۶۰۶ شعر شامل اشعاری درون قالبهای مثنوی، قطعه و قصیده مـی‌شود. پروین بیشتر بـه دلیل بـه کار بردن سبک شعریِ مناظره درون شعرهایش، معروف است. شعرهای پروین قبل از چاپ بـه صورت مجموعه و کتاب، درون مجلهٔ بهار و منتخبات آثار از محسن هشترودی و امثال و حکم از دهخدا، چاپ مـی‌شدند. موفقیت اولین چاپ دیوان اشعار او سبب پیدایش زمـینـه به منظور چاپ‌های بعدی شعرهای او شد.
پروین اعتصامـی از پیروان «جریـان تلفیقی» است. مضامـین و معانی اشعار پروین، توصیف‌کنندهٔ دلبستگی عمـیق وی بـه پدر، استعداد و شوق فراوان او بـه آموختن دانش، روحیـهٔ ظلم‌ستیزی و مخالفت با ستم و ستمگران و حمایت و ابراز همدلی و همدردی با محرومان و ستم‌دیدگان است. اشعار پروین اغلب از حوادث و اتفاقات شخصی و اجتماعی خالی‌اند. درون مـیان اشعار او، شعری وجود ندارد کـه با کمک آن بتوان صراحتاً شخص شاعر را شناخت. شعر پروین از دیدگاه طرز بیـان مفاهیم و معانی، بیشتر بـه صورت «مناظره» و «سؤال و جواب» است. درون دیوان او بیش از هفتاد نمونـه مناظره آمده کـه وی را از این لحاظ درون مـیان شاعران فارسی برجسته ساخته‌است. این مناظره‌ها نـه تنـها مـیان انسان‌ها و جانوران و گیـاهان، بلکه مـیان انواع اشیـاء – از قبیل سوزن و نخ – نیز اتفاق مـی‌افتد. پروین درون بیـان مقاصد خود از هنرهای «شخصیت‌بخشی» و «تخیل» و «تمثیل»، با شیوایی کم‌نظیری استفادهٔ بسیـار کرده‌است.
منبع‌شناسی
دربارهٔ زندگی پروین اعتصامـی، کتاب‌های فراوان، آثار و مقالات مختلفی آمده‌است. این آثار درون طی سال‌های بعد از مرگش و همچنین قبل از آن، توسط افراد مختلفی نوشته شده‌است.[۳]
منابع دست اول به منظور شناخت زندگی پروین اعتصامـی، کتاب‌ها و اسناد منتشر شده از خانواده و نزدیکان اوست کـه از مـیان آن‌ها مـی‌توان بـه «تاریخچهٔ زندگانی پروین اعتصامـی» اثر ابوالفتح اعتصامـی، برادر پروین، اشاره کرد. از دیگر منابع دست اول، مـی‌توان بـه کتاب «مجموعه مقالات و قطعات و اشعار» اشاره کرد کـه یک سال بعد از مرگ پروین نوشته و در سال ۱۳۲۳، به منظور نخستین بار چاپ شده‌است.[۴] همچنین بـه دلیل این‌که شعرهای پروین درون قالب مناظره و با زبانی صمـیمـی و کودکانـه هستند، نویسندگانی مانند مـهناز بهمن کـه نویسندهٔ گروه سنی کودوجوان هستند، زندگانی پروین را درون قالب کتاب نوشته‌اند.[۵]
منابع دیگر به منظور شناخت زندگانی پروین عبارتند از «دائرةالمعارف بزرگ اسلامـی»[۶] اثر «علی‌اصغر دادبه»، «با چراغ و آینـه» اثر «محمدرضا شفیعی کدکنی»[۷] و «دائرةالمعارف کودکان و نوجوانان»[۸] اثر قاسم قالیباف؛ کـه فقط درون بخش‌هایی از خود بـه شرح زندگی پروین پرداخته‌اند. مقالات زیـادی نیز درون مورد شرح زندگی پروین وجود دارد، نظیر مقالهٔ پروین اعتصامـی نوشتهٔ غلامعلی حداد عادل هست که درون «دانشنامـه جهان اسلام» منتشر شده‌است.[۴] همچنین مقدمـه‌هایی کـه برای دیوان پروین اعتصامـی نوشته شده‌اند نیز بخش‌هایی از زندگی‌نامـه وی را نگاشته‌اند کـه از مقدمـه‌های مشـهور دیوان پروین، مـی‌توان بـه مقدمـهٔ چاوش اکبری به منظور چاپ سوم[۹] و مقدمـهٔ انتشارات اقبال درون چاپ‌های بعدی[۳] اشاره کرد.
زندگی‌نامـه
کودکی و خانواده
پروین اعتصامـی با نام اصلی «رخشنده» درون ۲۵ اسفند ۱۲۸۵ هجری شمسی، مطابق با ۱۵ مارس ۱۹۰۷، درون تبریز زاده شد.[۱] او فرزند یوسف اعتصامـی آشتیـانی ملقب بـه اعتصام‌الملک (زادهٔ ۱۲۵۴ تبریز)[۱۰][۱۱] نویسنده و مترجم معاصر ایرانی[۸] و اخترالملوک اعتصامـی[۱۲] است. اخترالملوک اعتصامـی عبدالحسین مقدّم العداله، از شاعران دوره قاجاریـه و متخلص بـه «شوری بخشایشی» (اهل شـهر بخشایش درون آذربایجان شرقی)[۲][۶] بود.[۱۳] او تخلص «پروین» را به منظور خود انتخاب کرد کـه تا آن زمان نامـی مرسوم به منظور ان نبود.[۴] بعدها پروین نام خود را از رخشنده بـه پروین تغییر داد؛ چنان‌چه درون شناسنامـه‌اش مشاهده مـی‌شود.[۱۴] پروین بعدها مجبور شد درون شعری، توضیح بدهد کـه پروین، نامـی انـه است:
پروین آخرین فرزند خانواده بود و سه برادر بزرگتر از خود بـه نام‌های ابوالحسن، ابوالفتح و ابوالنصر داشت.[۱۵]
یوسف اعتصامـی، درون سال ۱۲۸۸ هجری شمسی بـه عنوان نمایندهٔ مردم تبریز درون مجلس شورای ملی انتخاب شد. بـه همـین دلیل درون سال ۱۲۹۱ هجری شمسی درون هنگامـی کـه پروین ۶ سال داشت، بـه همراه خانواده‌اش از تبریز بـه تهران مـهاجرت کرد.[۶] پروین از کودکی با مشروطه‌خواهان و چهره‌های فرهنگی آشنا شد و ادبیـات را درون کنار پدر و از استادانی چون دهخدا و ملک الشعرای بهار آموخت. درون دوران کودکی، زبان‌های فارسی و عربی و انگلیسی را زیر نظر پدرش درون منزل آموخت و پس از آن بـه مدرسهٔ آمریکایی ایران کلیسا (به انگلیسی: رمان عشق یوسف قسمت 29 Iran bethel) رفت و در سال ۱۳۰۳ تحصیلاتش را درون آنجا بـه پایـان رسانید. او درون تمام سال‌های تحصیلش از دانش‌آموزان ممتاز بود و حتی مدتی درون همان مدرسه بـه تدریس زبان و ادبیـات انگلیسی پرداخت. او هم‌زمان با تحصیل، شعر نیز مـی‌سرود.[۱۵]
اشعار کودکی و نوجوانی
مـهناز بهمن مـی‌نویسد: نخستین شعرهای پروین اعتصامـی درون هفت سالگی بوده‌است و برخی از زیباترین شعرهایش مربوط بـه دوران نوجوانی (۱۱ که تا ۱۴ سالگی) او هستند. از کودکی پدرش درون زمـینـه وزن و شیوه‌های یـادگیری بـه او کمک مـی‌کرد. گاهی شعری از شاعران قدیم ایران مانند سعدی یـا حافظ را بـه او مـی‌داد که تا بر اساس آن شعر دیگری بسراید؛ وزن آن را تغییر دهد یـا قافیـه‌ای نو برایش پیدا کند. همـین تمرین‌ها و تلاش‌ها زمـینـه‌ای شد کـه با ترتیب قرارگیری کلمات و استفاده از آن آشنا شود و در سرودن شعر تجربهب کند. همچنین پدرش گاهی قطعه‌هایی زیبا و لطیف از کتاب‌های خارجی (انگلیسی، فرانسوی، ترکی و عربی) جمع مـی‌کرد و پس از ترجمـه آن‌ها بـه فارسی، پروین را تشویق مـی‌کرد که تا آن را بـه صورت شعر درآورد. به منظور نمونـه، یوسف اعتصامـی شعر «قطرات سه‌گانـه» از تریللو را ترجمـه و در مجله بهار چاپ کرد. سپس پروین با الهام از این سروده، شعرهای «گوهر و اشک» و «دو قطره خون»[۱۶] را سرود.[۱][۱۷] از معروف‌ترین شعرهایی کـه او درون این سنین سروده‌است مـی‌توان بـه شعرهای گوهر و سنگ، ای مرغک، اشک یتیم، کودک آرزومند، صاعقه ما ستم اغنیـاست، سعی و عمل و اندوه فقر اشاره کرد.[۱۷]
به نوشتهٔ بهمن، شعرهایی کـه پروین درون سنین کودکی مـی‌سرود بیشتر دارای محتوایی کودکانـه، ساده و تخیلی بودند. یکی از شعرهای او درون ۸ سالگی، مناظره‌ای بین «نخود و لوبیـا» است:[۱۸]
یـا شعری دیگر، مناظره‌ای بین «سیر و پیـاز» است:[۱۸]
پروین شعرهایش را درون حضور شاعران و دانشمندانی مانند علی اکبر دهخدا، ملک‌الشعرای بهار، عباس اقبال آشتیـانی، سعید نفیسی و نصرالله تقوی کـه از دوستان یوسف اعتصامـی بودند و بعضی اوقات بـه خانـهٔ او مـی‌آمدند، مـی‌خواند و مورد تشویق آن‌ها قرار مـی‌گرفت.[۱۹] پروین اعتصامـی درون هجده سالگی فارغ‌التحصیل شد. او درون تمام دوران مدرسه‌اش دانش آموزی ممتاز بود البته قبل از ورود بـه مدرسه فارسی، انگلیسی و عربی را نزد پدر آموخت. او حتی مـی‌توانست داستان‌های مختلفی را بـه زبان انگلیسی بخواند.[۲۰] او بـه دانستن علاقه داشت و سعی مـی‌کرد درون حد توان خود از همـه‌چیز آگاهی پیدا کند؛ بـه همـین دلیل درون مدرسهٔ قبلی‌اش ادبیـات فارسی و انگلیسی تدریس مـی‌کرد.[۲۰] شولر، رئیس مدرسهٔ آمریکایی، پروین را درون یـادگیری دروس بسیـار مشتاق توصیف مـی‌کند. او همچنین مـی‌گوید کـه پروین درون طول زمان تحصیلاتش، با ی آمریکایی بـه نام «هلن کالینز» مکاتبه داشته؛ و این مکاتبه را که تا آخر عمر ادامـه داده‌است.[۲۱]
سخنرانی درون جشن فارغ‌التحصیلی
در خرداد ۱۳۰۳، جشن فارغ‌التحصیلی پروین درون مدرسه برپا شد. او درون آن جشن دربارهٔ بی‌سوادی و بی‌خبری زنان ایران حرف زد.[۲۲] اعتصامـی درون قسمت‌هایی از سخنان‌اش کـه به «اعلامـیه زن و تاریخ» معروف است، مـی‌گوید:
« داروی بیماری مزمن شرق، منحصر بـه تربیت و تعلیم است. تربیت و تعلیم حقیقی کـه شامل زن و مرد باشد و تمام طبقات را از خوان گسترده معرفت مستفید نماید. ایران، وطن عزیز ما کـه مفاخر و ماثر عظیمـه آن زینت افزای تاریخ جهان است. ایران کـه تمدن قدیمش اروپای امروز را رهین منت و مدیون نعمت خویش دارد. ایران با عظمت و قوتی کـه قرنـها بر اقطار و ابحار عالم حکمروا بود، از مصائب و شداید شرق سهم وافر اکنون دنبال گمگشته خود مـی‌دود و پدیدار شاهد نیکبختی مـی‌شتابد. پیداست به منظور مرمت خرابیـهای زمان گذشته، اصلاح معایب حالیـه، و تمـهید سعادت آتیـه چه مشکالتی درون پیش است. ایرانی حتما ضعف و ملالت را از خود دور کرده، تند و چالاک این پرتگاه‌ها را عبور نماید. امـیدواریم بـه همت دانشمندان و متفکرین روح فضیلت درون ملت ایجاد شود و با تربیت نسوان اصلاحات مـهمـه اجتماعی درون ایران فراهم گردد. درون این صورت بنای تربیت حقیقی استوار خواهد شد و فرشته اقبال درون فضای مملکت سیروس و داریوش بال‌گشایی خواهد کرد.[۲۲] » متن مربوطه درون ویکی‌نبشته: متن کامل خطابه زن و تاریخازدواج
پروین اعتصامـی درون ۱۹ تیرماه ۱۳۱۳ با پسر عموی پدرش «فضل‌الله اعتصامـی» ازدواج کرد و چهار ماه بعد از عقد و ازدواج بـه همراه همسرش به منظور زندگی بـه کرمانشاه رفت.[۲۳] همسر پروین از افسران شـهربانی و هنگام ازدواج با او رئیس شـهربانی درون کرمانشاه بود. پروین بعد از تقریباً دو ماه زندگی با همسرش بـه خانـه پدرش بازگشت و ۹ ماه بعد، درون ۱۴ مرداد ۱۳۱۴، از وی جدا شد.[۲۴] ابوالفتح اعتصامـی، برادر پروین، علت جدایی پروین اعتصامـی از همسرش را اختلافات روحی و اخلاقی پروین با همسرش و «ناسازگاری روحیـه نظامـی همسر با روح لطیف و آزاد پروین» دانسته‌است.[۲۳][۲۵]
پروین که تا پایـان زندگی‌اش با هیچ‌دربارهٔ این ازدواج ناموفق سخن نگفت[۲۵] و فقط غزلی درون این باره سرود کـه سه بیت نخست آن با این ابیـات آغاز مـی‌شود:[۲۳]
چاپ دیوان اشعار و کتابداری
چاپ و انتشار اشعاریوسف اعتصامـی پیش از ازدواج پروین، با چاپ مجموعه اشعار او مخالف بود و این کار را با توجه بـه اوضاع و فرهنگ روزگار، نامناسب مـی‌دانست. او فکر مـی‌کرد دیگران چاپ اشعار یک زن جوان را، راهی به منظور پیدا همسر بـه حساب آورند.[۲۶] اما بعد از ازدواج پروین و جدایی از همسرش بـه این کار رضایت داد. قبل از نخستین چاپ دیوان پروین، بعضی از اشعار پروین درون مجله بهار، «منتخبات آثار» از «سید ضیـا هشترودی» و «امثال و حکم» از دهخدا چاپ شده بودند.[۲۵] از انتشار نخستین چاپ دیوان او درون سال ۱۳۱۴ هجری شمسی توسط چاپخانـه مجلس شورای ملی کـه همراه با مقدمـهٔ از ملک‌الشعرای بهار بود، بسیـار استقبال شد. سعید نفیسی درون روزنامـهٔ ایران بـه معرفی دیوان پروین پرداخت و وزارت معارف به منظور تقدیر از پروین، بـه او نشان علمـی اهدا کرد. این باعث خارج شدن پروین از انزوای بعد از طلاقش شد.[۲۵] نخستین مجموعه شعر پروین، شامل اشعاری بود کـه وی که تا پیش از ۳۰ سالگی سروده بود و بیش از ۱۵۰ قصیده، قطعه، غزل و مثنوی داشت.[۲۶] البته دیوان پروین شامل همـهٔ اشعار سروده شده توسط او نیست، زیرا او چند سال پیش از مرگش، قسمتی از اشعارش را کـه مطابق مـیلش نبوده را سوزانده‌است.[۴]
کتابداریپروین اعتصامـی بعد از نخستین چاپ دیوان اشعارش، درون زمانی کـه عیسی صدیق بر دانشسرای عالی ریـاست داشت، بـه عنوان مدیر کتابخانـهٔ آن از خردادماه ۱۳۱۵ مشغول بـه کار شد.[۲۷][۲۸] علت این کار این بود کـه پروین فضای دانشسرای عالی و کتابخانـهٔ آن را با روحیـهٔ خود سازگارتر مـی‌دانست.[۲۹] نظم و ترتیب پروین درون کتابخانـه زبان‌زد دانشجویـان و استادان بود. علاوه بر این، پروین بر پشت جلد برخی کتاب‌ها اظهار نظرهایی مـی‌نوشت کـه شاید هنوز باقی باشد، البته آن کتاب‌ها بـه کتابخانـه ادبیـات دانشگاه تهران منتقل شده‌اند.[۳۰] اما انزواطلبی پروین باعث شد او بـه کار خود درون دانشسرای عالی ادامـه ندهد و پس از ۹ ماه و از آغاز سال ۱۳۱۶ هجری شمسی، بـه کار خود درون آنجا پایـان دهد.
دعوت بـه دربار
در زمان حیـات پروین اعتصامـی، دولت بـه دانشمندان، علما و بزرگان علم و ادب، مدال‌های لیـاقت یـا نشان‌های دولتی اعطا مـی‌کرد؛ مدالی کـه نشانـه سپاس و احترام دولت از خدمات علمـی و فرهنگی فرد موردنظر است، و سپس دولت آن‌ها را درون مراسمـی خاص مورد قدردانی قرار مـی‌داد.[۳۲] درون سال ۱۳۱۵، مدال درجه سه لیـاقت بـه پروین داده شد ولی او این مدال را قبول نکرد. او حتی پیشنـهاد رضاشاه را به منظور تدریس ملکه و ولیعهد نپذیرفت زیرا بـه گفته خودش، اعتقاداتش درون مورد ایستادگی درون برابر استبداد، بـه او اجازه نمـی‌داد درون چنین مکان‌هایی حاضر شود. او بعد از رد مدال لیـاقت، شعر «صاعقه ما ستم اغنیـاست» را سرود.[۳۲]
مرگ پدر پروین درون دی ماه ۱۳۱۶ درون سن ۶۳ سالگی او را مدتی از کار ادبی‌اش بازداشت.[۳۳] پروین بعد از مرگ پدرش، بسیـار منزوی شد و تنـها مکاتباتی با سرور مـه‌کامـه محصص لاهیجانی و رفت‌وآمدهای اندکی با خانوادهٔ سیمـین بهبهانی داشت. درون آن زمان از طرف وزارت معارف از پروین درخواست شد کـه به مناسبت «هفتصدمـین سال تصنیف گلستان و بوستان»، قطعه‌ای درون ستایش مقام سعدی بسراید. هرچند عبدالحسین زرین‌کوب این دوران زندگی پروین را «دوران تلخی و حسرت» توصیف کرده‌است.[۲۵]
مرگ
پروین اعتصامـی درون فروردین ۱۳۲۰ بـه بیماری حصبه مبتلا شد. این درون زمانی بود کـه برادر وی، ابوالفتح اعتصامـی، دیوان او را به منظور دومـین چاپ آماده مـی‌کرد. اما وخیم بودن وضعیت پروین باعث مـی‌شود کـه او درون ۳ فروردین درون بیمارستان بستری شود.[۳۴] گفته شده سهل‌انگاری پزشک او درون معالجه پروین سبب مرگ او شده‌است؛ زیرا درون شب ۱۴ فروردین وضعیت پروین بسیـار وخیم مـی‌شود. خانوادهٔ او کالسکه‌ای بـه دنبال پزشک معالجش مـی‌فرستند اما او نمـی‌آید.[۳۴] و سرانجام پروین اعتصامـی درون تاریخ ۱۵ فروردین ۱۳۲۰ (۴ آوریل ۱۹۴۱) درون سن ۳۴ سالگی درون تهران درگذشت و در حرم فاطمـه معصومـه درون قم درون آرامگاه خانوادگی بـه خاک سپرده شد. او درون هنگام مرگ، درون آغوش مادرش، جان سپرد. بعد از مرگش، قطعه‌ای با عنوان «این قطعه را به منظور سنگ مزار خودم سروده‌ام» از او یـافتند کـه مشخص نیست او چه زمان به منظور سنگ مزار خود سروده بود؛ کـه آن قطعه را بر سنگ مزارش نقش د.[۳۴][۳۵]
پس از مرگ پروین، مراسم رسمـی دولتی بـه مناسبت بزرگداشت برگزار نشد. مدیر کانون زنان ایران، بـه دلیل برخی مسایل سیـاسی، از برگزاری مجلس یـادبود به منظور پروین درون آن کانون خودداری کرد.[۱۴] از پاسخ محرمانـه فرمانداری قم درون تاریخ هجدهم فروردین ۱۳۲۰ بـه تلگراف وزارت کشور درون باب «موضوع حمل جنازه اعتصام‌الملک»، بـه روشنی مـی‌توان دریـافت کـه دستگاه امنیتی رضاشاه نسبت بـه او حساسیت داشته‌است.[۱۴] این حساسیت مـی‌تواند ریشـه درون رد نشان لیـاقت توسط پروین داشته باشد. اما بعد از برکناری رضاشاه از قدرت و به حکومت رسیدن محمدرضاشاه، دوستان و علاقه‌مندان پروین بـه مناسبت نخستین سالگرد مرگ او درون فروردین ۱۳۲۱، مجلس یـادبودی به منظور وی برپا د و با سرودن اشعار نسبت بـه سکوت و بی‌مـهری دوران استبداد درون حق پروین واکنش نشان دادند.[۴]
شخصیت و اندیشـه
در طول زندگی پروین، عواملی چون پدر وی، دوستان پدرش، مدرسه آمریکایی و از همـه مـهم‌تر تحولات سیـاسی و اجتماعی جامعه ایران، بر شخصیت و اندیشـه پروین تأثیرگذار بوده‌اند.[۳۶] یوسف اعتصامـی بـه دلیل شغل مترجمـی و همچنین انتخاب شدن بـه عنوان نمایندهٔ مجلس، چهره‌ای سیـاسی به‌شمار رفت و همـین باعث آشنایی پروین با ادبیـات کلاسیک غربی شد. محافل ادبی یوسف اعتصامـی کـه از محتوایی عمـیق برخوردار بودند درون شکل‌گیری دیدگاه سیـاسی پروین نقش مـهمـی داشتند.[۳۷] همچنین حضور پروین درون مدرسه آمریکایی ایران باعث آشنا شدن وی با اندیشـه‌های غربی و مسائل زنان درون غرب شد.[۳۶]
تأثیر مسائل اجتماعی روزگار بر شعر پروین
دوران زندگی پروین با صدور فرمان مشروطیت، فروپاشی حکومت قاجار، بر تخت نشستن رضا شاه و استبداد بیست سالهٔ او و جنگ جهانی اول همراه بود کـه تمامـی این رویدادها باعث آگاه شدن پروین بـه مسائل روزگار خود و حساس شدن او بـه این رویدادها شد.[۳۶] پروین درون دورانی زندگی مـی‌کرد کـه هر دو یـا سه سال تحولی سیـاسی رخ مـی‌داد. بـه علت کمبود روزنامـه و دیگر وسائل ارتباط جمعی درون آن زمان، تنـها راه آشنایی پروین با مسائل سیـاسی، پدرش بود. شعر پروین شامل مسائلی چون ظلم ستیزی، فقر ستیزی، عدالت‌خواهی و آرمان‌خواهی است[۳۸] علی اصغر دادبه مدعی هست به همـین علت بسیـاری پروین را از معماران تاریخ و اندیشـه سیـاسی ایران دانسته‌اند.[۳۶]
بعد ادبی
ادبیـات کهن فارسیدر شکل‌گیری بعد ادبی شخصیت پروین، ادبیـات کهن فارسی و ادبیـات نوین غربی نقش داشته‌اند. درون مورد نقش ادبیـات کهن، مـهم‌تر از همـه سروده‌های شاعران بین قرن‌های ۵–۸ هجری قمری هست که این مورد تأثیرگرفته از محافل ادبی یوسف اعتصامـی و اعضا تشکیل دهنده آن است.[۲۹][۳۷] به منظور نمونـه قطعه «اشک یتیم» متأثر از یکی از سروده‌های انوری است.[۳۹] همچنین شعرهایی چون «پایمال آز»، «ژوئیـه خدا»، «مست و هشیـار» و «لطف حق» یـادآور قصه‌های مثنوی معنوی و لحن و طرز فکر مولانا است.[۴۰] یـا شعرهایی مانند «کعبه دل»، «جامـه عرفان» و «صید پریشان» دارای لحنی مانند شعرهای عطار مـی‌باشند.[۲۹][۴۱]
ادبیـات غربدر مورد نقش ادبیـات غرب، مـهم‌تر از همـه پیروی پروین از سروده‌های شاعران آمریکایی، انگلیسی و فرانسوی مانند هراشیو اسمـیت، لافونتن، آرتور بریزبان و ازوپ است. بیشتر این سروده‌ها، سروده‌هایی بودند کـه به‌وسیله یوسف اعتصامـی ترجمـه مـی‌شدند و در درون مجله بهار چاپ مـی‌شدند. به منظور نمونـه، پروین با مطالعهٔ شعرهایی چون «به یک مومـیایی»، «خروس و مروارید»، «زنجره و مورچه» و «نغمـه پیراهن» تصمـیم گرفت کـه با تقلید از برخی از آن‌ها شعر دیگری بسراید.[۲۹] بـه عنوان نمونـه، شعر «یـاد یـاران» پروین اقتباسی از یک قطعه معروف هراشیو اسمـیت هست که اصل آن را پدرش، از فرانسوی بـه فارسی ترجمـه و منتشر کرده بود.[۴۲] یـا شعر «ژوئیـه خدا» با الهام از مقاله «عزم و نشاط عنکبوت» اثر آرتور بریزبان، نویسنده آمریکایی، پدید آمده‌است، کـه قبل از آن توسط یوسف اعتصامـی ترجمـه و در مجله بهار منتشر شده‌بود.[۴۳]
سبک شعری
به نوشته علی‌اصغر دادبه بعد از انقلاب مشروطه درون ایران، دو جریـان فکری درون ایران بـه نام‌های «جریـان تلفیقی» و «جریـان نیمایی» بـه وجود آمد. جریـان تلفیقی عبارت هست از ترکیب سبک شعر سنتی و اندیشـه‌های تازه. مـی‌توان گفت کـه جریـان تلفیقی، ادامـهٔ سبک «بازگشت ادبی» هست اما قالبی امروزی‌تر دارد.[۴۴] سبک شعری پروین تحت تأثیر تفکر جریـان تلفیقی قرار داشت.[۴۵]
ملک‌الشعرای بهار درون مقدمـهٔ دیوان پروین دربارهٔ سبک شعری چنین مـی‌نویسد:
« این دیوان ترکیبی هست از دو سبک و شیوهٔ لفظی و معنوی آمـیخته با سبکی مستقل، و آن دو یکی شیوه خراسان هست خاصه استاد ناصر خسرو قبادیـانی و دیگر شیوهٔ شعرای عراق و فارس هست به ویژه شیخ مصلح الدین سعدی شیرازی علیـه الرحمـه و از حیث معانی نیز بین افکار و خیـالات حکما و عرفاً است، و این جمله با سبک و اسلوب مستقلی کـه خاص عصر امروزی و بیشتر پیرو تجسم معانی و حقیقت جوئی هست ترکیب یـافته و شیوه‌ای بدیع و فاضلانـه بـه وجود آورده‌است.[۴۶][۴۷] »ویژگی‌ها
سبک ادبی پروین از چهار دیدگاه قابل بررسی است:
لفظی و زبانیدیدگاه لفظی، شامل سبک شاعران خراسانی و استفاده از واژه‌ها و اصطلاحات قدیمـی است؛ مانند «مانا»، «خلقان»، «گفتا»، «شنیدستم»، «سرخ گل»، «بوریـا» و «مـی‌خمـید». از همـین جهت مـی‌توان درون شعر پروین از ویژگی‌های لفظی و زبانی سخن گفت.[۴۸]
نحوی و ساختاری ” روح دیوان پروین، قطعه‌های اوست. این قطعه‌ها خستگی خواننده کـه ممکن هست از مطالعه قصاید بـه وجود آمده باشد را به‌طور کامل برطرف مـی‌کند. “—ملک‌الشعرای بهار درون مقدمـهٔ دیوان پروین.[۴۸]
ویژگی ساختاری، شامل بـه کار بردن زبان گفتاری درون نوشته‌است کـه بیشتر بـه دلیل گویـا و روان ساختن متن بـه کار مـی‌رود. تلفیق دیدگاه ساختاری و دیدگاه لفظی با وجود وفادار بودن بـه دیدگاه لفظی، درون شعرهای پروین بسیـار مشاهده مـی‌شود.[۴۹] این کار بیشتر درون قطعه‌ها و مثنوی‌های پروین مشاهده مـی‌شود و در قصیده‌ها زیـاد بـه چشم نمـی‌خورد. تلفیق ویژگی ساختاری و لفظی، کـه در قطعه معمول‌تر است، باعث شده که تا قطعه‌های پروین نسبت بـه قصیده‌هایش بسیـار مشـهورتر باشند.[۴۸] پروین را از لحاظ سبک جزو شاعران کهن‌سرا قرار مـی‌دهند، هرچند درون برخی شعرهای او ابتکارهایی به منظور دست یـافتن بـه قالبهای تازه مشاهده مـی‌شود.[۴۹]
دیدگاه بلاغیدر شعرهای پروین مـی‌توان ویژگی‌های بلیغ زبان را بـه وضوح یـافت. بهار «اوج بلاغت و سخن‌دانی پروین» را قطعه‌های او مـی‌داند اما قزوینی قصیده‌های پروین را «اوج فصاحت و متانت او» مـی‌داند.[۵۰][۵۱] در بیشتر شعرهای پروین آرایـه‌های معنوی از نوع مناظره (سؤال و جواب)، مَثَل، خلاف‌آمد، تشخیص و تمثیل است.[۵۰] دیوان پروین، شامل ۲۳۸ قطعه شعر مـی‌باشد، کـه از آن مـیان ۶۵ قطعه بـه صورت مناظره است.[۵۲] این مناظره‌ها مـیان اشیـاء، جانوران و گیـاهان وجود دارد.[۵۲] «مثل» نیز صنعتی درون شعرهای پروین هست که یوسف اعتصامـی بـه کار بردن این صنعت را درون شعرهای پروین، بی‌شمار مـی‌داند. «خلاف‌آمد»، کـه در ادبیـات جدید با نام متناقض‌نما شناخته مـی‌شود، صنعتی هست که درون آن نویسنده یک نماد آرمانی (مثل ضرب‌المثل) را بر خلاف معنی همـیشگی توضیح مـی‌دهد و به کار مـی‌برد.[۵۰] «تشخیص» نیز درون شعرهای پروین بـه ویژه درون مناظره‌هایش، بـه وفور دیده مـی‌شود. همچنین تمثیل را کـه داستانی از زبان انسان یـا حیوانات هست و درون انتها با پیـامـی اخلاقی بـه پایـان مـی‌رسد، درون شعر پروین مشاهده مـی‌شود.[۵۰]
دیدگاه فکری–فلسفیعلی اصغر دادبه مـی‌گوید بر خلاف دیدگاه منتقدان کـه در دیوان پروین نظمـی منسجم نمـی‌بینند، بسیـاری از محققان عقیده دارند کـه دیوان پروین، مجموعه‌ای هست یکپارچه با خصوصیت‌های سبک شناختی و هماهنگ است. بعضی نیز این دیوان را نمایندهٔ فرهنگ و تمدن ایرانیـان مـی‌دانند.[۵۰] همچنین دادبه دیدگاه فکری–فلسفی درون شعرهای پروین را بـه دو دسته تقسیم مـی‌کند: اول، حوزه نظری؛ کـه شامل مفاهیمـی مانند عشق حقیقی، تجلی مذهب، قضا و قدر و تأکید پروین بر و حرکت و عمل مـی‌باشند.[۸] دوم، حوزه عملی؛ کـه شامل تهذیب اخلاق درون شعرهای پروین است. پروین درون شعرهایش کوشیده‌است که تا با شیوه‌ای تازه، خصوصیـات‌های بداخلاقی را درون نظر خوانندگان خوار و فضیلت‌های اخلاقی را درون نظر آنان، زیبا جلوه دهد.[۵۳]
اشعار پروین درون نظر دیگران
نقدهای مثبت
به‌طور کلی نقدهایی کـه اشعار پروین دریـافت کرده‌اند، مثبت هستند. از پروین بـه عنوان «مشـهورترین شاعر زن ایران» یـاد مـی‌شود.[۴] درون دو و سه دههٔ اول بعد از مرگ پروین، او و شعرش چندان مورد علاقه روشنفکران و نوپردازان نبودند.[۵۴] علی اصغر دادبه مـی‌نویسد کـه تعداد بسیـار زیـادی از منتقدان ادبی، پروین را شاعری بزرگ مـی‌دانند و او را با شاعران تراز اول ایران مقایسه مـی‌کنند. حداد عادل درون مقالهٔ خود، نصرالله تقوی را یکی از منتقدان معرفی مـی‌کند کـه پروین را با شاعران تراز اول مقایسه مـی‌کنند.[۴] ملک‌الشعرای بهار دیوان او را «گلدسته‌ای از ازهار نوشکفته» توصیف مـی‌کند.[۴۵] او نیز اضافه مـی‌کند کـه اگر تنـها شعر «سفر اشک» از دیوان او منتشر مـی‌شد، جایگاه والایی درون علم و ادب فارسی پیدا مـی‌کرد. پدر پروین، یوسف اعتصامـی، نیز پروین را «روح جامعه» مـی‌خواند. همچنین او گفتهٔ شخصی گمنام را کـه گفته‌است: «در این کهنـه زمـین گاه سعدی و گاه پروین بـه ظهور مـی‌رسد» تأیید کرده‌است.[۴۵]محمد قزوینی پروین را «رابعه دهر» و «ملکه‌النسا الشواعر» توصیف مـی‌کند و قصاید او را با قصاید ناصر خسرو برابر مـی‌داند. نادر نادرپور پروین را نخستین زنی مـی‌داند کـه به معنای واقعی شاعر بوده‌است.[۵۵]محمدعلی جمال زاده، شعر او را از لحاظ استقلال و اصالت از حافظ و صائب تبریزی بهتر مـی‌داند.[۴۵]محمدعلی اسلامـی ندوشن نیز پروین را بزرگترین شاعر زن درون ادبیـات فارسی مـی‌داند.[۴۵][۵۶]غلامحسین یوسفی،[۵۷]عبدالحسین زرین‌کوب،[۵۸] و سعید نفیسی[۵۹] پروین را شاعری ارجمند و بلندمرتبه دانسته‌اند.[۵۹] همچنین محمد حسین شـهریـار درون شعری بلند درون سبک شعر نو دربارهٔ پروین سروده‌است:[۶۰]
محمدرضا شفیعی کدکنی درون کتاب با چراغ و آینـه، پروین را شاعری با شیوهٔ خاص خود و او را «مستقل‌ترین شاعر دورهٔ شعر فارسی بعد از مشروطیت» مـی‌داند. او همچنین معنی و مضمون شعرهای پروین را دارای تازگی مـی‌داند و از نظر او همـین ویژگی، او را بـه مستقل‌ترین شاعر مکتب قدیم شعر فارسی درون قرن اخیر تبدیل کرده‌است.[۶۲] کدکنی قالب قطعه‌های پروین را بازگشت نقش تاریخی از دست رفته درون دوره سلجوقی[۶۳] و شعر او را «شعر خرد و عاطفه» مـی‌داند.[۶۴] علاوه بر این، کدکنی ظهور پروین را درون شعر بعد از دوران مشروطیت، «یک واقعه بزرگ ادبی» توصیف مـی‌کند[۶۵] او شاعران هم‌دورهٔ پروین یـا حتی مسن‌تر از او را متأثر از شعرهای پروین مـی‌داند؛ بـه عنوان نمونـه، کدکنی شعرهای سال‌های ۱۳۰۶–۱۳۱۶ نیما یوشیج (مانند شعرهای «خروس ساده»، «کرم ابریشم»، «اسب‌دوانی»، «کچپی»، «خروس و بوقلمون»، «پرنده منزوی» و «دود») را تأثیر پذیرفته از شعرهای پروین مـی‌داند.[۶۵]
سید علی خامنـه‌ای درون ۲۲ شـهریور ۱۳۹۳، درون حالیکه درون بیمارستان بستری بود و عده‌ای از فرهیختگان بـه عیـادت او آمده بودند، بـه مقایسهٔ پروین اعتصامـی با شاعرانی مانند فروغ فرخزاد پرداخت و ازانی کـه پروین را «شاعر نخود و لوبیـا» مـی‌دانند، انتقاد کرد. او همچنین پروین را «شاعری کـه سعی مـی‌شود چهره‌اش پوشانده شود» عنوان کرد و معتقد هست که منتقدان به منظور بالا بردن جایگاه ادبی فروغ فرخزاد، پروین را کنار زدند.[۶۶]
نقدهای منفی
منتقدان شعرهای پروین بـه دو دسته تقسیم مـی‌شوند: گروه اول، گروهی هستند کـه پروین اعتصامـی را نـه شاعر مـی‌دانند و نـه ناظم. آن‌ها اشعار منسوب بـه پروین را متعلق بـه شاعر دیگری مانند پدرش مـی‌دانند. آن‌ها همچنین صحبت دربارهٔ پروین را صحبت دربارهٔ «شاعری» نمـی‌دانند؛ بلکه صحبت دربارهٔ «تهمت شاعری» مـی‌دانند.[۲۹] این گروه ملک‌الشعرای بهار را نیز بـه دلیل تعریف از شعرهای پروین و نوشتن مقدمـه‌ای به منظور دیوان او، مورد انتقاد قرار دادند. البته ملک‌الشعرای بهار این منتقدان را «طرفداران سید ضیـاءالدین طباطبائی» مـی‌داند و این اتهامات را «دروغ‌های دلالان استعمار» توصیف مـی‌کند.[۴] گروه دوم، گروهی هستند کـه پروین را شاعر نمـی‌دانند اما او را «ناصر خسروی مؤنث» یـا «لافونتن مؤنث» خطاب مـی‌کنند زیرا اعتقاد دارند کـه پروین فقط نظم‌دهنده‌ای بر تمثیل‌های حیوانی است.[۶۷]
اشعار معروف
مضامـین شعرهای پروین
مضامـین و معانی اشعار پروین، توصیف‌کننده دلبستگی عمـیق وی نسبت بـه پدر، استعداد و شوق فراوان او بـه آموختن علم و دانش، روحیـه ظلم ستیزی و مخالفت با ستم و ستمگران و حمایت و ابراز همدلی و همدردی با محرومان و ستم‌دیدگان است.[۶۸] اشعار پروین از حوادث و اتفاقات شخصی و اجتماعی تقریباً خالی‌اند. البته به‌جز قطعهٔ «در تعزیت پدر» کـه پس از مرگ پدرش سروده، شعری کـه برای سنگ مزار خود سروده و نیز شعر «نـهال آرزو» کـه برای جشن فارغ‌التحصیلی کلاس خود درون خرداد ۱۳۰۳ گفته‌است.[۴] درون مـیان اشعار او شعری بتوان صراحتاً بـه شناخت شخص شاعر کمکی کند، وجود ندارد. شعر پروین از دیدگاه طرز بیـان مفاهیم و معانی، بیشتر بـه صورت «مناظره» و «سؤال و جواب» مشاهده مـی‌شوند. درون دیوان او بیش از هفتاد نمونـه مناظره آمده کـه وی را از این لحاظ درون مـیان شاعران فارسی مشـهور کرده‌است.[۴] این مناظره‌ها نـه تنـها مـیان انسان‌ها و جانوران و گیـاهان، بلکه مـیان انواع اشیـاء از قبیل سوزن و نخ نیز اتفاق مـی‌افتد[۶۹] و پروین درون بیـان مقاصد خود از هنر «شخصیت بخشی» و «تخیل» و «تمثیل»، بسیـار استفاده کرده‌است.[۷۰]
تعداد زیـادی از اشعار پروین، بیـان‌گر انتقاد پروین از شاهان و ظلم و ستم قدرتمندان است. پروین درون شعر «صاعقه ما ستم اغنیـاست» «ظلم» را نماد وقاحت و بی‌شرمـی شخص ظالم توصیف مـی‌کند. درون شعر «ای رنجبر» زحمتکشان را بـه انقلاب درون برابر ستمگران فرا مـی‌خواند، درون شعر «تیره بخت» فقر را بـه تصویر مـی‌کشد و در شعر «اشک یتیم» مشروعیت سیـاسی دولت را مورد شک و تردید قرار مـی‌دهد.[۷۱] از این رو، شعر پروین رنگ و بوی سیـاسی نیز بـه خود مـی‌گیرد و چون تعداد این‌گونـه اشعار درون دیوان او زیـاد است، بعضی از منتقدان، شعر او را شعر «سیـاست و اخلاق» نامـیده‌اند. البته حتما توجه داشت کـه این اشعار درون زمان استبداد رضاشاه با شاعران آزادی‌خواه، سروده شده‌اند.[۴]
بعضی اشعار معروف
اشعار پروین اعتصامـی بـه دلیل محتوای پندآموز و زبان گویـا و روان خود، از قبل از انقلاب تاکنون، درون کتاب‌های ادبیـات مقاطع مختلف تحصیلی ایران نگاشته شده‌اند. تعداد زیـادی از شعرهای پروین، دارای محتوای داستانی مـی‌باشند کـه پروین درون این‌گونـه شعرها مناظرهٔ دو چیز را درون قالب داستان آورده‌است.[۳]
اشک یتیمیکی از معروف‌ترین اشعار وی کـه تا سال‌ها درون کتاب فارسی سال پنجم دبستان قرار داشت قطعه «اشک یتیم» هست در داستان این شعر، پیرزنی درون حال تماشای گذر پادشاه است.[۱][۷۲] این شعر، تحت تأثیر شعر انوری، کـه در سال ۱۹۲۱ سروده شده، قرار گرفته‌است کـه از این روی نمـی‌تواند اشاره مستقیم بـه رضاشاه داشته باشد؛ زیرا شعر انوری (با نام: نغمـه صبح) درون ابتدای قدرت‌گیری رضاشاه سروده شده بود و به نظر نمـی‌رسد مرتبط بـه دوران ترور درون آن مقطع زمانی باشد. اما جدا از تأثیرپذیری «اشک یتیم» از شعر نغمـه صبح، کـه جهت‌گیری خاصی نسبت بـه رضاشاه نداشت، بـه ظاهر با فضای خفقان آن دوره درون ارتباط است.[۱]
در تعزیت پدرپدر او نقش بسیـار زیـادی درون گرایش پروین بـه شعر سرودن، آگاهی او از تحولات سیـاسی روزگار و مشـهور شدن پروین داشت. مرگ او درون دی ماه ۱۳۱۶، بر انزوای پروین بعد از طلاقش، افزود و مدتی او را از فعالیت ادبی‌اش بازداشت. او دو قطعه دربارهٔ مرگ پدرش و تأثیر آن بر زندگی‌اش، سروده‌است کـه «در تعزیت پدر» و «بی پدر» نام دارند. بخشی اندک از آنچه کـه پروین درون «در تعزیت پدر» سروده‌است:[۷۳][۷۴]
پروین درون شعر «بی پدر» نیز بـه مرگ پدرش اشاره کرده‌است:
پروین درون طول عمر خود دربارهٔ ارتقاء رتبه و مقام زن کوشید[۳] و حتی شعری نیز بـه نام «زن درون ایران» درون این باره سروده‌است. بـه نوشتهٔ حداد عادل، سرودن «زن درون ایران» بـه مناسبت دستور رفع حجاب توسط رضاشاه بوده‌است.[۴] بـه عقیدهٔ او، گرچه درون ابیـات اولیـه اشاره بـه ظلم‌ها و محدودیت‌هایی دارد کـه در آن روزگار به منظور زنان وجود داشته، اما بیشتر شامل نصیحت بـه زنان هست که درون بند ظاهر و زینت و لباس نباشند و ساده زیستی و تقوا و دانش دوستی را پیشـه کنند؛ از این رو با اوضاع زنان متجدد آن روزگار انطباق کامل ندارد. با این حال این شعر تنـها شعر دیوان پروین هست که درون آن یکی از کارهای رضاشاه مورد تأیید پروین قرار گرفته و به سبب تأیید کشف حجاب و مذمّت چادر موجب ناخشنودی عده‌ای شده‌است.[۴] همچنین پروین درون این شعر، بـه تیره‌روزی زنان و وضعیت بد حقوق آنان درون جامعه مانند منع زنان از سوادآموزی، پرداخته‌است. او همچنین زن را اسیر نادانی و پریشانی اوضاع جامعه مـی‌داند. این قصیده درون حقیقت ۲۶ بیت دارد؛ اما از چاپ سوم دیوان پروین بـه بعد، چهار بیت آخر این شعر بـه دلیل مغایرت با احکام اسلام درون مورد حجاب، حذف شده‌است و تنـها ۲۲ بیت اول، ذکر مـی‌شود.[۷۶]
«پند و نصیحت» شعری هست که درون قالب قطعه کـه در کتاب متوسطه سوم دوره اول (سوم راهنمایی پیشین) چاپ شده‌است و محتوایی اندرزگونـه دارد. این قطعه، ۸ بیت دارد کـه در آن بـه پندهایی چون «دوری از خودشیفتگی»، «غنیمت شمردن دوران جوانی»، «بردباری و صبر»، «نگاه بـه همـه چیز بـه عنوان یک آموزگار» و «انتخاب راه درست درون زندگی» اشاره مـی‌شود.[۷۷]
ای مرغک، از معروف‌ترین شعرهای پروین هست که وی درون دوازده سالگی سروده‌است. قالب این شعر «اعنات» است، یعنی علاوه بر حفظ قافیـه درون مصراع‌های زوج، درون مصراع‌های فرد نیز کلمات قافیـه مانند آورده شده‌است. به‌طور مثال کلمات «پ» و «چمـیدن» کلمات قافیـه هستند اما درون مصراع‌های فرد نیز کلمات «آشیـانـه» و «کودکانـه»، هم‌وزن و قافیـه مانند هستند. این شعر درون کتاب درسی اول راهنمایی یـا متوسطه اول دوره اول قرار دارد. همچنین پیروی پروین از سبک شعری و اصطلاحات سعدی، بـه خوبی دیده مـی‌شود.[۷۸] بـه عنوان نمونـه، مصراع آخر این شعر این‌گونـه است: «بر مردم چشم دیدن آموز» کـه معنی کلمـه مردم درون این‌جا، مردمک چشم هست که درون شعرهای سعدی نیز بیشتر جاهایی کـه کلمـه مردم بـه کار رفته، منظور مردمک چشم است.[۷۸]
آرزوی پروازشعر «آرزوی پرواز»، مناظره‌ای درون قالب مثنوی بین جوجه کبوتر و مادرش هست که درون کتاب فارسی پایـه هفتم با نام علم زندگانی، قرار دارد. سبک شعری این مثنوی نشان دهنده پیروی پروین از سبک مولانا است؛ زیرا درون این شعر، آرایـهٔ ادبی تمثیل دیده مـی‌شود کـه اغلب سبک شعرهای مولانا است. درون این شعر جوجه کبوتر با خودسری شروع پرواز مـی‌کند اما چون هنوز پرواز را بلد نیست، از پا مـی‌افتد و مادرش شروع بـه نصیحت جوجه کبوتر مـی‌کند؛ و در پایـان شعر بـه مفهوم «باتجربه شدن درون سایـهٔ سعی و تلاش» اشاره مـی‌شود.[۷۸][۷۹]
متاع جوانیشعر متاع جوانی درون کتاب سال اول دبیرستان یـا متوسطه اول دوره دوم چاپ شده‌است کـه مناظره‌ای بین جوان و پیرمرد است. محتوای این شعر، استفاده از تجربه‌های دیگران و غنیمت شمردن دوران جوانی است. قالب این شعر، غزل هست و دارای ۷ بیت مـی‌باشد.[۸۰]
متن مربوطه درون ویکی‌نبشته: مثنویـات و تمثیلات و مقطعاتجشنوارهها
جایزه ادبی پروین اعتصامـی
جایزه ادبی پروین اعتصامـی درون سال ۱۳۸۳ بـه تلاش معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامـی، درون دفتر مجامع و فعالیت‌های فرهنگی آغاز بـه کار کرد. نخستین دوره این جشنواره، درون ۱۵ مرداد همان سال برگزار شد.[۸۱] این جایزه، با هدف تقدیر از خدمات و شخصیت پروین اعتصامـی، پیشرفت خلاقیت‌ها و آثار ادبی زنان، ایجاد همبستگی بین ادبیـات ملت‌ها بـه ویژه درون حوزه جهان اسلام، معرفی چهره‌های شاخص زنان ادیب و پژوهشگر و تقدیر از زنان درون عرصه ادبیـات فارسی، توسط «دبیرخانـه جوایز سال» بـه زنان نویسنده اهدا مـی‌شود.[۸۲] این جایزه درون روز بیست‌وپنجم اسفندماه، مطابق با روز بزرگداشت پروین اعتصامـی، با مشارکت معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامـی و مؤسسه خانـه کتاب، درون مراسمـی بـه همـین نام بـه برندگان اهدا مـی‌شود.[۸۳] این جایزه درون بخش‌های مختلف شعر، ادبیـات داستانی، ادبیـات نمایشی، ادبیـات پژوهشی، شعر کودوجوان، داستان کودوجوان و بخش جنبی برگزار مـی‌شود و از برندگان مشـهور این جایزه مـی‌توان بـه مریم زندی، رؤیـا صدر، بهناز علیپور گسکری، ترانـه علیدوستی، فریبا کلهر، گیتا گرکانی و عرفان نظر آهاری و فریبا یوسفی را نام برد.
جشنواره فیلم پروین اعتصامـی
جشنواره فیلم پروین اعتصامـی، هر سال بـه برخی زنان فیلمساز کـه دارای فیلم بلند سینمایی مـی‌باشند، جایزه اهدا مـی‌کند. این جشنواره بر اساس طرحی از «مازیـار رضاخانی» درون دی ماه ۱۳۸۳ تشکیل شد و تاکنون هرساله برگزار مـی‌شود.[۸۴] موضوعات فیلم‌های این جشنواره، نقش زنان درون تحکیم بنیـان خانواده، نقش زنان درون تنظیم اقتصاد خانواده و زنان سرپرست خانوار است. این جشنواره تاکنون درون ۸ دوره برگزار شده و توانسته ۸۴۴ فیلمساز زن را شناسایی و معرفی کند.[۸۵]
یـادبود
بیست و پنجم اسفندماه درون تقویم رسمـی ایران، بـه مناسب سالروز تولد پروین اعتصامـی، «روز بزرگداشت پروین اعتصامـی» نامگذاری شده‌است.[۸۶] دانشسرای عالی بعد از انقلاب فرهنگی ایران، بـه دانشگاه خوارزمـی تغییر نام یـافت و امروزه پروین اعتصامـی از مفاخر آن دانشگاه محسوب مـی‌شود.[۲۹] همچنین تعداد زیـادی تندیس از پروین اعتصامـی درون سراسر ایران وجود دارد کـه از مشـهورترین آن‌ها مـی‌توان بـه مجسمـه پروین درون برج مـیلاد تهران، مجسمـه پروین درون مـیدان اعتصامـی شـهرک ولیعصر تبریز[۸۷] و تندیس پروین درون ابتدای پلکان خانـه‌اش درون تبریز اشاره کرد.
خانـه
خانـه پروین اعتصامـی درون تبریز، خیـابان عباسی، جنب مسجد مـیرآقا، کوچه ساوجبلاغی، پلاک ۶ واقع شده‌است. ساخت بنای خانـهٔ پروین درون تبریز بـه دوران پهلوی اول برمـی‌گردد. درون تاریخ ۲۸ اسفند ۱۳۸۵، این خانـه به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران با شماره ۱۸۶۸۱ بـه ثبت رسید.[۸۸] هم‌اکنون این خانـه بـه موزه پروین اعتصامـی تبدیل شده‌است و برخی از لوازم شخصی و کتاب‌های اعتصامـی درون آنجا نگهداری مـی‌شود.[۸۹]
خانـه وی درون تهران، اما، هم‌اکنون بـه محل دفتر یک شرکت، واحدی مس و یک کارگاه مبل‌سازی تبدیل شده‌است.[۹۰]
جستارهای وابسته
- ابوالحسن اعتصامـی
- یوسف اعتصامـی
- خانـه پروین اعتصامـی
استعاره
پانویس
منابع
برای مطالعه بیشتر
- وهمن، فریدون و حشمت موید. «شبنمـی روزی (چند گفتار دربارهٔ شعر پروین اعتصامـی)». مجله ایران‌شناسی (تهران)، ش. ۲ (۱۳۷۴).
- متینی، جلال. «نامـه‌های پروین اعتصامـی و چند نکته دربارهٔ دیوان شعر و زندگانی وی». مجله ایران‌شناسی (تهران)، ش. ۴۹ (۱۳۸۰).
- موید، حشمت. «برگزیده‌ها: بـه یـاد هشتادمـین سالگرد تولد پروین اعتصامـی». مجله ایران‌شناسی (تهران)، ش. ۲۱ (۱۳۶۶).
- موید، حشمت. «جایگاه پروین اعتصامـی درون شعر فارسی». مجله ایران‌شناسی (تهران)، ش. ۲ (۱۳۶۸).
پیوند بـه بیرون
در پروژه‌های مـی‌توانید درون مورد پروین اعتصامـی اطلاعات بیشتری بیـابید.
درون مـیان متون از ویکی‌نبشته
درون مـیان تصویرها و رسانـه‌ها از ویکی‌انبار
- مجموعه کامل اشعار پروین اعتصامـی
- جایزهٔ ادبی پروین اعتصامـی
- ایرانیکا
[پروین اعتصامـی - ویکی‌پدیـا، دانشنامـهٔ آزاد رمان عشق یوسف قسمت 29]