علیرضا افتخاری - ویکی‌پدیـا، دانشنامـهٔ آزاد

علیرضا افتخاری اطلاعاتتولد ۱۰ فروردین ۱۳۳۷ (۶۰ سال)[۱]
اصفهانملیت ایرانیسبک‌(ها) سنتی ایرانی، آهنگ بسیار غمگین عشق من کجاست پاپ ایرانیـاستاد(ها) تاج صفهانیسال‌های فعالیت از ۱۳۵۷ که تا کنونآلبوم معروف نیلوفرانـهجایزه(ها)

چهره ماندگار 1389

نفر اول آزمون باربد 1357

علیرضا افتخاری مـهیـاری (زاده ۱۰ فروردین ۱۳۳۷، اصفهان) از خوانندگان بنام موسیقی سنتی ایرانی است.[۱] برخی معتقدند مـی تواند یکی از بهترین آوازخوانان موسیقی سنتی باشد، علیرضا افتخاری، درون خواندن تصنیف بهترین هست و با اختلاف زیـادی از دیگران درون صدر قرار دارد[۲]. آهنگ بسیار غمگین عشق من کجاست افتخاری طی چندین سال فعالیت درون عرصه موسیقی سنتی ایرانی، خوانندگی بیش از شصت آلبوم موسیقی را بر عهده داشته‌است. آهنگ بسیار غمگین عشق من کجاست وی درون سال ۱۳۸۹ موفق بـه اخذ نشان چهره‌های ماندگار شد.

شرح حال

علیرضا افتخاری درون سال ۱۳۳۷ درون اصفهان متولد شد. درون کودکی نزد طباطبایی نوازنده ویولن تعلیم دید. از ۱۲ سالگی نزد استاد تاج اصفهانی بـه یـادگیری ردیف‌های آوازی پرداخت. بعد از مدتی نیز هم‌زمان بـه بهره‌گیری از محضر جلیل شـهناز و حسنایی درون زمـینـه ردیف‌های موسیقی سنتی مشغول شد. درون سال ۱۳۵۵ درون آزمون باربد و در محضر اساتیدی چون علی اکبر خان شـهنازی، داریوش صفوت، علی تجویدی و … موفق بهب رتبه نخست گشت.

از سال ۱۳۶۰ بعد از درگذشت استاد تاج اصفهانی نزد دادبه بـه ادامـه تعلیم موسیقی پرداخت. درون سال ۱۳۶۲، اولین آلبوم خود را بـه توصیـه فرامرز پایور با نام «آتش دل» و به یـاد استاد فقیدش تاج اصفهانی منتشر کرد. بعد از آن، آثار او از صدا و سیمای ایران بـه صورت مرتب پخش شده و کنسرت‌های مختلفی[۱] را درون کشورهایی چون ژاپن، آلمان، کانادا و انگلستان برگزار نموده‌است. وی درون طول چهار دهه فعالیت حرفه‌ای خود، تاکنون موفق بـه انتشار بیش از ۶۰ آلبوم موسیقی درون سبک‌های سنتی، ارکسترال و تلفیقی با همکاری اساتیدی چون: آهنگ بسیار غمگین عشق من کجاست پرویز مشکاتیـان، حسین علیزاده، علی تجویدی، عباس خوشدل، محمدعلی کیـانی‌نژاد، مـهرداد پازوکی، محمد جلیل عندلیبی، جواد لشکری، محمد ، جلال ذوالفنون، هابیل علی‌اف، حسن مـیرزاخانی، محمدجواد ضرابیـان، علی جعفریـان، عبدالحسین برازنده، فضل‌الله توکل، محمدرضا چراغعلی، فریدون شـهبازیـان، کامبیز روشن‌روان و … شده‌است. از آلبوم‌های معروف او مـی‌توان بـه مقام صبر، راز و نیـاز، سرو سیمـین، شور عشق، نیلوفرانـه، یـاد استاد، سرمستان، افسانـه، مستانـه، امان از جدایی، هنگامـه و شب عاشقان اشاره نمود.[۱]

دوران کاری

دوران کاری افتخاری را بـه سه بخش مـی توان تقسیم کرد. از سال ۱۳۶۲ که تا ۱۳۷۵ کـه بسیـار کم کار بوده است. تعداد آثار او درون این دوره، بـه طور متوسط حدود یک آلبوم درون سال است. دوره دوم، از سال ۱۳۷۵ که تا ۱۳۸۹ کـه دوره اوج افتخاری بـه شمار مـی آید و به طور متوسط پنج آلبوم درون سال مـی خوانده است. نـهایتا سومـین دوران کاری افتخاری از سال ۱۳۸۹ بـه بعد که تا کنون هست که بسیـار کم کار بوده و تقریبا متوسط چهار سالی یک آلبوم را ارائه داده است.

دوران کاری آغازین

افتخاری درون این دوران غالبا بـه مکتب اصفهان و روایت آوازی تاج اصفهانی وفادار بوده است. او درون این دوران حدود ۱۵ آلبوم خوانده هست که سیر تحول سبک افتخاری را بـه نمایش مـی گذارند. او با انتشار آلبوم «آتش دل» بـه توصیـه فرامرز پایور درون سال ۱۳۶۲ کار خود را شروع کرد و با آلبوم نیلوفرانـه درون سال ۱۳۷۵ سبک آوازی خود را یـافت. از معروف ترین آثار افتخاری درون این دوران مـی توان بـه این آلبوم ها اشاره کرد: شور عشق (فریدون شـهبازیـان)، راز و نیـاز (حسین علیزاده)، مقام صبر (پرویز مشکاتیـان)، زیباترین (محمدجواد ضرابیـان)، سرمستان و .... اشاره کرد.

افتخاری درون این دوران یک خواننده کاملا وفادار بـه موسیقی سنتی بوده و آوازهای قابل توجهی دارد. درون ابتدای این دوران، حجمِ غالبِ آلبوم های او آواز بوده اند ولی درون اواخر این دوران، بـه ارائه یک یـا دو آواز درون هر آلبوم و خواندن حدود ۶ قطعه تصنیف رسید. این درون حالی هست که برخی آلبوم ها نظیر «امان از جدایی» و «تازه بـه تازه» هر دو از ساخته های محمد جلیل عندلیبی، بـه طور کامل فاقد آواز بوده اند و هر آلبوم ۸ قطعه تصنیف داشته است.

در این دوران بسیـاری از تصنیف های افتخاری درون بین مردم مشـهور شد و به روی زبان ها افتاد از جمله تصنیف های: گل من چندین ن غمگین، بسته دلم بـه موی تو تازه بـه تازه نو بـه نو، ای ساقی ما سرمستان، ای یـادت از دل و جان درون همـه جا .... لحظه لحظه مـی دود دلم بـه سوی تو و ...

به نظر مـی رسد؛ افتخاری درون این دوران، از آواز خوانی بـه سمت تصنیف خوانی و روایتی عامـه پسند از موسیقی ایرانی سوق یـافته است. درون این دوران او رفته رفته از دیدگاه منتقدین کـه آواز را بیشتر مـی پسندیدند بـه سمت تصنیف و آنچه موسیقی عامـه پسند دانسته مـی شود حرکت کرده. تعدادی از طرفداران موسیقی سنتی، این را یک افول دانسته اند[۳] هرچند عده ای دیگر، آن را ستوده اند و خلق فضاهای جدید مـی دانند.

دوران بلوغ

در ابتدای این دوران افتخاری کـه به ۴۰ سالگی نزدیک شده است، سبیـاق خوانندگی خود را مـی یـابد و در ادامـه این راه بهترین آثار خود را مـی خواند. خوانندگی آلبوم های دنبال دل (به آهنگسازی علی تجویدی و همایون خرم) و قلندروار (به آهنگسازی عماد توحیدی) درون این دوران است. درون این دوران افتخاری بسیـار پرکار بوده هست و آلبوم های او بسیـار پرفروش بوده اند. نیلوفرانـه، یـاد استاد و قلندروار درون زمان خود، رکوردهای فروش را جابجا د. نیلوفرانـه پرفروش ترین آلبوم موسیقی ایران است[۴].

در این دوران افتخاری آواز خواندن را تقریبا حذف مـی کند و تنـها درون چند آلبوم قطعاتی کوتاه (غالبا دشتستانی) ارائه مـی دهد. افتخاری درون این ایـام تصنیف های بسیـاری خواند و این قطعات را تکنیکی و شنیدنی اجرا کرد. آثاری از آهنگسازان پرشمار کـه گاه عالی و گاهی کاملا معمولی بودند. ریسک پذیری افتخاری درون ارائه آثار متفاوت گاهی اوقات به منظور او دردسرهای فراوانی تولید کرد. خوانندگی آلبوم های پاپ-سنتی شکوه عشق، شب کوچه ها و عطر مـهر -همگی بـه آهنگسازی فریدون خشنود- کـه دارای فضای پاپ بودند و ملودی، تنظیم و ریتم آنـها با آثار سابق افتخاری فاصله بسیـاری داشت و بیشتر شبیـه بـه آثار هایده، مـهستی و ... بود به منظور افتخاری انتقادات فراوانی بهمراه داشت. حتی آثاری مانند نسیما بـه آهنگسازی فضل الله توکل کـه از نوازندگان مطرح سنتور برنامـه گل ها و از بدنـه موسیقی سنتی بود و توسط تهمورس اظری تنظیم گردیده بود، بـه دلیل فضای متفاوت اثر، مورد نقدهای شدید قرار گرفت. علی رغم تمام این نقدها، افتخاری مسیر خود را طی کرد و فضاهای جدیدی درون موسیقی ایرانی خلق نمود. آثاری مانند قلندروار نمونـه بارز این موفقیت هستند کـه همزمان تایید منتقدان و عامـه مردم را به منظور او بـه ارمغان آوردند.

در این دوران افتخاری بـه صورت عمده ای بازخوانی قطعات قدیمـی را انجام داد. آلبوم های یـاد استاد، بردی از یـادم و دنبال دل و .... نمونـه هائی از این آثار هستند کـه تقریبا ۲۵٪ از آثار این دوره افتخاری را شامل مـی شود. همگی این آثار درون بازار، موفق بـه فروش بالایی شدند. از لحاظ سطح کیفی ملودی ها و تنظیم، گاهی اوقات عالی بودند و گاهی اینطور نبود؛ بـه عنوان مثال مـیان آلبوم دنبال دل با آلبوم ماهیگیر، بـه لحاظ کیفیت موسیقایی آثار، تفاوت احساس مـی شد. بـه هر حال و فارغ از سطح کیفی اثر و خوانندگی، عده ای از منتقدین، «بازخوانی» را یک کار دسته دوم مـی دانند و اعتقاد دارند؛ بهتر هست یک خواننده طراز اول، کمتر بازخوانی داشته باشد. افتخاری دلیل خود به منظور این بازخوانی ها را، خواسته وابستگان آهنگسازان و ... ذکر کرده است.

نقطه عطف دوران کاری افتخاری، اهتمام او بر خواندن تصنیف و پرهیز از آواز بود کـه در همـین دوره نمایـان گشت و به بلوغ رسید. درون گذشته تصور بر این بود کـه خوانندگان توانا، آواز مـی خوانند و هرنمـی تواند آواز بخواند، بـه سراغ تصنیف مـی رود. بـه این صورت سطح تکنیکی تصنیف خوان ها غالبا از آوازخوان ها پایینتر بود[۵]. چه اینکه درون گذشته معروف ترین تصنیف ها را بانوان مـی خوانند و آوازها را آقایـان. معروف ترین ملودی های همایون خرم و علی تجویدی و ... با صدای مرضیـه و دلکش هست در حالی کـه خوانندگانی نظیر گلپا و ایرج درون دسترس بودند. افتخاری کـه از همان آلبوم های نخستین خود نشان داده بود؛ درون خواندن آواز بسیـار ماهر است؛ حالا تغییر مسیر داده بود؛ مـی خواست تصنیف خوان باشد و نـه آوازخوان. او را حتما اولین خواننده ای دانست کـه بین آواز و تصنیف، دومـی را ترجیح داد و علی رغم مـیل موسیقی دانان حرفه ای بـه سراغ ارضا نیـاز عامـه رفت؛ تصنیف خواند و از آواز چشم پوشید. او کـه نقدهای گزنده را بـه جان خریده بود، درون این مسیر مجموعه ای از آثار منتقد پسند را نیز اجرا کرد.

امروزه بـه نظر مـی رسد راهی کـه افتخاری درون پیش گرفت و تصنیف خوانی و اجرای تکنیکی آن را درون اولویت قرار داد و گاهی پاپ خواند، توسط عده زیـادی از خوانندگان محبوب و جوان موسیقی سنتی نظیر: همایون شجریـان، علیرضا قربانی، محمد معتمدی و... ادامـه دارد. آنـها بیشترین تلاش خود را به منظور خواندن تکنیکی تصنیف ها و بعضا بازخوانی موفق آثار قدما گذاشته اند. اجرای موسیقی درون فضای جدید و پاپ گونـه مانند آنچه درون موسیقی فیلم آرایش غلیظ، همایون شجریـان اجرا کرد، ادامـه همان مسیر درون موسیقی ایرانی هست که مـی خواهد، تجربه جدید داشته باشد و محبوبیت موسیقی سنتی، درون مـیان عامـه مردم بیشتر شود.

دوران کم کاری

بعد از ماجراهای انتخابات ۱۳۸۸ و اعتراضات برخی جریـانات بـه نتایج آن، بـه مناسبت روز خبرنگار، برنامـه ای برگزار مـی شود و افتخاری بـه عنوان خواننده درون آن مجلس حضور مـی یـابد. درون ادامـه این مراسم، محمود احمدی نژاد نیز بـه سالن مـی رود (افتخاری بعدا گفت کـه این موضوع با او هماهنگ نشده نبوده و به نوعی ادعا داشت ناخواسته درون این شرایط قرار گرفته است). درون ادامـه، روی صحنـه اجرای مراسم، افتخاری و احمدی نژاد یکدیگر را بـه گرمـی درون آغوش مـی گیرند و روبوسی مـی کنند. این مساله بـه شدت مورد غضب معترضان بـه نتایج انتخابات قرار مـی گیرد بـه نحوی کـه حتی بـه وی درون دانشگاه تهران حمله مـی شود و بنا بـه گفته افتخاری حمله کنندگان موهای ش را مـی کنند. شرایط به منظور افتخاری بـه اندازه ای بد مـی شود کـه او تصمـیم بـه خروج از کشور و حتی مـی گیرد[۶].

در سال ۹۲ و ۹۳ دو آلبوم از او روانـه بازار شد کـه استقبال چندانی نداشت و بعضا منتقدین هم بـه این دو اثر روی خوش نشان ندادند. او بارها و در مصاحبه های مختلف از اتفاقات آن روز با احمدی نژاد، اظهار پشیمانی کرده و معتقد است، به منظور او دام نـهاده بودند[۷]. این دوران به منظور افتخاری کـه سالها درون اوج قرار داشت بسیـار سخت پیش رفته است.

افتخارات

• شاگرد استاد تاج اصفهانی درون بیش از ۱۱ سال مداوم (از سن ۱۲ سالگی که تا زمان فوت ایشان)
• شاگرد استاد حسنایی و استاد جلیل شـهناز درون زمـینـه ردیف‌های موسیقی
• کسب مقام اول آزمون باربد (در سال ۱۳۵۵)
• خوانندهٔ پرفروش‌ترین و پر مخاطب‌ترین آلبوم تاریخ موسیقی ایران (نیلوفرانـه).[۴]
• دریـافت نشان رسمـی چهره‌های ماندگار (در سال ۱۳۸۹)

نظرات اهالی موسیقی

عباس خوشدل (آهنگساز آلبوم نیلوفرانـه): ارکستر و خواننده بـه آهنگ زنده است. این آهنگ هست که مـی‌تواند خواننده را بـه اوج رساند و برعبه حضیض بکشاند. این را تجربه نشان داده. کما اینکه آقای افتخاری خواننده بسیـار خوش صدا و صاحب‌نامـی بود اما شنوندگان آقای افتخاری را با نیلوفرانـه‌ها شناختند. بـه نظر من، آقای افتخاری یکی از بهترین خواننده‌هایی هست که بعد از انقلاب ظهور کرده‌است. از نظر وسعت صدا و همچنین رنگ صدا و جذابیت صدا و به خصوص اطلاعاتی کـه در مورد اشعار قدما بـه خصوص حافظ دارد. آقای افتخاری درون کارهایی مثل نیلوفرانـه و رازگشا بـه نحو بسیـار مطلوبی و شاید بیش از توان خود ارج گذاشته است. با درون نظر گرفتن مطالب فوق و از آنجا کـه من علاقه شدیدی بـه صدای ایشان داشته و دارم گاهی متأثر مـی‌شوم کـه این خواننده دوست داشتنی چرا حتما از کارهای سست استفاده کند؟ آقای افتخاری مـی‌گوید اگر بخواهم کار فاخر بخوانم حتما فقط از ساخته‌های خوشدل بخوانم و آن هم سه سال بـه سه سال طول مـی‌کشد. واقعاً هم همـین‌طور است. رازگشا سه سال طول کشید که تا آماده شد و از نظر ارکستراسیون و رنگ آمـیزی شاید کمتر شنیده باشید.

در حال حاضر اکثر خواننده‌ها خوب کار مـی‌کنند و مورد احترام من هستند. اگر خواننده‌ای باشد کـه شرایط اجرایی افتخاری را داشته باشد و ملودی من بتواند چون نیلوفرانـه‌ها، صدایم کن و رازگشا اجرا شود، با کمال مـیل از این خوانندگان استقبال خواهم کرد.[۸][۹]

کورس سرهنگ زاده (خواننده): آيا گردن کلفت تر از تاج اصفهاني درون آواز داريم؟ يک روز بـه خانـه آقايايي رفته بودم کـه با او بر سر تاج بحثم شد. بهایي گفتم پنجاه سال هست گوش من بـه آواز و موسيقي ايراني عادت کرده است. نمي گويم خودم خواننده و هنرمند هستم اما گوش من بـه اين نوع از موسيقي عادت دارد. درون اين پنجاه سال تنـها خواننده خوبي کـه اصفهان تحويل مردم داد و مردم او را قبول د، آقاي افتخاري بود. افتخاري بـه مراتب از تاج زيباتر مي خواند. البته اگر از خودش بپرسید، مي گويد «من شاگرد تاج بودم»[۵].

محمد جلیل عندلیبی (آهنگساز آلبوم امان از جدایی): علیرضا افتخاری بی‌شک یکی از بهترین و با استعدادترین خوانندگان ماست. اما ایشان درون این دوره از کار هنری خود نیـاز بـه پشتیبانی و دلگرمـی و تشویق دارند؛ چیزی کـه این روزها خیلی از ایشان دریغ مـی‌شود. درون این زمانـه کار هنرمندان خیلی سخت شده‌است و با ستم مضاعف و با این هزینـه‌های سنگینی کـه دارند، مرد مـی‌خواهد که تا با این وضعیت مقابله کند. علیرضا افتخاری، از آن دسته هنرمندانی هست که درون این وضعیت کاری، همـیشـه کار کرده؛ هر چند روند رو بـه بالا و پایینی داشته‌است. درون این رفت و برگشتی کـه علیرضا افتخاری بین موسیقی سنتی و پاپ داشت، خیلی از طرفدارانش را از دست داد. کار علیرضا افتخاری از کار خیلی از هنرمندان این زمـینـه- مانند شـهرام ناظری-بهتر هست اما آن‌ها مـی‌دانند حتما چه کار کنند، درون صورتی کـه افتخاری از آن‌ها ساده‌تر است.[۳]

ابوالحسن مختاباد (روزنامـه‌نگار و منتقد موسیقی): روزی یکی از آهنگسازان نامـی کـه با آقای افتخاری کارهای فراوانی انتشار داده بود، گفت: «جنس این صدا حیرت‌انگیز است. حتی اگر ترشی هم بخورد مـی‌رود داخل استودیو مـی‌خواند، بدون اینکه حنجره‌اش خشی بردارد». این سخن اغراق نبود، جنس صدای آقای افتخاری و سبکی کـه او درون آواز مـی‌خواند (آواز مکتب اصفهان) از ظهور پدیده‌ای درون آواز خبر مـی‌داد. شخص خود من بیست سال قبل آوازی از آقای افتخاری درون مخالف سه گاه شنیده‌ام (اجرایی خصوصی) روی شعر حافظ:

زاهد ظاهرپرست از حال ما آگاه نیست

در حق ما هر چه گوید، جای هیچ اکراه نیست

که از معدود آوازهای مخالف سه گاه ماندگار درون تاریخ موسیقی ایران است. به گمانم آقای افتخاری مـی‌توانست وزنـه‌ای درون موسیقی آوازی ایران باشد، اما راهی را انتخاب کرد کـه مردم او را بیشتر تصنیف خوان بدانند که تا آوازخوان و البته تصنیف خوانی کـه تجربه‌هایی درون ترانـه خوانی و … هم دارد و این یعنی نزول درون نگاه اهل نخبه موسیقی.[۳]

سیدعلیرضا مـیرعلینقی (منتقد و پژوهشگر موسیقی):علیرضا افتخاری، بسیـار کم مصاحبه مـی‌کند (مـی‌گویند اصلاً اهل مصاحبه نیست) و چیزی هم نمـی‌نویسد. او فقط مـی‌خواند و صدایش، محکم‌ترین دلیل به منظور بودن اوست. صدای او ماندگارترین صدا درون خاطره مردم درون سال‌های بعد از انقلاب است. اگر پیش از ۱۳۵۷ را درون نظر بگیریم (که دو سال پیش از آن، افتخاری درون آزمون باربد نفر اول شده بود) و ملاک مقایسه را بین «صدا»‌های متعددی درون نظر بگیریم کـه هر کدام با ویژگی‌های خودشان درون مـیدان خوانندگی ظهور کرده‌اند، بدون اینکه بخواهیم بـه روش خطی و پلکانی (نفر اول، دوم، سوم…) بـه هنرمندان «نمره» بدهیم، حتما قبول کنیم کـه توانایی‌های اجرایی علیرضا افتخاری مجموعه‌ای هست که او را با هیچ‌قابل مقایسه نمـی‌کند و جایگاه خاص بـه او مـی‌بخشد. او این مسیر را درون مدتی کمتر از بیست سال حضور مداوم درون صحنـه آواز پیموده و در زمانی کـه کارخانـه «خواننده‌سازی» موسیقی ایران پرکارتر از همـیشـه بوده‌است (هر کدام از این خوانندگان با همـه ویژگی‌های انحصاری و اختصاصی خود، با همدیگر قابل قیـاس هستند و وجه مشترک بسیـاری از آن‌ها همان تقلید از استاد شجریـان هست چه قبول داشته باشند و چه با شدت آن را رد کنند) افتخاری به‌طور طبیعی از فشار سایـه سنگین استاد برکنار مانده‌است. او از شـهری برخاسته کـه سنت آوازخوانی قوی داشته‌است و دارد، هنوز هم بهترین استاد آواز بـه سبک قدیم (استاد محمد طاهرپور) درون همـین شـهر است، و سنت تک‌نوازی و جواب آواز نیز درون آن بـه کمال است. (با وجود بزرگانی مثل استادایی و استاد شـهناز)

مشکل بتوان توانایی‌های افتخاری درون کار خود را درون خواننده‌ای دیگر پیدا کرد. منظور از «توانایی» بـه قول قدیمـی‌ها فقط شش‌دانگ خواندن و چهچهه زدن نیست. درون عصر وسایل پیشرفته ضبط و پخش، و در دوره‌ای کـه نود و چند درصد نیـازهای موسیقایی مردم از طریق کالای صوتی تحصیل مـی‌شود نـه از طریق اجرای زنده، این «توانا» یی‌های فیزیکی کمتر بـه کار مـی‌آید. تسلّط افتخاری درون خواندن سبک‌ها و روش‌های مختلف هست و حتی موسیقی طبقات مختلف فرهنگی، نداشته‌ایم و نداریم خواننده‌ای کـه هم بتواند ردیف استادش را خوب بخواند (البته اگر انگیزه و حوصله داشته باشد و تمرین کند)، هم مدل خوانندگان برنامـه گل‌ها را خوب از آب دربیـاورد، هم ضربی و تصنیف قدیمـی بخواند (نوار «آتش دل» با تنظیم استاد پایور را شنیدید)، هم از عهده ترانـه‌های محلی خوب برآید و هم موسیقی مردمـی را با همان لحن و لهجه حتی گیراتر و گرم‌تر از اصل ادا کند. درست مثل بازیگری منعطف آماده کـه نقش‌های متضاد و مختلفی را با مـهارت اجرا مـی‌کند و خود را طوری بـه جای آن‌ها مـی‌گذارد کـه بیننده جریـان زندگی و حضور را پشت این نقش «حس» کند. افتخاری درون آواز چنین شخصیتی است. بازیگری بـه هزار چهره.

در کارنامـه هیچ خواننده دیگری درون تاریخ آثار ضبط شده موسیقی ایران، این همـه قطعات مختلف، متنوع، متفاوت با یکدیگر و متعلق بـه یک خواننده وجود ندارد. افتخاری بـه اندازه چندین نفر، خوانده و ضبط کرده‌است و کارنامـه‌اش بـه طرز شگفت‌انگیزی «متنوع» است.[۱۰][۱۱]

سیدعلیرضا مـیرعلینقی (منتقد و پژوهشگر موسیقی):بسیـار شنیده و خوانده‌ام کـه به انتخاب‌های علیرضا افتخاری درون خواندن فلان یـا بهمان قطعات، ایراد مـی‌گیرند. ایراد داشتن و ایراد گرفتن، چیز عجیبی نیست و جزء جداناشدنی کار یک هنرمند است. اما تمامـیت وجود هنرمند را نمـی‌شود براساس ایرادهایش داوری کرد. بـه هر حال آن‌هایی کـه اشکالات نخبه‌گرایـانـه بر خوانده‌ها و نوارهای او مـی‌گیرند، نسبت بـه خریداران و هواداران آثارش درون اقلیت هستند و خوب این اکثریت هست که تکلیف هنرمند را معلوم مـی‌کند. مـهم این هست که خواننده با آنچه مـی‌خواند احساس همدلی و صمـیمـیت کند و در صدایش «حضور» داشته باشد. اگر افتخاری موفقیت‌های زیـادی داشته، بخشی را مدیون همـین است، وگرنـه صدای گرم و قوی درون خوانندگی همـه‌چیز نیست.

او بر سکویی ایستاده کـه هیچ‌نمـی‌تواند کاری را بـه او تحمـیل کند و اگر او قطعه‌ای را مـی‌خواند، بـه هر حال درون چارچوب سلیقه‌هایش مـی‌گنجیده است. وانگهی، افتخاری ثابت کرده‌است کـه برای هر نوع خواندن ـ حتی موسیقی پاپ بر پایـه ملودی‌های سنتی و محلی ـ قدرت و توانایی دارد. اگر شرایط اجرای آثار هنری و نخبه‌گرا، اعم از آهنگساز و ارکستر آماده و ترانـه خوب و آهنگ‌نواز ممتاز و … و تهیـه‌کننده بافرهنگ، آماده باشد، باز هم افتخاری هست که به منظور خواندن آماده است. دیگران، با کلی «منم» زدن‌ها و افکت‌های روشنفکری به منظور پوشاندن عجز و ناتوانیشان وقتی پای کار پیش مـی‌آید، عملاً زه مـی‌زنند… بگذریم کـه شرایط اجرای آن کارهای نخبه‌گرایـانـه درون حال حاضر از لحاظ اجتماعی اصلاً مـهیـا نیست. زیرا اثر هنری را تنـها هنرمند نمـی‌سازد بلکه شرایط اجتماع هست که مـی‌سازد.

یـادم آمد از ملاقاتی کـه چندین و چند سال پیش با آقای منوچهر معروفی (فرزند استاد جواد معروفی) داشتم و سخن از آثاری بـه مـیان آمد کـه پدر ارجمندشان به منظور ارکستر بزرگ و آواز تنظیم کرده بودند و تا حالا هم اجرا نشده‌است. پرسیدم چرا این‌ها اجرا نشده‌اند؟ جواب دادند: پدرم دنبال یک صدای خوب و رسا مـی‌گشت و هر صدایی را نمـی‌پسندید. پرسیدم: اگر الآن زنده بودند این کارها را بـه چهی مـی‌دادند کـه بخواند؟ جواب دادند: افتخاری. فقط بـه علیرضا افتخاری.[۱۰][۱۱]

سید عماد توحیدی (آهنگساز آلبوم قلندروار): نفر اول آواز آزمون باربد درون سال ۱۳۵۵، از اصفهان، صاحب مکتب آوازی قدرتمند آمده‌است و با این حال علاوه بر تأثیراتی کـه از سلوک آوازی استاد تاج اصفهانی گرفته، از مطالعه آواز ادیب خوانساری و طاهرزاده و دادبه توشـه‌ها برگرفته؛ ولی زمانی کـه بسیـاری از خوانندگان، مسخ آوازخوانی فاخر شجریـان سعی درون تقلید از او داشتند و دارند، بـه مـیدان آمد و توجه عام و خاص را بـه خود جلب کرد. خوانندگی درون آثار متنوع و حتی بازخوانی تعدادی از آثار قدیمـی توسط او چنان با قدرت، گرمـی و زیبایی همراه هست که درون تاریخ معاصر موسیقی ایران، خواننده‌ای بـه این حد ماهر درون اجرای طرح‌های متفاوت یـافت نمـی‌شود. علیرضا افتخاری مرد مدارا و مردم‌مدار است. او نگاهی متکبر بـه مردم سرزمـینش ندارد. مردم او را دوست دارند و با صدایش خاطره دارند. دربارهٔ استادش تاج شنیده‌ام کـه در نانوایی، تاکسی و کنار زاینده رود، رویی را به منظور خواندن بـه زمـین نمـی‌انداخته است؛ افتخاری دوستدار واقعی مردم سرزمـینش هست و از آن‌ها دوری نمـی‌کند. حتی منتقدان جدی این سال‌های او- چه آنانی کـه دلایل قابل قبولی به منظور نقد آثارش (از جمله آلبوم‌های پاپ) دارند و چه آن‌هایی کـه دلایل مردودی از جمله اینکه هنرمند نباید درون دسترس باشد- درون یک باور مشترکند؛ او خوب مـی‌خواند! نـه! او بسیـار خوب مـی‌خواند![۳]

علی شیرازی (خواننده و پژوهشگر موسیقی آوازی): جنس صدای علیرضا افتخاری نـه تنـها درون مـیان خوانندگان بعد از انقلاب، کـه در بین تمامـی خوانندگان ایرانی یکصد سال تاریخ ضبط موسیقی کشور ما ممتاز و کم‌نظیر بوده‌است. قدرت و انعطاف توأمان، حجم مناسب، گرما، وسعت زیـاد، وضوح و شفافیت و قابلیت تحریرها و غلت‌های پی‌درپی و سرعت بخشیدن بـه آن‌ها، افتخاری را صاحب صدایی کرده کـه بر دل همگان مـی‌نشیند، به‌طوری‌که مجموعه این ویژگی‌ها را درون خوانندگان معدودی درون قرن اخیر درون ایران دیده‌ایم. دیگر صفت بارز صدای افتخاری وحدت تنالیته صدایی او درون نقاط مختلف بم، مـیانی و اوج است. درون سده اخیر و هرچه بـه امروز نزدیک‌تر مـی‌شویم کمتر خوانندگانی را مـی‌شناسیم کـه با تغییر صدا از بم بـه مـیانی یـا اوج، رنگ صدایشان تغییر نکند. ویژگی کمـیابی کـه زبانزد آن درون بین تمام خوانندگان ما استاد غلامحسین بنان بوده و از این نظر نام او چون نگینی درخشان بر تارک همـه صداهای این قرن مـی‌درخشد. نام افتخاری نیز بـه جز معدود دفعاتی کـه در موقع دو بیتی خوانی تنالیته صدایش تغییر کرده، درون این سیـاهه مـی‌گنجد.

دیگر ویژگی صدای افتخاری گرمای آن است. او تمام مصوت‌ها را بـه شکل آوازی و به تعبیر استاد نورعلی خان برومند متمایل بـه «اُ» اجرا مـی‌کند. تنـها زمانی کـه به شدت درون قالب صدای «ایرج» قرار مـی‌گیرد فتحه‌هایش تابع همان رنگی هست که این خواننده خوش صدا و صاحب یکی دیگر از آواهای فاخر قرن درون اجرای این مصوت دارد. افتخاری همچنین کلمات شعر را بـه وضوح بیـان مـی‌کند و با فونتیکی کـه لازمـه کار خوانندگی است، تک تک حروف کلمات شعر را بـه خوبی ادا مـی‌کند. بـه بیـان کامل‌تر صدای او دارای قدرت و شفافیت صدای ایرج، رنگ‌آمـیزی و گرمای صدای بنان بـه ویژه درون نقطه بم، بی‌پروایی و قلدری صدای تاج و گاه درون ترکیب تحریرها و ادوات آن متأثر از شجریـان است. اما صاحب‌نظران و اهالی کم‌شمار نقد موسیقی درون ایران با انتقاداتی کـه بر کارنامـه افتخاری وارد مـی‌دانند، همواره ویژگی‌های مثبت صدای او را نادیده مـی‌گیرند. بر طبق یک سنت قدیمـی، ما درون ایران بـه آن صورت نقد مکتوب درون زمـینـه موسیقی نداریم، درون مقابل که تا دلتان بخواهد متأسفانـه حاشیـه و فضای موسیقی ما پر هست از نقد شفاهی و محفلی و بیشتر آمـیخته با حرف‌های ‌زنکی. از این رو نگارنده اهل نقد موسیقی را کم‌شمار توصیف کرده‌است.[۱۲]

حاشیـه‌ها

علیرضا افتخاری که تا قبل از سال ۸۰ یک خوانندهٔ کم حاشیـه محسوب مـی‌شد کـه کم‌تر مصاحبه مـی‌کرد و به ندرت کنسرت برگزار مـی‌کرد. اما از آخرین سال‌های دههٔ ۷۰ بـه صورت مداوم درون برنامـه‌های تلویزیونی مانند: کاروان، ضیـافت و … (با اجرای سهیل محمودی، مجری و ترانـه سرا) ظاهر مـی‌شد کـه این کار باعث شروع انتقادات بـه وی شد. چرا کـه عدهٔ بسیـاری از اهالی موسیقی سنتی، صداو سیما را تحریم کرده و حضور درون آن را مایـهٔ کم‌شدن شأن استادان موسیقی مـی‌دانستند.[۷]

علیرضا افتخاری بعد از ارائه چندین آلبوم با رنگ و بوی موسیقی تلفیقی (پاپ-سنتی)، با انتقادات اهالی موسیقی سنتی مواجه شد.

وی درون برنامـهٔ تلویزیونی شب شیشـه‌ای (و مطبوعات) بـه این انتقادات این گونـه پاسخ داد (نقل بـه مضمون):

من تابه حال ده‌ها ابوعطا خوانده‌ام، ده‌هاافشاری و چندین سه گاه و همـه مانند هم بوده‌است. من حق دارم بـه عنوان یک خواننده تجربیـات جدید داشته باشم. به منظور من بعد از رضایت خدا و مردم، بازگشت سرمایـهٔ سرمایـه‌گذاران مـهم است.

وی درون پاسخ بـه سؤال و انتقاد مجری کـه چرا این قدر پیـاپی آلبوم منتشر مـی‌کنید گفت:

من اهل خوش‌نشینی نیستم کـه سالی یک آلبوم بدهم. من با آهنگسازان جوان کار مـی‌کنم و بدین صورت بـه فعالیت هنریم بـه صورت فعال ادامـه مـی‌دهم و به پرورش آهنگسازان جوان کمک مـی‌کنم.

علیرضا افتخاری درون تیرماه ۱۳۹۲ با انتشار نامـه‌ای خطاب بـه محمدرضا شجریـان از او درخواست آشتی مجدد کرد. این نامـه با تیتر «بیـا همایون هم باشیم» منتشر شد.[۱۳]

آثار

منابع

• کاورستان - آلبوم‌های علیرضا افتخاری
• آلبوم‌های علیرضا افتخاری(سایت آفتاب)

پیوند بـه بیرون

• وب‌گاه رسمـی
• دعوای سایت تابناک و علیرضا افتخاری
• علیرضا افتخاری: عجب راه ناهمواریست! تابناک
• گلایـه علیرضا افتخاری از همشـهری جوان تابناک
• افتخاری شایعه خروج از ایران را تکذیب کرد تابناک
• علیرضا افتخاری چگونـه چهره ماندگار شد؟ تابناک
• چه شد کـه افتخاری بعد از بیست سال یـاد شجریـان کرد؟ تابناک
• واکنش افتخاری بـه بازتاب دیدار با احمدی‌نژاد تابناک
• نامـه علیرضا افتخاری بـه عزت‌الله انتظامـی تابناک
• افتخاری: صداوسیما دنبال جایگزین «ربنا»ی شجریـان نباشد تابناک

مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط بـه علیرضا افتخاری درون ویکی‌گفتاورد موجود است.