تنگه هرمز - ویکی‌پدیـا، دانشنامـهٔ آزاد

مختصات: ۲۶°۳۴′ شمالی ۵۶°۱۵′ شرقی / ۲۶٫۵۶۷°شمالی ۵۶٫۲۵۰°شرقی

تنگهٔ هرمز آبراهی هست بین استان هرمزگان ایران و استان مسندم عمان کـه دریـای عمان را بـه خلیج فارس مـی‌پیوندد. مناطق گنج خیز شیراز این گذرگاه یکی از راهبردی‌ترین مسیرهای بین‌المللی کشتیرانی درون جهان بـه شمار مـی‌آید.

نامگذاری

نام هرمز بنا بر منابع تاریخی درون قدیم «هورموغ» بوده کـه مغ درون گویش بومـی استان هرمزگان بـه معنای نخل است.[۱][۲] از سویی این واژه مـی‌تواند از ترکیب هور+موغ (موغستان) بـه معنی آبراهه موغستان (ایـالت قدیم جنوب ایران یـا مـیناب کنونی) ساخته شده باشد.

شباهت ظاهری تلفظ امروزی یعنی هرمز با نام اهورامزدا سبب شده درون مـیان عوام ارتباطی مـیان این دو نام تصور شود کـه این تصور مبنایی درون شواهد تاریخی ندارد. مناطق گنج خیز شیراز افزون بر آن، مختصرشدهٔ نام اهورا مزدا، هرمَزد (hormazd) با فتح مـیم هست و با تلفظ هرمُز (hormoz) تفاوت دارد.

مشخصات جغرافیـایی

طول این آبراه ۱۵۸ کیلومتر و عرض آن از بندرعباس که تا راس شوریط درون عمان بین ۵۶ که تا ۱۸۰ کیلومتر مـی‌باشد.

ژرفای تنگه هرمز از خلیج فارس بیشتر هست و بـه دلیل شیب تند کف آن از قسمت شمال بـه جنوب متغیر است، بـه طوری کـه نزدیکی جزیره لارک، درون حدود ۳۶ متر و در ساحل جنوبی و در نزدیکی شبه‌جزیره مسندم بـه بیش از ۱۰۰ متر مـی‌رسد. درون حالی کـه حداکثر عمق آب درون خلیج فارس ۹۰ متر است.[۳] قوس آن، رو بـه شمال و به طرف درون فلات ایران قرار دارد و در نتیجه بیشترین خط ساحلی آن درون راستای کرانـه‌های ایران قرار گرفته‌است.

اهمـیت ژئوپولتیک

این تنگه درون طول تاریخ شاهد منازعات بین‌المللی بسیـار مـیان پادشاهان ایران همچون نادرشاه و شاه عباس بزرگ و محمدرضا شاه پهلوی و نظام جمـهوری اسلامـی ایران با بیگانگان همچون اسپانیـایی‌ها، پرتغالی‌ها، بریتانیـایی‌ها و آمریکایی‌ها بوده‌است.

تنگه هرمز دومـین تنگه بین‌المللی شلوغ دنیـاست. هر روز حدود ۱۶٫۵ که تا ۱۷ مـیلیون بشکه نفت خام (برآورد ۲۰۰۶) کـه معادل ۴۰ درصد کل نفت حمل شده توسط کشتی‌های نفت‌کش و نزدیک بـه ۲۵ درصد کل عرضه جهانی نفت است. حدود ۶۸ درصد ذخایر شناخته‌شده نفت و گاز طبیعی دنیـا درون خلیج فارس قرار دارد و امنیت تنگه هرمز نقش کلیدی درون تأمـین بی‌وقفه انرژی دنیـا دارد. بیشتر این نفت بـه بازارهای آسیـا، ایـالات متحده و اروپای غربی مـی‌رود و ۷۵ درصد نفت خام ژاپن از این مسیر وارد مـی‌شود. بیشتر صادرات نفت خام درون مسیرهای بسیـار طولانی از طریق نفت‌کش‌های بسیـار بزرگ انجام مـی‌شود کـه توانایی حمل بیش از دو مـیلیون بشکه درون هر سفر دارند.

حکومت ایران درون موارد متعددی درون پاسخ بـه تهدیدهای کشورهای غربی - عربی به منظور حمله بـه ایران، تهدید بـه بستن تنگه هرمز کرده‌است. بر اساس یک سناریو این کار از طریق مـینگذاری سطح دریـا و سپس استفاده از موشک‌های ضدکشتی کروز و زیردریـایی‌های کوچک به منظور اختلال درون عملیـات مـین‌روبی انجام مـی‌شود. بـه گفته جامعه اطلاعاتی آمریکا، ایران توانایی بستن تنگه هرمز را به منظور مدت کوتاهی دارد. با این حال برخی چنین عملی را غیرمنطقی مـی‌دانند چرا کـه تقریباً تمام نفت ایران از طریق این تنگه صادر مـی‌شود و دولت آمریکا نیز انتظار عملی شدن چنین تهدیدی را ندارد چرا کـه بیشترین آسیب را بـه خود ایران وارد خواهد کرد.[۴]

نظام حقوقی تنگه هرمز

در مورد وضعیت حقوقی تنگه هرمز هیچ گونـه معاهده خاصی بین ایران و عمان وجود ندارد درون نتیجه با استنباط از مفهوم مخالف بند ج ماده ۳۵ کنوانسیون ملل متحد درون مورد حقوق دریـاها این تنگه تابع مقررات عهدنامـه یـادشده هست و درون شرایط صلح، کلیـه کشتی‌های نظامـی و بازرگانی از حق عبور ترانزیت برخوردارند (گرچه این حق همواره مورد اعتراض ایران و عمان بوده است). اما درون شرایط جنگی مقرارات حقوق جنگ حاکم هست که بر اساس آن اگر یکی از دو کشور ایران یـا عمان درگیر جنگ باشند از حق بازرسی کشتی‌های عبوری برخوردارند. ایران از این حق درون دوران جنگ بـه خوبی استفاده کرد.[۵]

رژیم حقوقی مربوط بـه عبور بی ضرر از تنگه‌های مورد استفاده کشتیرانی بین‌المللی مشابه رژیم حقوقی عبور بی ضرر از دریـای سرزمـینی نیست و دول همجوار تنگه‌های مورد استفاده کشتیرانی بین‌المللی حق ندارند کـه عبور دیگران را از آن بـه حال تعلیق درآورند.

در داخل تنگه هرمز سه قسمت ۱) آب‌های سرزمـینی ایران (۱۲ مایل دریـایی یـا ۲۲ کیلومتر از ساحل ایران)، ۲) آب‌های سرزمـینی عمان (۱۲ مایل دریـایی یـا ۲۲ کیلومتر از ساحل عمان) و ۳) آب‌های آزاد (۳ کیلومتر از مـیان آب‌های سرزمـینی ایران و عمان) وجود دارد. دولت ایران نمـی‌تواند به منظور بخش‌های دیگر تنگه هرمز هیچگونـه اعمال کنترل، نظارت یـا مسدود ، حتی بابت بهبود جریـان عبور کشتی‌های دیگران تعیین کند. قابل توجه هست که قسمت عمده طرح‌های تفکیک تردد کشتی‌ها درون داخل تنگه هرمز درون طرف عمانی تنگه هرمز قرار گرفته است.

در مورد عبور بی ضرر از تنگه‌های مورد استفاد کشتیرانی بین‌المللی، اختلافی درون تفسیر حقوق دولت ساحلی و حقوق دولت‌های صاحب پرچم کشتی‌های عبوری تجاری یـا نظامـی وجود ندارد. بر این اساس دولت‌های ساحلی، صاحب منطقه خود درون داخل تنگه هستند و مـی‌توانند درون آنجا هرگونـه بهره‌برداری انجام بدهند ولی حق تعلیق عبور دیگران و ایجاد مزاحمت به منظور اعمال حق عبور بی ضرر توسط آنـها را ندارند.[۶]

جزایر

در تنگه هرمز چهار جزیره ایرانی هرمز، قشم، لارک و هنگام قرار دارد.

جستارهای وابسته

• کانال جایگزین تنگه هرمز

منابع

• مطالعاتی درون باب بحرین و جزایر و سواحل خلیج فارس. عباس اقبال. تهران. چاپخانـه مجلس. ۱۳۲۸ شمسی
• عمان فی عام ۱۹۸۶ (عام الحصاد والتراث) إصدار وزارة الإعللام، دارالعرب للطباعة والنشر والتوزیع، ۱۹۸۶ مـیلادی
• الهام فرهادی. «ایران و امنیت انرژی». مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام، مـهر ۱۳۸۹. ۱۱. بازبینی‌شده درون ۳ ژانویـه ۲۰۱۱. 

پیوند بـه بیرون

• تنگه هرمز از فضا - از مرکز ملی مطالعات فضایی فرانسه
• قشم آنلاین - پایگاه اطلاع‌رسانی جزیره قشم و خلیج فارس